Printable View
NMQ xin cảm ơn các bạn , nmq trước đây cũng đă có ư nghĩ là gom tất cả những ǵ mà nmq sẽ gơ về một thư mục ; thí dụ như... sau bức mành mành tre.. , để quí Bạn nào, nhất là cao tuổi c̣n lưu giữ những kỷ niệm một thời tuổi trẻ nơi quê hương bỏ lại, cùng chia sẻ với nhau .
Sau một vài trở ngại kỹ thuật.. nmq nay xin dọn chỗ, từ thư mục CHỢ....... này về dưới một mái nhà;........ sau bức mành mành tre... Trân trọng .
NMQ
Chào Quí Bạn,
Ngoài kia nắng rát đầu xuân mà nưa th́ vần vũ xối xả.. ướt áo đă đành mà c̣n thấm lạnh cô đơn của kiếp người sống nhờ trên đất khách.. Cái buồn xa xứ ( melancolique) nó nhẹ nhàng mà ăn sâu vô tiềm thức.. khuấy động dĩ văng của cuộc đời viễn xứ.. để rồi như một cuốn phim lại được rọi lên bức tường trắng muốt trong đêm đen ngóng chờ giấc ngủ.. Thao thức..và cứ thế cuốn phim đời lại soi rọi rơ ràng những góc khuất của một thời đă qua...cuộc đời.
Cái thâm tinh mẫu tử thể hiện rơ ràng nhất là cảnh đợi mẹ đi chợ về.. tôi nhớ mẹ.. phải rồi.. cha mẹ cho tôi cuộc đời mà cha th́ vất vả tối ngày.. chỉ c̣n mẹ.. mở mắt ra đă thấy mẹ.. và tối đi ngủ.. cũng mẹ lo cho từ cái gối để gối đầu cho đến chiếc gối ôm ngang bụng cho khỏi bị dật ḿnh thức giấc... và nói đến mẹ đi chợ và tấm bánh cho con ôi sao mà ngon thế ! Tôi dă nói đến chợ, những ngôi chợ tù vài ba cái quán xiêu vẹo trên mảnh đất trống của làng.. một tháng hai phiên.. hay ba phiên.. người người tụ họp để trao đổi những món hàng gia dụng.. cho đến chút hương hoa.. hay vài ba món hàng tạp hoá.. và đó là cái chợ..
Thế nhưng cũng c̣n các loại chợ khác mà hàng hoá là sản phẩm nghệ thuật.. như chợ tranh.. chợ chữ.. với những ông bà đồ.. đến một loại chơ khác nữa là chợ hàng hoa (hoa thật) cho dân ngoại quốc ở góc Tràng Tiền/ hàng Khay ngay bên bờ Hồ.. c̣n chợ hoa biết nói th́ ở nào Khâm Thiên, Vạn Thái, Ngă tư Sở.. hay gần chùa Mới Mai động..
Và cũng c̣n một loại chợ.. tuy không giống ai ca mà lại là cái chợ ... ở đó có những cái đầu thật thông minh.. thật tinh ranh ma mănh mà cũng thật sắc sảo.. uyển chuyển.. đó là chợ của các quan viên làng " bẹp!"...hay RO... RO là tên của thực dân đặt cho làm môn bài (patent), có đóng thuế đàng hoàng.
..( Chợ chữ Quốc ngữ của hội Truyền bá Quốc ngữ th́ nmq cũng đă có nói qua rồi. Chợ này di chính phủ Trần trọng Kim giao cho các danh sĩ như Hoàng Xuân Hăn, Đào duy Anh, Ngô tất Tố..Phan Anh đảm trách - chứ không phải bác râu ba cḥm mắt lim dim... lập ra đâu.mà tẽn ṭ !!!)
Ở cái chợ của dân làng " bẹp" này tất cả đều đi chợ kiểu nằm nghiêng một bên, v́ thế mà một bên tai bị " bẹp".. tuy bẹp tai nhưng rất thính tai.. lại hay lai rai luận thời thế qua những dẫn chứng lấy từ những pho truyện dài như Tam Quốc.. Thuỷ Hử.. Đông Chu liệt quốc.. Phong Thần.. kể cả Les trois mousquetaires, Don Quichotte.. hay les miserables-Victor Hugo...ngay cả như Cổ sử v.v.. và những câu đối đáp dẫn chứng thật văn hoa súc tích làm say mê người ngồi chung quanh quên cả nàng Phù Dung tiên nữ.. v́ nàng Tiên đang đưa người tranh luận ngao du trong những áng văn..
Cũng c̣n một cái chợ nữa, nhưng của dân nghèo mạt cùng xă hội.. ăn bữa sáng lo bữa tối.. những hàng nước chè tươi.. nước vối bên ven chợ hay đầu ngơ cuối đường.. nước chè tươi..bát nước vối.. bi thuốc lào.. dăm ba cái kẹo vừng kẹo bột.. nhai nhai sau một hơi thuốc dài trắng xoá phủ lan rồng trên không gian trước mặt.. cũng lai rai đối đáp đôi điều nhưng chỉ ngắn gọn trong buổi chợ.. thời thế hiện t́nh chứ không dài gịng văn tự.. hoa mỹ ngọt ngào như chợ làng '"Bẹp" ...( gia đ́nh cũng có chị Bằng( con nuôi) hay tên cúng cơm là chị Dần (mẹ Cả bắt cả nhà phải kiêng cho chị Dần ).. bán nước chè tươi trước cửa chợ Đồng xuân..
nmq biết đến RO là v́ gia đ́nh, Mẹ cả có chấp nhận cho đón hai chị em d́ Quang và d́ Vinh làm em của Mẹ. Mẹ Cả thương thân phụ của nmq nên đem d́ Quang về.. nhưng bố không chịu.. nhưng bố thuận cho Mẹ cả giúp đỡ hai d́ trong lúc khó khăn.. và đă xuất vốn ra cho hai d́ làm ăn..
Đă mua cho hai d́ một căn nhà ở phố Gia Ngư gần cuối hàng Đào.. Mở cho D́ một patent RO.. chuyên về bàn đèn thuốc phiện, thế nhưng hai d́ lại không nghiện mà ngay cả song thân của nmq cũng chăng có ai nghiện. Nhưng lại là vấn đề thương mại nhẹ nhàng , giúp được luôn cho cả hai ba gia đ́nh người Mông cổ xúm xít làm ăn chuyên về chè " lục tào xá/chè đậu xanh" và chè vừng đen- chí mà phù có nước thơm dầuchuối đặc trưng cho loại chè ngọt này.. Làm ăn phát đạt cũng lại nhờ tài văn chương chữ nghĩa của hai D́, vốn là con gái một Văn quan triều Nguyễn bị cách chức v́ tham gia Nghĩa quân...
