Nho giáo là của Việt Nam, Tàu chính là dân học mướn viết nhờ.
Câu trên mới nghe ai cũng cho là kỳ lạ nhưng nó sẽ bớt tính cách kỳ lạ khi nói thêm rằng: Tàu chỉ là chủ của Nho giáo tự đời Tần Hán mà thôi, c̣n hai đợt trước th́ chính chủ là Việt Nam.Và câu này sẽ trở nên thường khi xét tới những chứng lư được viện dẫn ra. Ta có thể nói những chứng lư đó khá vững mạnh. Trước hết là nền văn hóa nông nghiệp bao giờ cũng cao hơn văn minh du mục như đă được rất nhiều học giả ghi nhận và chứng minh. Chúng tôi đă chứng minh và dẫn thêm mấy nhân chứng như Chu Cốc Thành, Oppeinheimer và Whitehead (quyển Adventures of ideas đă được dịch sang tiếng Việt do nhà Văn Đàn xuất bản “Bước đường phiêu lưu của những ḍng tư tưởng” tr.224). Bằng chứng cụ thể: văn hóa Mohenjodaro nông nghiệp cao hơn văn minh Aryen du mục.
Điểm thứ hai là khắp trên thế giới đâu đâu văn hóa nông nghiệp cũng bị văn minh du mục tiêu diệt: Aryen thắng Dravidiens, Hellens thắng Minoens… và do đó duy tŕ đẳng cấp cùng các đặc ân và chế độ nô lệ để du mục được ăn trên ngồi trốc. Song le tuy thắng mặt ngoài nhưng lại chịu ảnh hưởng về mặt tinh thần của nông nghiệp cho nên ngày nay những nhà nghiên cứu đứng đắn không ai dám phủ nhận phần đóng góp lớn lao của Dravidiens vào nền văn hóa Ấn Độ. Nếu vậy th́ tại sao ta lại không t́m xem Viêm Việt đă đóng góp những ǵ vào nền văn hóa Nho giáo; v́ Viêm Việt cũng gặp trường hợp tương tự như Dravidiens đối với Hoa tộc là Aryen.
Điểm ba là nếu Dravidiens c̣n đóng góp vào văn hóa th́ phương chi là Viêm Việt v́ Viêm Việt hơn Dravidiens nhiều điểm: trước hết khi Hoa tộc tràn vào th́ chưa có kinh điển như Aryen đă có Vệ Đà. Thế mà lúc ấy Viêm Việt đă có “tam phần, ngũ điển, bát sách, cửu khâu” v́ thế chính Hoa tộc tuy thắng thế cũng đă phải mập mờ chấp nhận như trong những câu nói: “[I]tích giả Hoàng Đế đắc Si Vưu nhi minh ư thiên đạo[/I]” và trong biết bao truyện truyền kỳ khác như chúng tôi sẽ lần lượt phanh phui.
Chính đó là lư do khiến những yếu tố đóng góp của Hoa tộc như óc vơ biền, óc tôn quân, óc thượng luật bao giờ cũng bị coi thường. Trái lại Nho giáo luôn luôn đề cao Văn trên Vơ, nhơn trị, lễ trị trên pháp trị h́nh luật… dân trên quân nghĩa là tính chất văn hóa nông nghiệp vẫn giữ phần trội ít ra trong phạm vi văn hóa lư thuyết. Huống chi trong hiện thực như trong đời sống chính trị th́ Viêm tộc được đóng góp phần rất then chốt tuy không có tiếng, nghĩa là Viêm Việt vẫn thành công khá trong chủ trương “vua trị v́, quan cai trị” : "c’est le roi qui règne mais ce sont les mandarins qui gouvernent". Trị v́ thuộc vương triều thường là của Hoa tộc, c̣n cai trị th́ thuộc các quan, tức là phía dân phía Viêm Việt v́ các quan hay người hiền th́ hầu hết xuất thân từ nông nghiệp ông Y Doăn cày ruộng ở đất Hữu Sằn. Ông Bá Lư Hề chăn trâu, ông Thuấn cày ruộng v.v… Chính nhờ chủ trương này mà Viêm Việt đă tham gia tích cực vào đời sống chính trị và đă đạt những thành quả mà chưa bao giờ người Dravidiens đă dành được trên đất Ấn Độ của họ. Nghĩa là tuy họ sống trong đất cha ông giối lại nhưng chỉ như là những nô lệ, hay ít nhất không được tham dự tích cực vào đời sống chính trị văn hóa như Viêm Việt. Chính nhờ đó mà chế độ nô lệ đă được băi bỏ, và thiết lập ra chế độ công điền b́nh sản, b́nh quyền đi học: xóa bỏ sự phân cách giữa Hoa tộc và Viêm tộc để cho hai bên cùng một quyền lợi như nhau.
