Vụ xử án Khodorkovsky: đấu đá giữa tài phiệt nhà nước Nga và tài phiệt thế giới hay trấn áp tự do dân chủ?
Ngày cuối năm 2011 chứng kiến một thống nhất ư kiến hiếm có giữa Mỹ và các nước Liên hiệp Âu châu về một người Nga nổi tiếng có tên Mikhail. Không phải là Mikhail Gorbachev mà là một cái tên dài khó đọc: Michael Khodorkhovsky, 47 tuổi, tỷ phú, sản phẩm của chính sách Liên Xô đi vào kinh tế thị trường mở ra bởi Gorbachev.
Michael Khordorkovsky, cha là Do thái, sinh năm 1963. Sinh viên viện Hoá học và Kỹ thuật Mendeleyev đại học Moscow năm 1981. Phó chủ tịch đoàn thanh niên Cộng sản của trường đại học. Năm 1987, với cái dù che của đoàn, mở “trung tâm khoa học và kỹ thuật tuổi trẻ” qua đó xuất nhập cảng đủ thứ hàng từ vodka đến rượu Pháp đến computer, mà thương số hàng năm là 10 triệu đô la. Nhờ sự giúp đỡ của các liên hê quốc tế trong dịch vụ xuất nhập cảng, Khodorkovsky năm 1989 đă thành lập ngân hàng Menatep, một trong những ngân hàng tư đầu tiên tại Nga, với tài sản 29 tỷ đô la. Năm 1994, mua đấu giá nhà máy phân bón quốc doanh Apatit. Năm 1995, mua công ty dầu hoả và khí đốt Yukos với giá 350 triệu đô la mà nhà băng Menatep nhận nợ 2 tỉ đô la. Tháng tư năm 2003 Khodorkovsky tuyên bố kết hợp với công ty đầu hợp doanh Sibneft mà tỳ phú Boris Bezerovsky có 50% cổ phần để trở thành công ty dầu hoả và khí đốt vĩ đại chỉ đứng sau Exxon Mobil của Mỹ. Ngoài ra c̣n có tiến hành những giàn xếp để hai công ty Mỹ Exxon Mobil và Chevron Texaco có phần hùn lớn trong Yukos-Sibneft. Tháng 10/2003, Khodorkovsky bị bắt khi ở phi trường, v́ các tội trốn thuế, biển thủ và rửa tiền. Sau đó bị tù 8 năm v́ tội trốn thuế. Ngày 27 tháng 12/2010, Khodorkovsky trước khi măn hạn tù 8 năm, bị đem ra xử lần thứ hai về tội biển thủ và rửa tiền. Toà kết án tổng cộng các tội là 14 năm, có nghĩa là sẽ phải ở thêm 6 năm nữa.
Một bản tin của hâng thông tấn Pháp AFP viết rằng Mỹ và các nước liên hiệp Âu châu đă đồng thanh dẫn đầu lên án cuộc xử này. Phát ngôn viên bộ ngoại giao Mỹ Mark Toner nói “Một cách đơn giản, chính phủ Nga không thể nào nuôi dưỡng một nền kinh tế hiện đại nếu không phát triển một nền tư pháp độc lập để phục vụ tăng trưởng kinh tế xa hơn”. Thủ tướng Đức Angela Merkel nói bà “thất vọng với vụ xử và bản án nặng nề cho Mikhail Khodorkovsky”. Bộ trưởng tư pháp Đức nói “một bản án khẳng định những sợ hăi nhất của tôi đối với Nga”. Bộ trưởng ngoại giao Anh William Hague nhận định “đó là một bước lùi cho Nga”. Bộ trưởng ngoại giao liên hiệp Âu châu, Catherine Ashton th́ bày tỏ “sự quan tâm và thất vọng”. Báo Le Monde của Pháp b́nh luận rằng vụ xử nếu không làm cho Khodorkovsky trở thành tương tự như “một người ly khai” thời Xô Viết th́ cũng là một “tù nhân chính trị”. Bản chất sự việc quả là như thế, đối với những người theo rơi t́nh h́nh, và biết ngọn ngành các việc Khodorkovsky đă làm.
Tham vọng chính trị của Khodorkovsky được sửa soạn khi ông đóng vai một người nhân đức qua những việc từ thiện như bỏ tiền mở ra những trường dậy computer cho các thầy giáo, mở diễn đàn cho các phóng viên thảo luận về đổi mới và dân chủ, lập những tổ chức giúp đào bới khảo cổ, trao đổi văn hoá, trại hè cho học sinh, và nội trú cho trẻ mồ côi vân vân…Khodorkovsky không chỉ trích các nhân vật dân cử như Putin nhưng gọi mô h́nh chính trị Nga là “dân chủ quản lư” và nhẹ nhàng so sánh với chế độ Singapore. V́ sự tích cực cung cấp tiền bạc cho nhiều đảng chính trị trước kỳ bầu cử quốc hội Duma vào cuối năm 2003, tham vọng chính trị lớn của Khodorkovsky bị chấm dứt khi ông bị bắt với những tội danh đă nói. Những tội này, theo các giới hiểu chuyện, là rất khó căi cho tất cả các loại đại gia xuất hiện vào buổi giao thời đổi mới của Liên Xô.
Tất cả những sự kiện cho thấy vụ xử Khodorkovsky là một vụ án chính trị, mà truyền thông Mỹ và Tây phương đă nói trước rằng kết quả sẽ cho biết ảnh hưởng Putin có c̣n tiếp tục quan trọng nữa hay không, so với chính sách của tổng thống Medvedev được kể là mềm dẻo, nghĩa là có thể trả tự do cho Khodorkovsky. Bằng một câu ngắn rằng “một tên trộm phải ở trong tù” khi được hỏi về Khodorkovsky, ông Putin đă cho thấy sự thắng thế của ông. Hay nói cho đúng, sự thắng thế của phe tư bản nhà nước Nga đối với phe tư bản thế giới mà Khodorkovsky là đại diện tại chỗ. Người ta có thể thấy điều này trong lời tuyên bố của bộ trưởng ngoại giao Nga Sergei Lavrov “Những ư kiến đưa ra ở đó (Tây phương) sẽ không thể và tuyệt đối không ảnh hưởng ǵ đến quyết định của các giới chức tư pháp liên bang Nga. Họ độc lập đối với cả giới quyền chức Nga lẫn ngoại quốc”.
Cuộc giằng co chính trị sẽ c̣n kéo dài, nhưng áp lực từ ngoài không mạnh lắm, v́ chỉ là đe doạ gián tiếp sẽ không hợp tác với Nga về kinh tế được nói ra trong lời cảnh báo của phát ngôn viên bộ ngoại giao Mỹ Mark Toner trong hoàn cảnh thế lực kinh tế tài chính Mỹ trong thế giới toàn cầu không bao trùm như xưa nữa.
Bác sĩ Trần Xuân Ninh
Ngày 1 tháng 1/2011