Với tài văn chương, thi phú, hai d́ đă làm cho biết bao nhiêu thi sĩ danh nhân ngưỡng mộ lai văng , tâm sự có.. hàn huyên có.. nhưng cả hai nhất định không đi bước nữa mà gắn liền cuộc đời với Tiên Nữ Phù Dung.. làm người phân giải.. đối ứng văn hoa.. làm đẹp ḷng khách có chí khí, có sở học uyên thâm,
....... c̣n tiếp.....
tt.... mời quư Bạn cùng lăo hủ lui về quá khứ.. hay lùi xa hẳn về thời hồng hoang lập địa. Nói vậy th́ qur là ngoa ngôn lộng ngữ. Nhưng thật ḷng lăo hủ muốn cùng nhau t́m lai những net đặc trưng của loài người; một sinh vật có khối óc thật diệu kỳ. Chẳng thế mà ngay từ lúc lọt ḷng mẹ đă biết tranh ăn dành lấy bầu sửa.. Từ đó theo các Đại luận sư th́ con người, khi chào đời cất lên tiếng .." oa..oa !!" chào đời, đă báo hiệu cảnh đời sẽ có nhiều vui buồn lẫn lộn trong tương lai mưu sinh cho cuộc sống. Sự kiện biết và hiểu (recognition- knowledge) tiến tới nhận định (interpretation) rồi hân hoan thoả măn ( delightement).. và sau rồi để giữ khư khư lấy cái mà ḿnh ưa thích đă nẩy ra tính tham, tham vọng ( ambitions) hay tham lam (greedy).. mà muốn tranh chấp th́ làm sao ?? Trước một tiến tŕnh của; tham sân si lận bên canh dính kèm cá tính; hỷ, nộ ái ố... đó là hầu như gần hết cái hay và cái dở của loài nguời và tiếng khóc ban đầu .
Chúng la là những sinh vật có lư trí.. biết đến đam mê (passion), biết đến ư thích và ghen ghét (love and hate), để rồi đi đến thù hân (grievance and hostile) xa hơn nữa là trả thù báo thù ( (vindictive).. c̣n như không th́.. phải đợi thời.. và cái đợi chờ này đă tạo ra một xă hội bé nhở mới.. mà nơi đây lăo hủ xin tạm đặt tên cho là; chợ nhỏ..
Ngay từ thuở " hồng hoang" loại người tuy ăn lông ở lỗ, nhưng dần dà cũng đă biết đến hợp quần thành nhóm.. thành bộ lac.. Có sự sống chung.. có sự tranh dành để nuôi cuộc sống.. lại c̣n phải đối phó với thiên tai như băo lụt.. bịnh hoạn.. sự ra đời của mê tín dị đoan (superstition) đă được h́nh thành.. nào thày mo.. thày pháp..bùa chú.. tin vào một sức mạnh vô h́nh, tạo ra giai cấp thần quyền (Divine right- Deity), nắm quyền vinh danh Thần linh và cúng tế.
Con người dần biết đến sự sống c̣n và tranh chấp, kẻ thua lui về dấu kín thân phận.. kẻ thắng huênh hoang khoe chiến công thành tích.. rồi muốn độc quyền cai trị.. để hưởng thụ cái vinh hoa.. phú quí.. đă t́m cách thống trị.. từ đây nẩy sinh ra các giáo điều, lễ nghi.. h́nh thành chế độ... và các nhà tri thức, học sĩ lại phải t́m đến các phương pháp để duy tŕ.. để phát triển để tồn tại... Cuộc sống dân dă giờ đây chia làm nhiều hạng mức phong kiến ; sĩ nông , công, thương.. giai cấp đă thành h́nh.. điển h́nh ở châu Á là học thuyết Khổng Manh..
Khi cuộc sống đă ồn dịnh th́ con người sanh ra những thói hư tật xấu.. cũng do sự yêu hay ghét, và hoàn cảnh đẩy đưa theo cảm ứng của hỉ nộ ái ố.. nhưng nếu ngặt nghèo khó khăn th́ lui về ẩn dấu kín trong thâm tâm.. từ đó mượn những ǵ và tạo ra những ǵ để đó trở thành lư tưởng cho những ngày c̣n có tham vọng ;; sự kiện đi vào những dam mê vật chất h́nh thành.. Thật sự nó đă h́nh thành cùng thời hỗn mang.. từ cách lưu giữ h́nh ảnh trên nhưng xây dựng kiến thiết trên vách núi bằng cách; đẽo, khắc trạm trổ.. hay trên tấm da thú vật như vẽ.. đánh dấu.. và Á châu trên những thẻ tre để ghi chép.. hay trên, trong ngoài những cung điện đền đài..trang y phục đó là phần ngoại h́nh.. c̣n nội tâm th́ ẩn chứa trong khối óc bé nhỏ mà thật là kho lẫm vô cùng to lớn.. tri thức của con người.. ghi chép lên tờ giấy bản với cay bút lông; kư tự thành h́nh, để nói lên và truyển tải đến người xem, đọc..
Những kẻ thiếu may mắn, thất bại trên trường đời.. nghèo th́ nỗi uất ức thất vọng chất chứa làm sao.. từ những bất công xă hội đến những ước muốn cưỡi ḱnh ngư vượt ra biển cả đâu có thể thổ lộ cho đương quyền bạo chúa.. mà làm sao cho có người đồng hội chung thuyền để tâm sự, thổ lộ tâm huyết.. và đó là sự h́nh thành như đă ghe trên.. đă nghèo rồi làm ǵ c̣n tài sản để mà vui chơi trong cuộc đỏ đen.. hay hát xướng tửu điếm trà đ́nh.. mà nay c̣n ǵ có thể có được để khuây khoả qua ngày ; mặt trời vẫn mọc ban mai và mặt trăng sao cũng vẫn mọc khi đêm tơi trở về bao trùm không gian vạn vật.. c̣n tâm sự của ta.. nó không có thời gian...h́nh thành giải trí chào đời qua các trước là truyện dài kể lể. sau đến thi văn., vơ thuật, tông phái... để bảy tỏ chí khí.. ước vọng của con người.. qua âm nhạc lời ca.cách ứng đối... để chuyển tải tâm sự vơi đầy.. phơi bày cái tư duy của kẻ sĩ đương thời....