Trở lên là những chứng lư rút ra trước hết do các kinh điển và sách vở của Tàu, c̣n của Việt Nam th́ ta chỉ dùng để kiện chứng, như vậy là bớt được rất nhiều phần chủ quan mà những lư chứng đó c̣n có được tầm phổ biến và khách quan cả khi so sánh với các nền văn minh khác, cũng như khi xét về nội t́nh văn hóa Việt Nho, v́ thế chúng tôi không ngần ngại cho rằng chính sự tin tưởng như quen làm cho tới nay rằng Việt Nam mượn Nho giáo của Tàu là câu nói thiếu chiều sâu nên là sai lầm, và chính bởi tin sai lầm như vậy nên cho tới nay người ḿnh vẫn hoàn toàn bất lực không thiết lập nổi nền Quốc học như chúng tôi sẽ đề cập trong quyển “Vấn đế quốc học”.
Bạn sẽ nói: nếu quả có thực như thế vậy tại sao từ trước tới nay không ai nh́n thấy, không thấy có cuộc tranh đấu nào. Thưa rằng có nhiều điều cũng khá hiển nhiên mà vẫn nằm trong thiên nhiên phải chờ có người biết khám phá. Và v́ chưa khám phá nên không có đấu tranh.
Riêng trong trường hợp Việt Nho th́ c̣n khó nh́n ra hơn nữa v́ Việt Nho đă thành công trong những mục tiêu chính v́ thế không c̣n ǵ để mà tranh đấu cũng như không c̣n phải tranh đấu cho ai. Trước hết là cho ai. Nếu ai ấy là Viêm Việt th́ không c̣n nữa v́ đă pha máu quá nhiều lần rồi, biết bao ông Hoa lấy bà Việt rồi, nên ít thế hệ không c̣n vấn đề thị tộc, chủng tộc. Cái mức đồng hóa của Viêm Việt mănh mẽ đến đâu chỉ cần lấy dân Do Thái làm nhân chứng. Do Thái sinh sống trong văn hóa Âu Tây hai ngàn năm mà nay vẫn c̣n duy tŕ óc chủng tộc, đang khi Do Thái vào nước Tàu th́ mất luôn óc chủng tộc. V́ thế bên Viễn Đông không có óc kỳ thị chủng tộc, ít ra tới độ đủ để tranh đấu, v́ ai cũng được quyền như ai. Nghiêu Thuấn là Đông Di Tây Di cũng được làm thiên tử, có chăng chỉ c̣n vấn đề quan quyền và dân gian nhưng bờ cơi phân ranh này cũng đă được phá vỡ từ khi thực thi câu “[I]hữu giáo vô loài[/I]”. Cửa đă mở ra rồi tranh đấu cái chi nữa. Vậy tại sao nay lại nhắc tới?
