Các quốc gia liên quan đều có lợi trong vụ Philippines kiện Trung Quốc ra ṭa quốc tế
Giang Lê
Nhiều người cho rằng phán quyết về jurisdiction của PCA trong vụ Philippines vs China ngày 29/10/2015 là một thắng lợi cho nguyên đơn. Mặc dù đây chưa phải phán quyết cuối cùng mà mới chỉ là "ṿng gửi xe" nhưng đọc những lập luận của các thẩm phán/trọng tài trong phiên toà cho thấy không chỉ Philippines thắng mà VN và những quốc gia liên quan (kể cả Mỹ, Úc...) cũng có lợi.
Điểm đầu tiên là toà xác định việc Philippines kiện TQ là hoàn toàn hợp pháp theo qui định của UNCLOS, DOC 2002 không gây ra cản trở về mặt pháp lư với vụ kiện này. Điều này trái ngược với một luận điểm mà TQ vẫn rất to mồm lâu nay là Philippines (và VN) không tuân thủ theo DOC, đi kiện tụng làm phức tạp thêm t́nh h́nh. Điểm C Điều 413 nói thẳng việc Philippines khởi kiện không phải là một hành động "abuse" như TQ rêu rao. Việc TQ đă opt-out theo qui định của UNCLOS cũng không hề hấn ǵ, họ không thể lẩn tránh các vấn đề được xem xét trong phiên toà này (cả 15 submission chứ không phải chỉ 7 cái đă được "duyệt").
Điểm thứ hai cũng rất quan trọng là toà xác định rằng việc TQ tẩy chay không tham dự phiên toà không ảnh hưởng ǵ đến giá trị pháp lư của phiên toà. Mặc dù văn bản chỉ dừng ở jurisdiction nhưng có thể hiểu các phán quyết (rulling) sau này dù có mặt TQ hay không vẫn sẽ có giá trị pháp lư. Tất nhiên TQ sẽ bác bỏ và không tuân thủ phán quyết của PCA nhưng điều này sẽ gây tiếng xấu cho họ và TQ sẽ không thể mở mồm kêu gọi các bên tuân thủ luật pháp quốc tế được nữa. Dư luận quốc tế, kể cả giới học giả, chắc chắn sẽ quay sang ủng hộ các đối thủ của TQ. Chính nghĩa thuộc về ai lúc đấy đă rơ.
Trong 7 submission đă được PCA xác định jurisdiction, 4 submission liên quan đến việc xác định/phân loại các cấu trúc địa lư trên biển: island vs rock vs low-tide-elevation theo UNCLOS. Nếu là đảo (island) th́ sẽ có territorial water 12 hải lư và EEZ, nếu là rock th́ chỉ có territorial water, LTE không được cả EEZ lẫn territorial water mà chỉ có 500m safety zone. Nếu PCA phán quyết Subi và Mischief chỉ là LTE th́ việc TQ to mồm phản đối Mỹ cho tàu Lassen đi tuần trong phạm vi 12 hải lư là hoàn toàn sai trái. Ngay cả nếu đó là rock th́ TQ phải chứng minh tàu Lassen không thực hiện "innocent passage", điều mà TQ đă không hề đề cập đến.
Nhưng quan trọng hơn nếu Subi, Mischief là LTE th́ Philippines có thể kiện tiếp việc TQ xây dựng trái phép trên các LTE đó v́ chúng nằm trong EEZ của Philippines. Tất nhiên jurisdiction của vấn đề này phức tạp hơn nên Philippines đă không đưa vào phiên toà này, nhưng khi PCA đă ra phán quyết th́ các lập luận của Philippines sẽ có cơ sở hơn. Ngay cả nếu không kiện tiếp Philippines (và các nước khác như Mỹ, Úc) có cơ sở pháp lư để điều tàu không chỉ vào phạm vi 12 hải lư mà có thể áp sát đến 500m các đảo nhân tạo của TQ.
Thực ra một số đảo lớn của VN như Trường Sa Lớn có thể được công nhận là island (nghĩa là có EEZ) nhưng VN đă từ bỏ đ̣i hỏi này khi nộp bản đồ EEZ và thềm lục địa cho UN năm 2009 cùng với Malaysia. Đây là một quyết định tiến bộ và rất đáng hoan nghênh v́ giúp giảm bớt áp lực tranh chấp trên khu vực TS. Một số học giả quốc tế (bênh TQ) vẫn viện dẫn bản đồ "bụng bầu" trước đây của VN làm bằng chứng VN cũng tham lam không kém TQ, bằng chứng đó bây giờ không c̣n giá trị. Nhưng ở HS tiền lệ vụ kiện này của Philippines sẽ rất có giá trị nếu VN khởi kiện hoặc yêu cầu ITLOS cho advisory opinions về giá trị của đảo Tri Tôn v́ điều này liên quan đến vụ giàn khoan HD-981 năm ngoái.
Một vấn đề nữa cũng liên quan đến VN là quyền đánh cá lịch sử của Philippines ở các vùng đảo đang tranh chấp (Scarborough Shoal) trong submission 10. Cũng giống như ở HS, tầu cảnh sát biển TQ ngăn cản/bắt bớ tàu cá của Philippines v́ cho rằng tàu cá Philippines vi phạm chủ quyền của TQ. Dù TQ không nói rơ vi phạm trong territorial water hay EEZ nhưng Philippines viện dẫn UNCLOS cho rằng một khi ngư dân của họ đă từng đánh bắt ở khu vực này từ xưa th́ bất kể Scarborough Shoal thuộc về ai và nó có EEZ hay không th́ TQ vẫn không có quyền đuổi tàu cá của Philippines. Đây là điểm VN hoàn toàn có thể kiện được về việc TQ bắt và đâm vào tàu cá VN ở khu vực HS mà không liên quan ǵ đến tranh chấp chủ quyền. Vấn đề là VN có dám kiện hay không.
Nguồn: Blog Giang Lê