Thư quí Bạn.. nmq đang gơ một loạt bài nhớ theo kư ức gom góp trong Sư học, thật tóm tắt. V́ vậy mong quí Bạn, các Tri thức Văn học chung tay đóng góp gây dựng lại từ khởi điểm của Lịch sử loài người cho đến ngày nay.. Mong rằng sẽ giúp ích được cho đàn con cháu mai này, hiểu được những ǵ đă xảy ra trước khi chúng có mặt trên quả đất này. Nhất là ngày nay đa phân đă quên mất Sử Thế giới.. và ngay cả Sử kư của quê hương Việt..
Tham vọng của nmq quả là quá cao, không biết tự lượng sức ḿnh. Nhưng đem hết chút sức mọn c̣n đến hôm nay để gơ ra, nhiều điều so sót, lộn sộn mà nmq không ngờ.. không biết.
Kính mong quí Bạn giúp đỡ.. Cảm ơn..
... c̣n tiếp theo......
.. tuổi già đêm hôm khuya khoắt, từ tiếng dế gáy lẻ loi gọi bạn.. cho đến tiếng cú rúc kiếm mồi.. lại lôi cuốn nmq trở về với thời niên thiếu .. ngày đó.. sau Cách mạng mùa Thu.. người ta th́ reo ḥ ăn mừng.. hoan hô chiến thắng, c̣n thân ḿnh th́ lo trốn tránh những con mắt cú vọ. Lang thang nay đây mai đó.. và chỗ yên thân nhất vẫn là xóm nghèo.. hay các chỗ hẩm hiu.
Ngày ngày làm công cho ḷ bánh tây ở ngơ Vạn Thái.. rồi về gần nhà giây thép bốn cột cho qua đêm.. cũng có khi ghé về d́ Quang.. và căn nhà của d́ Quang.. lại là nơi chốn của khách " đi mây về gió" đệ tử của Phù Dung.. Bảo rằng hỗn tạp cũng đúng mà khen rằng nơi đây tụ hội những tài năng "bất đắc chí" cũng đúng.. Cũng có chiếu trên mâm dưới, cũng có vai vế, thế nhưng vai vế theo sự từng trải, trên dưới theo sở học, theo suy diễn.. Cũng từ đó, nmq đến để nghe những lời bàn thế sự, hay những phê b́nh chiến cuộc đó đây.. đấy bên cái mâm đèn , tôi đă được nghe ... từ tiếng ro.. ro của hơi thuốc hít vào cơ thể và tiếng kể lể đủ điều của những kẻ đang đầm ấm bên Tiên nữ Phù Dung... làn khói trắng ph́ phun ra.. trắng mờ như sương sớm, rồi hớp nước ngậm hăm dư vị của ả phiền.. và tiếng thở giải hoà cho con phế ắp đầy tố chất của thẩu.. để rồi câu truyện lại tiếp..
Giữa cái sập gụ kê ở gian chánh giữa nhà.. một mâm đèn được đặt .. hai bên là hai, ba đệ tử đợi chờ ban bố..bàn nước kế bên là chỗ cho khách đợi đến lượt.. ánh đèn dầu lạc nhỏ nhoi đủ soi rơ mặt người.. c̣n nguời hầu tiêm thuốc, có thể là một anh bồi hầu đứng tuổi.. hay nếu là mâm đàn sang trọng th́ phải là một kỳ nữ, anh thư bác học.. đủ tài đức; hạnh công dung ngôn..rành tài cầm kỳ thi hoạ. ( các thú vui khác th́ trần tục hơn).. v́ bên khay đèn không có cảnh khiêu dâm tục ngôn mà là toàn những lời hay ư đẹp.. và cái chí khí anh hùng đáo vận.. lui về tạm gọi là ẩn ḿnh khuây khoả cùng khói thuốc đam mê. đó là nhưng người tham dự..( muốn được hút điếu thuốc có khi đợi cả giờ đồng hồ.. cho nên có nhiều thời gian để nói truyện.
Bày trên mâm đèn sơ sài trước hết là cái tẩu, gồm có dọc tẩu ( ống để hút), một chiếc ống dài khoàng 5 hay 6 tấc..ống rộng chừng hơn đốt ngón tay.. được gắn lên trên dọc là tẩu, làm bằng gỗ quư hay thân khốc trúc già, một đầu c̣n mắt trúc, tầu làm bằng đất nung màu đỏ gan gà.. được mài nhẵn.. tẩu giống như cái chén ăn chè đường mà chôn chén gắn lên tẩu, cách đầu ngậm để hút khoảng nữa gang tay. Mặt chén như cái đĩa con úp khít hơi phồng.. ở giữa là một lỗ khoan h́nh phễu..chỗ để nhét viên thuốc vào. Bộ kim tiêm gồm nào dao lá lúa nào móc, nào se (lăn)...Đến ngọn đèn dầu lạc.. một cái b́nh nhỏ giống như lọ mực tím học tṛ cổ đèn rồi tim đèn được thắp nhỏ như giọt nước.. úp lên là thông phong.. giống như cái cốc uống nước cao, úp lên nhưng đáy cốc có một lổ to lọt ngón tay út, đủ để bốc hơi nóng nướng thuốc... rồi đến các cóng đựng nào sái nhất sái nh́.. đến các ngao, nửa mảnh hến hay ngao, đựng thuốc phiện đặc như hắc ín.. khi mua thuốc ở các Đại lư RO..th́ RO cung cấp mảnh hến này để đựng... gần kế bên là ấm trà tầu Chính thái luôn luôn nóng hổi.. và đôi khi đệ tử cũng không quên mang theo phong bánh đậu, bánh khảo để hăm khói cho say.đậm đà.. Tuỳ theo yêu cầu.. kỳ nữ nhấc cóng sái lên múc chút rồi đổ vào ngao.. trộn bằng tiêm.. cho đến khi đều rồi lăn trên mặt tẩu đạt trên ngọn đèn để hơ cho đến khi nhuyễn.. đặc lại rồi tiêm vào lỗ tẩu, làm sao cho gọn không toè ra mà lỗ nhỏ phải thông cho đệ tử ngậm mà hút khói.. đệ tử đón dọc tẩu.. xích cái gối đầu cho đúng.. đặt lỗ tẩu lên ngọn đèn rồi nhắp cho thông.. rồi rít cho dài hơi.. đủ thời gian làm bi thuốc phiện thành khói hết chỉ c̣n xác, gọi là sái mà thôi..