Thưa v́ hiện chúng ta đang từ chối Nho giáo như là đồ mượn của Tàu, nên cần phanh phui lại để nói lên tác quyền của cha ông, nói lên phần đóng góp của nhiều ngàn đời tiên tổ vào một nền văn hóa chung, mà nay lại c̣n cần thiết cho nước nhà hơn khi nào hết. V́ thế phanh phui ra sự thực th́ không phải để tranh đấu với ai mà chính là để chúng ta thâu hồi lại cái di sản của chúng ta. Để sự thu hồi được hiện thực chúng ta hăy t́m cách nhận diện nền văn hóa cố cựu đó trong mấy điểm sau đây:
- Nguồn văn minh là nông nghiệp
- Gốc văn hóa là Viêm tộc mà
- Việt tộc nằm trong khối đó.
Điểm trước hết là nông nghiệp. Nông nghiệp vẫn trường tồn ngược với du mục đă tiêu trầm nhưng đă trao tính chất du mục sang công thương nghiệp, nên công thương nghiệp là kẻ kế tự của du mục, muốn t́m hiểu du mục th́ phải t́m hiểu qua thương, công. Thương công thường ở thành thị, c̣n nông nghiệp phải gắn liền với đồng quê. Văn hóa Tây Âu nặng về thương công thuộc homo mercator (thương nhân) và homo faber (công nhân) cả hai đều xem vật tự ngoại, nhất là mercator (Instinct. Bandoin 158). Bởi thường sống ở thành thị xa thiên nhiên nên dễ để trụt mất nội dung của các biểu tượng, v́ thế dễ trở thành trừu tượng (Creel 297), văn hóa trở thành nhân vị đứng ngoài đời sống là do đó. Ngược lại văn hóa nông nghiệp v́ không thể cưỡng ép thiên nhiên như bắt thảo mộc mọc mau chậm theo ư ḿnh, nhưng phải ḥa hợp với tứ thời, bát tiết, nhịp theo hai mùa lớn là Xuân Thu với gieo gặt. V́ thế có một sự liên đới rất cụ thể và mật thiết giữa người với thiên nhiên, được kết tinh trong câu nói của Vương Sung “[I]thiên nhơn đồng đạo[/I] (chữ hán)”. Chính v́ đó mà tính chất của nó là yêu chuộng ḥa b́nh, chống chiến tranh (Creel 77), đặt Văn trên Vơ nên không có anh hùng ca (của riêng dân hiếu chiến).
Văn minh nông nghiệp c̣n một đặc tính nữa là yêu nhà, yêu nước, v́ thế đề cao non nước, đề cao thổ thần nên trong câu nói trung quân ái quốc th́ chữ “Ái quốc” có màu sắc nông nghiệp, yếu tố địa vực (locale) trái lại chữ “Trung quân” lộ vẻ du mục đề cao người cầm đầu (personnel) v́ văn minh du mục lang thang không nhà, không nước, hay thương công cũng không thiết với nước bằng: hễ “đâu dễ sống dễ kiếm ra tiền th́ đấy là tổ quốc”, "ubi bene vivere ibi patria", v́ thế trào lưu vô gia đ́nh vô tổ quốc phát xuất từ văn minh thương nghiệp và ngày nay hai chữ nhà và nước đă trụt mất rất nhiều nội dung là do sự lấn át của nên văn minh công thương du mục vậy. Nền văn minh này đă khởi đầu lấn át nông nghiệp từ lâu lắm: măi từ ngày Cain giết chết em là Abel. Cain và Abel là hai biểu tượng cho hai nền văn minh nông nghiệp và du mục. Khi nói Cain giết Abel th́ cũng là nói “du mục lấn át nông nghiệp” và được thể hiện qua lịch sử như anh Hellens đối với em Minoens, anh Aryens dối với em Dravidiens, anh Hoa đối với em Viêm v.v… và đâu đâu cũng thế: anh Cain giết em Abel cách này hoặc cách khác, ít hoặc nhiều.