Sau khi hút cạn khói thuốc.. trao tẩu cho kỳ nữ.. đệ tử có việc của đệ tử c̣n kỳ nữ đỡ lấy tẩu th́ lo công đoạn sửa soạn tiếp theo.. như nào thông, nào.. móc cho sạch tàn thuốc trong lỗ nhỏ cho thông, sái thuốc th́ được gom lại để trộn thuốc tiếp theo v́ thuốc phiện ở dạng đặc sệt, nhưng khi hơ nóng th́ chảy nhăo.. phải có sái quyện để đủ sức chịu lửa bốc khói cho người hút.. Trong lúc sửa soạn th́ chuyện cḥ .. đây là lúc tâm sự phơi bày.. đôi ba bên góp ư.. Tiếng nói đều đều không gay gắt mà như nhắc nhở.. dăi bầy...
Chúng ta khinh dân làng " bẹp ".. thế nhưng ít có người nghĩ đến, chính ở bên cái mâm đèn đi mây về gió này mà bao nhiêu chước quỷ mưu thần được phác hoạ.. Những mưu kế, thủ đoạn được toan tính cặn kẽ.. tỉ mỉ..nhưng lại không c̣n sức để làm; bất lực ! và nmq t́m đến nhà mấy d́ không phải để ăn mà để nghe lại những ǵ mà đă được học nơi nhà trường với những lời phân giải, những cách thoát hiểm tài t́nh như những câu truyện trong dă sử Đông phương.. Chỉ tiếc rằng nếu đừng có nghiện th́ hay biết mấy !
Thành ra.. trong các thú vui chơi.. cầm kỳ thi hoạ.. th́ cũng phải có người biết thưởng thức. Nhưng thú vui đôi khi lại đi xa hơn tạo ra những cảnh bệ rạc..rượu chè cờ bạc, đĩ điếm, trộm cắp.. và cũng là một thú tiêu khiển; hút sách.. có hại cho sức khoẻ.. cũng làm nghèo khó cuộc đời, nhưng nhất điểm lương tâm.. chỉ có là họ tự hại bản thân, ít gây ra cho người khác,họ biết ḿnh biết người. Biết được đời dè bỉu kẻ nghiện ngập.. nhưng đối với họ họ cúi đầu lánh ra chỗ khác
Cho đến ngày nay, nmq vẫn không hiểu nổi tại sao người ta đam mê thuốc phiện.. v́ nmq cũng đă gần cận mâm đèn mà không có nghiện.. rồi ngay như cả các d́, kỳ nữ Phù Dung cũng chẳng nghiện, thật là khó hiểu. Chỉ biết rằng nếu một khi vấp vào ṿng tay Tiên nữ th́ sẽ mất hết.. nhụt cùn chí hướng.. không có cách ǵ cất nhắc lên được . Mặc dầu họ có một khối óc thật khác người; nhớ dai và suy luận gẫy gọn..
Cũng nhờ đó mà kẻ gơ bài này được nghe nhiều, từ văn thơ, cổ tích..cho đến lư luận trị an.. Một đặc điểm nữa là người nghiện t́m đến nhau sau vài lần gặp gỡ và câu truyên trở nên hấp dẫn hơn..Hơn nữa, họ không nóng nẩy, nhường nhịn nhau từng câu nói.. phải nói là họ nhũn như con " chi chi !!" một loại cá nhỏ để kho hơi giống cá bống, nhưng xương mềm lắm không bị hóc ... và nmq sẽ tŕnh bầy đến những ǵ đă được nghe bên khay đèn... tt...
Thuở nhỏ nmq đuọc gia đ́nh cho đi học, mới đầu ở trụng Tiểu học René Robin- Thái nguyên.. sau khi thi Sơ học yếu lược ( lớp ba) đỗ, được lên lớp nh́ th́ cha mẹ cho về Hà nội đi học, trường tiểu học Petite Lycée ở đầu phố Rolland/Hai bà Trưng Hà nội, trông xéo qua nhà hát lớn và gần Đại học Y. Thi đỗ Tiểu học ( CEP) lên Trung học Albert Sarault..trước cửa dinh toàn quyền.. thời đó..
Tuy là bị đô hộ nhưng nền Giáo dục bản xứ được h́nh thành rất là mẫu mực khai sáng.. Hai chương tŕnh cho Bắc kỳ, một cho hoàn toàn Pháp do bộ Giáo dục và Thuộc địa Pháp quản lư..ngôn ngữ chính là Pháp, và một chương tŕnh Giáo dục do Nha học chính Bắc kỳ do học giả Trần trọng Kim và các giáo sư hàng đầu soạn ra..ngôn ngữ chính là Pháp mà cả Việt, phần Việt là về Sử, Địa dư.. Văn học.. Học sinh hai chương tŕnh đều có thể ghi danh thi cử do cả hai bên mở ra.. và lên Đại học đều được công nhận giá trị và sở học như nhau.
Riêng một đặc điểm bên chương tŕnh Pháp, Tiểu học th́ học Sử và Địa dư của đất Pháp và dân Pháp.. nhưng lên đến Trung học th́ chiều thứ năm(jeudi) là giờ tự do ( etude libre), các học tṛ người Việt phải đi học trọn buổi này về Sử, Địa, Văn học Viêt Nam (litterature d' Annam)., do các G/sư của trường Bười sang dạy( được tính điểm lên lớp).
Thời đó, thứ 2,3,4,5,6 học hai buổi sáng 3,30(8,00 -11,30 có 30 phút ra chơi) , chiều 3,giờ (1,30-5,00 có 30 phút ra chơi) = 36,g/1 tuần. Thể thao thứ 4, 6, 1 giờ/buổi chiều. Tất cả là 40 giờ một tuần.
Riêng phần tính điểm có Livret cá nhân của từng học tṛ, có immatriculation của nha Học chính và Giáo dục giữ cho suốt thời gian mài đũng quần ở nhà trường..Cho nên khi sang Pháp.. chỉ cần khai số Immatriculation là họ có ngay lư lịch của cá nhân thời c̣n đi học.
nmq ghi lên đây để quí bạn thấy rằng chế độ Thực dân thật đấy nhưng họ có tầm nh́n. Ngay từ lúc tập đọc đồng ấu đă biết đến lịch sử, đến địa lư của đất nước dù là tận bên trời Tây.. chúng tôi vẫn thường trêu nhau.. ; tổ tiên của chúng tao vừa thấp vừa lùn lại chân đi chữ " bát ",.đẻ một hơi một trăm quả trứng.. nói phét th́ ..Vua..!! c̣n Tổ tiên của mày th́, nos ancêtres sont des gâu gâu la !. rồi hai đứa cười kh́ đuổi nhau chạy ṿng quanh sân.. đứng lại hỏi tiếp thế c̣n cái ông vạch sanh giô tô rích ( Vircingetorix) hay cái bà răng hết đát (Jeanne d' Ảrc).. hết đát th́ rụng thôi... thế là lại hồn nhiên cười..