Phần lớn là nhiều, đôi khi là ít và ít hơn hết th́ phải kể đến các em Viêm bởi các em này đă không để cho các anh Hoa làm mưa làm gió như bên Tây Âu hay Ấn Độ, nhưng đă chiến đấu nhất là trên phương diện tinh thần để cuối cùng đưa người đại diện vào việc kiến thiết văn hóa. Và những người đại diện đó chính là dân tộc. V́ thế dân tộc chính là yếu tố thứ ba định tính nền văn minh Viễn Đông. Thực ra th́ ở đâu cũng có câu “tiếng dân là tiếng trời” = “vox populi vox caeli”, “the people are never wrong”. Nhưng không đâu người ta chịu để cho dân có tiếng nói, hoặc khuyến khích lắng nghe dân nói, hoặc gần dân để nghe dân nói, v́ dân bao giờ chả nói và lới nói của dân đă kết tinh lại trong các câu ca dao, tục ngữ. Trên thế giới này không đâu là không có ca dao tục ngữ, chính nó làm nên cái minh triết của dân gian, của các dân tộc = "la sagesse populaire, la sagesse des nations". Tuy nhiên đâu đâu ca dao tục ngữ cũng chỉ có ở đợt tản mác, vụn mảnh không được kể đến. Đặc biệt nơi Viêm tộc nhờ đă tranh đấu nên ca dao có được một địa vị trong kinh và do đó tiếng dân đă được đóng góp vào việc làm nền kinh điển, tức làm nên những sách cao quư nhất của một nước. Cũng như sau này đến lượt các sách cổ điển dân chúng vẫn đóng góp vào việc sáng tác. V́ thế tác quyền bên Viễn Đông không được chú ư nhiều là v́ nó không có tính chất cá nhân nhưng là công cộng.
Điểm thứ bốn là trong khối dân lớn lao của Viêm tộc đó th́ ngành đại diện chính là Lạc Việt. Mấy hệ kia như Tạng, Mon-Khmer, Âu Việt… bị đồng hóa với Ấn Độ; Miêu Việt đồng hóa với Hoa tộc chỉ c̣n có Lạc Việt là đại diện duy nhất c̣n lại của Viêm tộc lúc trước đă chiếm lănh toàn bộ Trung Hoa cổ đại và xuất hiện trước thị dân là Hoa tộc (Socio XVII, xem thêm Chu Cốc Thành trong Trung Quốc thông sử). Rồi sau mở đầu cho một cuộc tháo chạy dần dần trước kẻ xâm lăng: chạy từ Tây sang Đông từ Bắc xuống Nam, cuối cùng giữ cho ḿnh được hai miền Đông Nam nhất là Nam nhưng khắp nơi đều để lại nhiều đại biểu, và tuy v́ chính trị nên phải li biệt kẻ Bắc người Nam nhưng t́nh trong th́ vẫn một nhà. Không hiểu v́ hậu ư nào mà phần lớn học giả đời nay lại cố ư chối bỏ mối liên hệ này, cho đó chỉ là những “ước đoán mong manh”. Mong manh sao được khi có đầy những tang chứng nằm tản mác trong nhiều sử liệu nước Tàu, bởi v́ cuộc di cư này không phải chỉ có xảy ra một lần lúc nước Sở diệt nước Việt, nhưng là trước nữa, rất lâu trước nữa, và măi cho tới gần đây chỉ từng vài trăm năm vẫn c̣n. Thời Vương Măn (đầu kỷ nguyên) biết bao nhân sĩ miền Bắc vùng Hoàng Hà chạy xuống lập nghiệp ở xứ Giao Chỉ mà đại biểu điển h́nh hơn cả là Sĩ Nhiếp, người đă lập ra “học phái nước Nam” lấy khẩu hiệu là “Đạt ư ṭng