Lên đến Trung học th́ Sử Địa toàn là Trung cổ.. với các cuộc tranh dành, chinh phục, t́m kiếm tài nguyên, kinh tế và mở rộng vùng ảnh hưởng cai trị qua các cuộc chiếm tranh, nhất là các cuộc Thập tự chiến ( Croissades.. tới 8 hay 9 ǵ đó).
Sau khi thi đỗ Diplome hay ( Brevet) lên các chuyên khoa, sửa soạn cho Đại học.. th́ có bốn ngành.. khoa học cổ điển (Math& Sciences). khoa học ứng dụng(Math& Sciences appliquées), khoa học thực dụng (Sciences bio-anatomy& appliques) ban này gay nhất , cổ văn& Văn học (antiquités& Litteratures) thường gọi là ban Cổ ngữ& Hán văn...
Cấp bằng Tú tài ( baccalaureat local hay metropolitain đều có giá trị ngang nhau) cho nên sang đến Pháp là vào học ngay không tốn thời giờ làm transitions.
Trong năm học các học sinh giỏi thường được nhà trường tuyển chọn cho thi các cuộc tranh tài trong khối Liên hiệp Pháp, hay Âu Á Phi.. như concours gẻneral về Math.. về Phisique.. Chimie..hay Văn chương, Sử Thế giới.. và giải thưởng cũng rất xôm tụ như năm 1959.. thi trúng giải nhất về math tiền thưởng lên tới 5 ngàn đồng Đông dương.( lương thư kư chính ngạch mới có 1200, bát phở to mới có.. 3 đồng) . mang hănh diện về cho trường.
Sơ lược qua loa vấn đề Giáo dục thuộc địa của thực dân Pháp ở Bắc kỳ.
Sau này chương tŕnh của nha học chính Bắc kỳ được các học giả Hoàng xuân Hăn.. Nguyễn dương Đôn và các Giáo sư sửa đổi đôi chút cho phù hợp với hiện t́nh, nhưng phần cốt lơi văn hoá dân tộc, trọng tâm khoa học vẫn được tôn trọng.
Giờ giấc th́ thu gọn lại hơn xưa...
Một chút dư hương c̣n lắng đọng... tt...nmq
... mải mê gơ mà lại quên mất.. xin bổ sung ngay , nhờ bà già GN véo tai...
trong chương tŕnh Giáo dục bậc trung học ở Bắc kỳ thời đó. kể từ lớp đệ thất ( 7e) chương tŕnh Sinh ngứ được dùng là Anh và Pháp.
Bên tiếng Pháp th́ dùng Anglais vivant 6e, 5e beige.. c̣n văn chương th́ dùng England and the English ( coefficient 1)
bên tiếng Việt th́ dùng 6e, 5e,.. cho lến tới 2nd là edition bleu Carpentier& Fialip..( hệ số 1). Sinh ngữ 1-Pháp. (hệ số 2)
C̣n chương tŕnh Pháp metro th́ ngoại ngữ là latin ( coefficient 2 )
Bổ túc ngay cho quí Bạn không thắc mắc... Xin lỗi. nmq
.. đúng là già nua lẩm cẩm.. gơ có mấy gịng về Giáo dục thời thực dân mà vẫn chưa đẩy đủ.. thành ra lại bị bà GN véo thêm cái tai bêb trái.. đó là..
Thời thực dân, ngày thứ bảy không có học chữ mà hoc .. đạo ( religion).. học tṛ nói là nghỉ mà không.. v́ đối với con chiên mục tử th́ ngày thứ sáu ăn chay,.. ngày thứ bảy xưng tội.. để ngày chủ nhật đi xem lễ.. rước lễ và viều th́ đi chầu Ḿnh Thánh.
Hơn nữa là đối với các học sinh phá phách, học kém th́ ngày thứ bảy phải phạt; consigné. Phạt là chép bài và làm bài, là những bài đă không thuộc hay làm sai trong tuần.
Xin nói thêm về chương tŕnh của năm sau cùng Trung học; Math Elementaire- Bacc2.. c̣n có thêm phần Triết học- Philosophie. Hai cuốn sách tham khảo thời đó là Foulquier và Curvilier.. mở đầu cho khoa bảng cấp Đại học.
... nếu c̣n thiếu sót nmq sẽ xin bổ túc sau...
Trở lại với cái gia đ́nh, một số bạn bè thường trách rằng cuộc sống của gia đinh nmq có vẻ như khép kín. Ở điểm này, nmq xin phép biện bạch như sau ;
- gia đ́nh đông con.. nếu không ǵn giữ th́ cái hư dể học mà cái ngoan khó t́m.. đành phải hy sinh chút " trà dư tửu hậu.. chút đam mê ' để dành cho con cháu. Nhưng ngược lại, khi nh́n đến kết quả th́ trong ḷng thật măn nguyện rằng; tôi đă làm tṛn bổn phận và trách nhiệm đơi với tổ tiên gịng giơi.. và ngay cả đối với con cháu.. cái hy sinh đó đă làm cho chúng được hănh diẹn với đời.. và chiều hôm qua.. trong bữa cơm chiều mà con cháu làm cho các bà trong gia đ́nh... các bà đă khóc khi nh́n đến đàn con, cháu chắt một bầy xúm xít vây quanh các bà.. và hơn nữa...
Đàn cháu của bà Út Liểng.. được cha mẹ của chúng dắt qua tham dự lễ.. trang phục mặc theo đúng lối người Hán.. đưa bốn đứa cháu nhỏ cũng sắp học xong Tiểu học HongKong.. Các bà tuy dấu nhẹm.. lư do tại sao chiều qua lại có một loạt ghế bày cho buổi lễ .. th́ ra để các con cháu bên gia đ́nh bà Út Liểng ra mắt.. đúng theo quy cách Hán tộc.. thật đơn sơ mà trịnh trọng.. Hai cặp vợ chồng đi sau bốn cô cậu nhỏ.. bước vào nhà khách.. Út Liểng đă thu xếp cách ngồi đón tiếp.. của 1 vị gia chủ... bốn cháu bé tiến lên trước mặt bà Má Trưởng T.Vân.. trịnh trọng dâng lên bó hoa hồng trắng.. rồi đúa bé gái đưa dâng hộp quà biếu cho các bà.. rồi tiếp đến hộp sách, vở bút viết, và sau chót là cái roi mây đặt trên khay có phủ nhiễu đỏ.. Ư của bên gia đ́nh bà Út L là xin cho các cháu gia nhập đại gia đ́nh.. Xin gia d́nh đón nhận các cháu vào ở trong gia đ́nh và dậy dỗ các cháu như ruột thịt trong gia đ́nh.
Bốn đứa cháu gọi bà Út Liểng là bà cố, ngày xưa khi c̣n sinh tiền bác trưởng coi trọng Ông cố.. v́ học giỏi lại nghiêm minh, chia cách bao nhiêu năm may ơn trời gặp lại.. lại xum họp một nhà.. cho đến khi Kwan được đưa về kèm cặp học hành trong gia đ́nh mà nay kết quả.. gịng họ thật sự sẽ có một đại phu.. một lương y đúng như mong muốn của tổ tiên.. Gia đ́nh họ Cheong nói về kinh tế, thương mại th́ làm ăn giỏi, nhưng về chữ nghĩa tài đức th́ lại chưa vươn lên được....
Bà Liểng lên tiếng khẩn cầu mong các chị em thương, nhận cho các cháu nhập gia.. các bà đang ngẩn ngơ th́ bà BT lên tiếng.. cũng là trong gia đ́nh cả.. Má Trưởng hăy mở rộng ḷng thương các cháu.. hơn nữa chúng ta cũng hănh diện là lo cho con, cho cháu và cho cả những người thương cùng sống và phát triển trong sự đùm bọc....
c̣n bà Hương th́.. t́nh thương của gia đ́nh này thật vô cùng hănh diện.. Hương cũng được chút vinh dự góp phần...
Bà T.Vân cúi xuống ôm lấy đứa cháu không cùng ngôn ngữ... rồi nói ;... -.. các cháu hăy ngoan ngoăn, bà Cố sẽ giúp các cháu.. đây là gia đ́nh của chúng ta mà... bà Liểng vội ôm lấy bà T.Van cả hai bà có vẻ cảm động nhiều lắm..
Thế là bốn đứa trẻ vỗ tay và ùa vào chơi với đàn trẻ nhà.. chúng nó cũng đă quen nhau lâu rồi v́ hay qua lại ben này.. c̣n bố mẹ của chúng th́ là vai cháu của bà Cố Liểng.... cũng vui mừng không kém v́ từ nay các con đă được một gai đ́nh tốt trông lo cho...
... nmq xin dừng gơ.. v́ cái lũ ḍi bọ.. cứ phá màn h́nh rồi lại block cứng cả máy... tt......
Cả đêm hôm qua.. mưa gió băo bùng.. ba đứa cháu ngủ say sưa, c̣n cụ nội th́ nằm vắt tay lên trán mà nghiền ngẫm sự đời. Quả đất này được chia làm 5 châu lục và bốn biển bao la. C̣n con người từ thuở khai sanh thời lập địa.. có những ai.. nhưng văn bản tài liệu nào minh chứng xuất xứ của lại người.. Hoạ chăng chỉ có "dă sử truyền kỳ"...
Vif sự biến đổi khí hậu đă tạo ra những tai trời ách nước.. có gió băo.. lụt lội th́ cũng có nắng hạn đồng khô cỏ cháy..có sự sống th́ cũng có sự chết và thời hạn chu kỳ cho tất cả mọi sinh vật, thực vật hiện hữu trên quả địa cầu,.. ngoài trừ đất, nước, gió, lửa... Có sinh vật th́ có cảm tính, hữu t́nh.. và con người trở thành một sinh vật có t́nh có lư...
nhưng xuất xứ th́ sao ??
Khi con người biết đến sống chết đều phải nương tựa dựa vào nhau( solidarity) th́ biết đến tránh nóng đụt mưa.. và cái nhà thành h́nh.. rồi đến trước sự ham doạ của muông thú.. th́ biết đến hiệp đồng chống đỡ.. săn mồi.. và sau cùng thành bộ lạc..
Bộ lạc ra đời th́ nảy sinh ra giới cầm đầu.. thủ lănh.. và sau đến giới tâm linh tăng lữ (prêtes).. trước sự dữ dằn của thời khí giao mùa..của bệnh tật.. mà tưởng như có hung thần chi phối dáng hoạ.. kư tự bắt đầu có.. rồi sau những bí ẩn gặp thời tạo nên giới tu sĩ đạo sĩ, trung gian giao tế với các thần gánh vác việc thi ơn giáng hoạ... biết đến phân loại thực vật để ăn.. thóc gạo, ngô khoai.. ; mễ cốc.. biết đến lửa để sưởi ấm.. để soi sáng và làm thay đổi thể chất nông phẩm, thực phẩm..
Giới tăng lữ (prêtres) nay bước vào giai đoạn phát triển ( monastery), nhờ vào đầu óc thông minh sáng suốt hơn, nghĩ xa hơn cho nên phải sáng tạo để làm niềm tin cho dân chung sống trong vùng.
Như đă gơ ở trên.. có cả thảy là 5 châu lục, Âu, Á, Phi, Úc, Mỹ... th́ chỉ có riêng châu Mỹ, địa lư là hơi ( chút đỉnh dính líu ) dính ở hai đầu cực Bắc và Nam mà thôi..
Châu Âu gồm các sắc dân da trắng... châu Á, da vàng, Phi th́ ngăm ngăm đến đen như cột nhà cháy.. Úc th́ nửa ửng hồng nửa pha cà phê đen, c̣n Mỹ th́ vừa hồng hồng lại trăng trắng.. riêng Nam Mỹ th́ nâu nhạt đến dám nắng.. rồi lại c̣n sắc dân pha trộn nằm giữa hai châu Âu Á; Trung đông- Tây Á th́ màu da hơi giống da cá trể hay xậm mầu xám...( một gam màu đa sắc cho sinh vật ), tính nết không giống nhau..
Tạo hoá chia ra các sắc dân và cũng không cho nói cùng một ngôn ngữ.. phải chăng một cách của Tạo hoá là chia để dễ bề giáo hoá. Rồi có người khôn có kẻ ngu.. có âm thanh có giai điệu cho phát âm.. và cũng có cái mùi đặc trưng cho từng loài, từng loại...