chính” để vượt qua những tranh luận suông giữa hai phái kim văn và cổ văn trên Bắc, nhờ đấy văn hóa Giao Chỉ ảnh hưởng quật lại Trung Hoa. Cũng như Triệu Đà đại diện chính trị nhân lúc Hán Sở tranh hùng đă đứng lên giết quan lại nhà Tần để lập ra Nam Việt. Lại c̣n những vụ bắt cóc người Quảng Đông Quảng Tây bán làm nô lệ cho người Việt Nam. Trong quyển “[I]Văn hiến thông khảo[/I]” (tr.26) Mă Đoan Lâm có kể lại văn kiện nhắc đến vụ này và nói mỗi năm tới hàng ngàn người Tàu bị bắt như thế. Nho sĩ th́ giá đắt gấp bội. Đây là một sự kiện hiển nhiên mà bất cứ ai khởi công nghiên cứu cũng gặp thấy. Đến nỗi gần đây có người quả quyết dân Việt Nam là người Trung Quốc di cư sang đây tron thời Bắc thuộc. Đó là câu nói tuy quá đáng nhưng đứng ở phương diện t́m về nguồn gốc dân tộc th́ gần với sự thực hơn những khuynh hướng đi t́m nguồn dân tộc về phía Mă Lại, Indonésie… tuy gần nhưng chưa sát v́ cũng c̣n là câu nói có tính cách duy sử nghĩa là coi huyền sử như truyện nhảm nhí nên không nh́n ra chỗ đứng lớn lao của Việt tộc. Địa vị này chỉ nhận ra được khi chịu chú ư đến huyền sử v́ chính huyền sử mới là quăng quyết định cho thời khai quốc, chính trong thời xa xăm đó mới kết tinh lên những thói tục riêng biệt và nhất là ngôn ngữ để làm thành một ḷ đúc đủ mạnh đặng đồng hóa các lớp dân cư đến sau. Các lớp này dầu có Tàu đến một trăm phần trăm và có đông đến mấy cũng chỉ ít thế hệ là đă bị tôi luyện trong cái ḷ Việt rồi. Khác xa với người Anh di cư sang Mỹ đă di cư luôn cả ngôn ngữ và thói tục nước Anh. Điều đó không có đối với người Tàu di cư sang đất Việt. V́ thế ta có thể kết luận nước Việt Nam đă được thành lập lâu đời trước và được huyền sử ghi nhận trong huyền thoại “[I]ba vĩ tích của Lạc Long Quân[/I]”. Huyền sử kể rằng Lạc Long Quân đă tiêu diệt được Ngư tinh, Hồ tinh, Mộc tinh. Câu chuyện có nghĩa rằng Lạc Long Quân đă chống lại văn minh phương Bắc (Ngư tinh cá sống dưới nước, Bắc phương thuỷ; phương Tây là Hồ tinh: vật tổ thú; Mộc tinh = phương Đông) để duy tŕ văn hóa phương Nam hành hỏa, chính ngọn lửa này đă nung đỏ khối sắt (hồng = Viêm nhiệt) liệng vào miệng con ngư tinh, có nghĩa là lấy văn hóa Viêm tộc chống văn hóa của quần chúng thuỷ tộc (Bắc phương). Đó cũng chính là ngọn lửa đă phun ra tự miệng con ngựa của Phù Đổng Thiên Vương để đuổi quân thù. Thiên là dân, Vương là chủ, Phù Đổng Thiên Vương là tinh thần dân chủ của văn hóa phương Nam, của Việt tộc. Xem thế đủ biết tinh thần văn hóa Việt tộc đă thành lập lâu đời trước những người từ phương Bắc đến sau dù thuộc ḍng máu Viêm hay Hoa cũng chỉ ít lâu là bị giết như Ngư tinh… nghĩa là bỏ tiếng nói, thói tục phương Bắc để nhận ngôn ngữ và phong thổ Việt Nam.