Dựa trên những yếu tố trên mà các Giáo sĩ tăng lữ suy tư t́m ra cách ( Dă sử- Thánh kinh) để lập ra môn phái, gọi là thờ phượng Tạo hoá dưới cái danh là Thượng đế.. là Thiên Chúa.. là Đấng Tối cao Uy quyền.. Tạo hoá.. đă làm ra quả đất đă "nặn" ra muôn vật muôn vàn h́nh thù phác nhau để làm vui.. và khi đến con người th́ ;
khởi thuỷ là dùng ngay h́nh tượng của Tạo hoá.. và dùng bột hay đất tạo nên.. rồi thổi một hơi thở làm động đậy trở thành một con người.. rồi Tạo hoá đặt xuống trái đất.. cho làm vua các loài sinh sống trên quả đất( vườn Địa đàng- Thiên chúa giáo). Chàng Thanh niên mang h́nh dáng của Thượng đế sống đơn côi trong vườn địa đàng buồn.. và Thượng đế thương hai.. nên đă làm thêm một h́nh tượng thứ hai; một người nữ, để làm bạn cũng như người nữ này sẽ là nguyên do tạo giống di truyền cho loại người sau này.. ( Cựu Ước).
Loài người bắt đầu có tín ngưỡng và có tôn giáo dẫn dắt.. theo Cổ sử của Trung đông loài người để lại di tích ở vùng giáp ranh của hai châu Á và Phi; vùng Trung đông.. mà sau này nguồn gốc, thánh địa cho các đạo mang cùng Gốc Thiên chúa, thờ phượng cúa chúa Jesus Christ và ba ngôi....ngay như cả Muslim- Mohammed.., Protestant ( Luther)
C̣n châu Á.. có lẽ loài người từ loài bốn chân biết đứng thẳng và bước đi bằng hai chân hay sao?? mà chỉ được đọc trong vài Cổ thư của Trung hoa cổ đại nới đến bà Nữ Oa.. phải đội đá vá trời để che mưa.. chống nắng hạn cho loài người.. rồi đén Hoàng Sào biết đến làm nhà và Thần Nông trong việc reo trồng ngũ cốc..
Nhưng đối chiếu niên lịch giữa hệ lich Gregoire và Âm lịch th́ Âm lịch lại có trước cả cái thợi lập lên loài người trong Thánh kinh Cựu ước cả vài ngàn năm, dễ thấy nhất là đạo Phật ( Tây Á- Nepal) đă có trước Jesus tới gần 400 năm..
Các tôn giáo h́nh thành cũng chia làm nhiều hệ, nhiều phái.. Dân số ngày một gia tăng.. Dao Thiên chúa.. từ cận Tây Á tràn lên Âu châu. thành hai ba hệ phái.. các lănh chúa địa phương trước nạn tăng gia dân số phải nghĩ đến cách tranh nhau quyền lực mở rộng lănh thổ kiém nguồn kinh tế.. lương thưc đẻ nuôi dân. Đă sát nhập cùng tôn giáo.. tào thành lực lượng viễn chinh (anglo-Saxon, Latin, Norvegian- Bắc Âu,England Scotland...), để chinh phục các vùng kém mở mang ngay trên đất Âu châu.. rồi tràn xuống Bắc Phi.. Phi châu.. cho đến Tây Á.. Trung đông.... c̣n tiếp....
tt.. Sự phát triển của đạo Thiên Chúa tuy ở vùng giáp ranh Ai cập và Tây Á..một nhánh tiến lên phía Bắc tràn lên các nước nhỏ của Đông Âu.. rồi đến liên bang Nga sô URRS, và nhánh thứ hai lan dọc phía Nam Âu châu ven Điạ trung hải cho tới giáp Anh quốc. Rồi sau đó với những ư kiến tôn thờ khác nhau đưa đến giáo hội ly khai Protestant.. Nhưng nhánh Cơ đốc th́ mạnh hơn. đời sống vương giả phong kiến đè nặng lên giới nông nô, nào là các lănh chúa đến quận công bá tước làm trung gian thâu hoạch. để có được tài nguyên và lương thực nuôi sống số dân một ngày một đông.. các quí tộc đă liên kết các nước mạnh tễn chinh đi t́m và khai thác, thu lượm đem về .. từ thực phẩm đến tài nguyên trí tuệ.. xây cất các đền đài, dinh thự..cung điện cho giới chức cầm quyền.
Để gom được các lực lượng nhân sự phục vụ cho chiến tranh đế quốc, như gom thanh niên.. chế tạo vũ khí......phương tiện chuyển vận...th́ lại cần có một lực lượng tuyên truyền du ngủ nông dân.. từ cách chia chác nguồn lợi, ban phát ân huệ để mua chuộc đến kiểm soát tư tưởng kiềm chế phản động.. một vận dụng trợ giúp cho vương quyèn đế nghiệp ra đời..
Thoạt đầu trên phạm vi Âu châu sau rồi lan rộng.. Tôn giáo trở thành cánh tay đắc lực cho công việc này . Tôn giáo đă bước chân vào ṿng cai trị nông nô dưới h́nh thức các thừa sai đóng vai truyền đạo, gạch nối giữa chúa Trời và loài người, bảo là lo cho phần tinh thần, nhưng thực tế lại là phần đắc lực cho chiến tranh xâm lược, điển h́nh là Hồng y giáo chủ Richelieu của Pháp.. và các cuộc Thập Tự chinh ( Croisade= 8 lần-/ Charlemage- Pháp) mượn danh truyền đạo, c̣n phần nào che đậy cho mưu đồ thôn tính đất đai làm thuộc địa để đô hộ, bắt dân nô lệ mua bán nhân lực ( esclave ).. Các Giáo chủ đă làm được việc này và sự h́nh thành một thế giới quyền lực mới song hành cùng các cấp cai trị; vua quan triều đ́nh nay có thêm một giới chức cố vấn đi theo bên cạnh góp ư.. tiếp tay.. và sự góp sức này áp đặt từ hàng dọc cho đến hàng ngang đến tận cùng ; dân bạch đinh.. có toà tỉnh th́ có nhà thờ tỉnh.. có quận th́ có nhà thờ quận.. và có xóm đạo th́ có ông trùm xóm đạo..
Âu châu với các đạo quân Thập Tự chinh do Charlemage thống lănh.. Anh quốc cũng có những đạo quân.. rồi đến Bắc Âu. Bồ đào Nha..Tây ban nha.. các đạo quân này ào ạt tràn xuống vùng gần cận; Bắc Phi.. chiếm đất canh tác..bắt dân làm nô lệ.. trải dài xuống đến tận cùng Phi châu.. c̣n phía Đông Nam Âu châu. giáp với Tây Á, Trung đông.. cuộc chiến với dân Ba Tư.. do quân Hy lạp, Ư..Anh..Pháp và dầu mỏ được biết đến.
Có quân chủ độc tài, có nô lệ.. có tranh dành quyền sống đă làm cho các nhà giáo sĩ cũng như triết gia suy nghĩ và t́m cách thay thế hoặc để phá hoặc để giảm bớt tính độc hại của sự cai trị hà khắc đă làm nảy sinh ra một luồng tư tưởng mới; chủ trương duy vật, sự vùng lên của giai cấp thợ thuyền.. lao động .. đối kháng lại với chủ trương hợp tác bóc lột dành ưu quyền cho giới quí tộc.. sự h́nh thành các đảng phái.. và phong trào Lao động đă làm nảy sinh ra chủ thuyết của Karl Mark- Lenin.. Trostkit .
Tổ chức thiên la địa vơng gông chặt công nông dân châu Âu của phong kiến.. th́ gặp sự phản kháng đức tin ( duy tâm và duy linh) từ nhóm do giáo sĩ Luther cầm đầu với triết thuyét cởi bỏ bóc lột của đám duy thần phong kiến, mang danh Protestant..
Nhóm triết gia Karl Mark, Lenin.. mang danh làm Cộng sản và đem ra áp dụng cho nền kinh tế công nghiệp Âu châu tương đối thành công v́ đă đưa được đời sống của phu mỏ Nga sô lên tầm mức có ăn, no hơn trước
..Xin lỗi phải ngưng v́ có víu phá đám..... tt......
tt.... như đă tŕnh bày qua khu vực Âu châu, sự h́nh thành một quyền lực hài hoà giữa tôn giáo Thiên chúa ( Christ- Cơ Đốc) và đế chế đương quyền.. để chinh phục , bảo vệ lẫn nhau và cùng hưởng lợi.
Nay xem đến phần Tôn giáo Trung đông..
Tôn giáo vùng Trung đông, khởi thuỷ từ Đông Bắc Phi, dọc sông Nil Ai cập.. đạo giáo thần thoại của đế chế Pharoah,, với các thần thánh khởi thuỷ có cả vài ngàn năm trước BC.. Sau đó các nhà thông thái h́nh thành Cựu ước và đặt xuất xứ loài người từ vườn Địa đàng với h́nh tượng của Chúa Trời. Ngài lập lên loài người và sau đó có một người nữ.. huyền thoại Adam và Eve.. sinh ra các con cái.. rồi đến Abraham vị tiên tri đầu tiên . Sau đến Isáac hậu duệ Moise ..tổ của dân Do Thái tạo ra một tôn giáo giáng thế bắt đầu từ Abraham cho loài người qua h́nh tượng sau này là chúa Cứu Thế Jesus..( cũng c̣n có các đạo giáo khác cũng thờ thuyết Độc thần.. như đạo Bahai, Sikh..,Muslim/ Hồi giáo th́ qua tiên tri Mohamed rồi lên cao tới Abraham.. được lập ra.. chung sống cùng huyền thoại Đa thần của Hy Lạp.. Riêng Ki Tô giáo vượt qua rào cản Hy lạp vào Italy để rồi tạo ra vương triều tôn giáo Roma., phổ biến rộng răi ở Âu châu..
Đạo Hồi Muslim th́ nắm vùng Trung đông, khối Ẩrab.. và các dân thiểu số quanh Ba Tư ..
Á châu.. thuở hồng hoang.. loài người tập trung quanh vùng hồ Động đ́nh, dọc sông Dương Tử một b́nh nguyên rộng lớn gồm nhiều sắc dân da vàng, không cùng tiếng nói.. cũng thờ đa thần, tranh dành vùng ảnh hưởng.. đất đai quyền sống. Ảnh hưởng bởi thời tiết nảy sanh các tai hoạ cho nên dân thờ nhiều thần thánh.. cầu nhờ các thần thánh bao che phù hộ , Từ đó nảy sinh ra mê tín dị đoan. Tựu trung chỉ c̣n có ba tôn giáo chính bền vừng, tồn tại trên mảnh đất Trung Á.. đó là Phật, Khổng, Lăo.. theo sự hiểu biết nông cạn th́ ;
Phật giáo, đạo giáo này phát xuất từ Tây nam Hy mă lạp sơn, có dư ảnh của sắc dân Trung đông. Nhưng lại chuyên về siêu h́nh, tâm linh và giải thoát, không chú ư đến thế gian.. là đạo có nền Triết học nhân văn cao.
Khổng giáo chuyên về xuất thế, năng động.. triết lư chuyên về kỷ cương cai trị dân quyền, c̣n
Lăo giáo th́ lại không để ư tới quyền lực hay tâm linh mà chuyên về, tạm gọi là tương đối, có con se sẻ nhỏ th́ cũng có con đại bàng to.. hơn nữa lại lo cho trường sanh bất tử...
Nước lớn nhất ở châu Á, diện tích lớn nhất.. dân đông nhất có cả tỷ.. là dân Trung hoa, có cả ngàn ngôn ngữ khác nhau.. nhưng cùng chung một lối sinh sống, canh tác.. chuyên về nông nghiệp.. Cũng có các Triều đại nổi tiếng như Tần Thuỷ Hoàng, cũng có triều đại tự cao cho chỉ có đất Tàu.. và tự xưng là Thiên Tử- con của trời và đất Tàu là Trung điểm của thế giới= Trung quốc, cũng độc đoán, tàn bạo để bảo vệ vương quyền mà cũng bị thiên hạ sâu sé làm trăm mảnh để đô hộ.. trầm luân cũng cả ngàn năm không ít..
Đất rộng tài nguyên, nhân lực có cho nên đă trở thành miếng mồi cho đế quốc xâm lược.. Hết Nguyên đến Mông.. đến Thanh. các sắc dân da vàng phía bắc.. sau rồi đến các tập đoàn viễn chinh hết Bắc Âu đến Anh.. đến Đức.. đến ngay cả láng giềng như Nhật bản.. cũng đ̣i phần chia chác, không gây chết chóc bằng gươm đao nhưng tạo sự " huỷ hoại dần ṃn qua ma tuư= thuốc phiện..".làm cạn kiệt ngân khố.. phải nhượng cả lănh thổ cho ngoại bang.... măi cho đến thế chiến 1....
Triều nhà Thanh.... tt....