Vậy th́ trên dải đất này bản chất Việt Nam trổi vượt hơn bản chất Tàu nên phải gọi là Việt tộc mà không thể kêu là Tàu, và như thế muốn t́m đến nguồn gốc chân thực của Việt Nam th́ phải t́m về tới Hồng Bàng thị; óc khoa học trung thực đ̣i phải như thế v́ nếu bỏ quăng đó th́ không thể nào giải nghĩa nổi thực thể Việt Nam, bao gồm tiếng nói và thói tục riêng như vừa bàn. Bởi vậy chúng tôi cho câu nói “dân Việt chỉ là người Tàu di cư sang đây” là quá đáng, tuy nhiên có tác động hay ở chỗ giúp người Việt nhớ lại nguồn gốc ḍng tộc ḿnh không nên t́m từ phía Nam (Mă Lai, Indonésie) nhưng phải t́m về phía Bắc. Làm như thế mới là đúng theo chiều toàn thể, tức là con đường di chuyển chung của nhân loại. Không cứ ǵ người Việt người Thái từ Bắc tiến dần xuống miền Nam, mà bên Âu Châu cũng xảy ra một hiện tượng như thế với các đợt tràn lấn của các dân miền Bắc: người Aryen tràn xuống Ấn Độ chiếm đất của Dravidiens… Tất cả c̣n lưu lại chứng tích không thể v́ thiếu sử liệu mà phủ nhận cái thực thể lớn lao này được. Huống chi c̣n biết bao tang chứng sống động khác thuộc thể chế của nước của nhà: quan, hôn, tang, tế… Không nên bắt chước mấy học giả ti hí mắt lươn để cho tiểu tiết che lấp cái toàn thể. Chúng ta cần vượt qua lối giải nghĩa của sử học khách quan này, để t́m ra cái ư nghĩa uyên nguyên gắn liền với tiềm thức (psychanalyse du Feu. Bachelard p.91) có rất nhiều bảo đảm. Làm như thế mới có nhiều hy vọng nh́n ra cái di sản thiêng liêng của tổ tiên mà chúng ta có sứ mạng phải khai quật và vun tưới. V́ thế một lần nữa chúng tôi xin nhấn mạnh đến mấy việc lớn sau đây:
Việc lớn hơn cả là trong khắp thế giới các dân bản thổ hoặc bị tiêu diệt hầu trọn vẹn như bên Úc, Mỹ hoặc một phần như dân Phi Châu, hoặc bị đồng hóa hay nằm trọn vẹn trong ṿng nô lệ như bên La-Hy và Ấn Độ. Riêng có Viễn Đông th́ dân bản thổ đă không bị tiêu diệt lại c̣n đồng hóa chính người xâm lăng. Việc này đă xảy ra ở những thời khuyết sử nên có phần lu mờ nhưng đă được kiện chứng do các đời sau: Hung Nô, Hồi Hột, Ki, Nguyên, Măn… tất cả đều bị đồng hóa. Điều này không ai chối căi được. Vậy chúng ta có thể nương vào đó kết luận ngược trở lên đến Hoàng Đế, Thần Nông và con cháu Thần Nông (tức văn minh nông nghiệp) đă đồng hóa con cháu Hoa tộc của Hiên Viên du mục. Dầu trong tiểu tiết có thể sai chạy ít hay nhiều đi nữa, nhưng trong đại cuộc th́ kết luận được như thế.
Việc thứ hai là kinh điển do dân gian Viêm Việt khởi công… Điều này cũng xảy ra măi từ thời khuyết sử, nhưng lại được kiện chứng bằng các đời sau với những sách như Tam Quốc, Thuỷ Hử, Tây Du Kư… Trước khi thành tác phẩm bất hủ th́ những sách đó đă trải qua một quá tŕnh thai nghén h́nh thành dài lâu trong dân chúng. Điều này không ai chối căi được, và v́ thế nó là kiện chứng rất vững cho chúng ta suy luận ngược lên về tác giả kinh điển.
Việc thứ ba là sự trường cửu bền bỉ của nền văn hóa Nho giáo. Không có một cuộc xét lại nào từ nền tảng giống các nền văn hóa khác cả. Ở đây tuy có biến đổi nhiều lắm nhưng toàn ở ngàn ngọn định chế tuỳ thời, c̣n về tinh tuư th́ trường tồn y nguyên, thế mà các đợt tấn công từ ngoài tới th́ cứ liên miên hết các loạt Hung Nô, Hồi Hột… lại đến các đợt Kim, Mông, Măn… Dầu vậy nó vẫn đủ tiềm lực chỗi dậy nổi, như thế tỏ ra nó không phải là một cái ǵ hời hợt như một ư hệ do một cá nhân suy nghĩ ra. Cá nhân dẫu có tài ba tới đâu cũng là cá nhân, có tác động lâu lắm cũng trong ṿng ba bốn chục năm. Ngược lại dân là “[I]vạn đại chi dân[/I]” nó trường tồn và những ǵ do dân kiến tạo, lớn lên với dân đều bền bỉ như dân vậy.
Điểm thứ bốn cũng rất lớn lao và thuộc riêng nước nhà đó là một đàng lịch sử nước ta chứng tỏ một óc quật cường bất khuất thế mà lại không bao giờ chối bỏ Nho giáo th́ phải kể là nó có mối liên hệ thâm sâu nào đó. Và mối liên hệ đó thuộc văn hóa như chính những người muốn chối rồi cũng phải công nhân (Maspéro Chine p.17). Và nền văn hóa này sau những suy luận trên ta nhận ra không chỉ là vay mượn nhưng chính là cha ông tiên tổ ta đă đóng góp vào việc tạo dựng nên nó, và như thế Nho giáo là của nước ta cũng như của nước Tàu, cả hai đều là tác giả. Và đó là lư do sâu xa nhất nằm ẩn trong tiềm thức dân tộc khiên cho tiền nhân ta không hể chống Nho giáo mặc dầu về chính trị vẫn chống Tàu mănh liệt.
Đó là mấy sự kiện lớn lao về văn hóa Việt Nho, chính nó đă cho phép chúng tôi đưa ra nhiều quyết đoán mới lạ trong sách này. Những quyết đoán đó nếu chỉ dựa vào chính sử, hay khảo cổ th́ không dám đưa ra. Nhưng chúng ta biết chính sử đă bị nhà cầm quyền bóp méo và xuyên tạc nhiều lần, c̣n khoa khảo cổ th́ phạm vi quá hẹp ḥi lại c̣n rất bấp bênh, v́ thế chỉ dựa vào có hai khoa ấy th́ không đủ. Trái lại khi nh́n dưới ánh sáng của 4 sự kiện lớn lao vừa kể trên th́ những câu quyết đoán trong sách này tuy đi ngược chiều xưa nay lại tỏ ra có nên tảng hơn. Những sự kiện lớn lao đó ví được như cung đầu cung cuối của câu nhạc mà mỗi nhạc khí cần ḥa hợp. Thí dụ câu “hồ xự hồ xang” th́ ba nốt giữa có thể bỏ, hoặc đổi hồ ra xê hoặc thêm bớt cung tuỳ cái hứng riêng, miễn sao hợp ở nốt đầu và cuối là vẫn giữ được ḥa âm của tiết điệu. Những điều chúng tôi quả quyết trong sách này về tác quyền của Việt Nam cũng thế: đúng với những điều lớn, c̣n các chi tiết có sai chạy đôi chút cũng không quan trọng đến nỗi làm hại được đường hướng lư tưởng đă đề nghị ra mặc dầu vẫn c̣n phải nghiên cứu thêm để tăng phần chính xác. Và đó là việc cần phải làm măi măi, trong lúc chờ đợi chúng ta cần phải có một lư tưởng. Durkheim nói rất đúng rằng khi nhận thấy một phong tục đă sống lâu đời với một dân tộc nhất định nọ th́ phải hiểu là nó đă thích nghi được với những hoàn cảnh của khu vực đó. Viễn Đông ta nói “[I]thuận thiên giả tồn[/I]” cũng một ư nghĩa, tức cái ǵ trường tồn th́ là thuận thiên, hiểu là thuận tâm lư phong thổ và những điều kiện thời gian không gian, nên là những thực thể cần phải kể tới không thể v́ thấy không hợp định đề của ḿnh mà gạt bỏ đi được.
[B]Triết gia LM.GS. Lương Kim-Định[/B]
(nguồn [URL="http://www.anviettoancau.net/anviettc/index.php?option=com_content&task=view&id=3126"]An-Việt Toàn Cầu[/URL])
