KƯ SỰ TRONG TÙ
ĐẠI TÁ PHẠM BÁ HOA
Chương 6 / Trại tập trung Yên Bái.
p2
Tôi siết tay anh trong niềm vui vừa vượt qua cái chết:
“Chính tôi cũng không tin là tôi sống được khi tôi cảm thấy mất hết sinh lực, thậm chí đến khả năng phát âm cũng không c̣n.”
(Năm 2005, anh Dương Hiếu Nghĩa vào chùa tu. Thời gian đầu ở Nam California, sau đó chuyển sang Houston)
Vừa b́nh phục là phải theo Tổ chúng tôi lên núi đốn cây đốn chổm.
Lên rừng lấy củi.
Tuần sau đó, Tổ chúng tôi chuyển sang công tác lấy củi. Củi là loại cây bồ đề trên đỉnh núi chớ không phải loại bồ đề trồng ở sân chùa trong miền Nam. Cây này trồng chớ không phải mọc tự nhiên, họ giải thích cây bồ đề là nguyên liệu làm giấy. Lúc trồng phải trồng với mật độ dày, khi lớn lên ngành lâm nghiệp đốn bớt những cây không đủ tiêu chuẩn phát triển, và đó là những cây chúng tôi t́m vác về trại làm củi. Cứ sáng sớm, sau khi lót dạ bằng nửa chén cơm độn bắp dành lại từ chiều qua, xuống nhà bếp xin lon guigoze nước nấu chín, cả Tổ kéo nhau lên núi. Ngày nào cũng vậy, tên quản giáo và tên vơ trang dắt chúng tôi đến chân núi ở khoảng cách thường là từ 6 cây số trở lên, rồi ra lệnh:
“Các anh mỗi người vác một bó ít nhất là 6 cây, mỗi cây dài ít nhất là 5 mét. Nếu buổi sáng vác đủ chỉ tiêu, buổi chiều nghỉ. Nếu không th́ chiều đi nữa.”
Chúng nó thả chúng tôi lên núi nhưng đâu sợ chúng tôi trốn, v́ rừng núi ở mạn nam sông Hồng này mênh mông trùng trùng điệp điệp và hoàn toàn xa lạ với chúng tôi, biết đường đâu mà trốn. Với lại nghe chúng nó nói là người dân quanh vùng này được lệnh bắt nếu chúng tôi trốn trại hay họ nghi ngờ chúng tôi có ư trốn trại.
Những vùng núi trồng cầy bồ đề do các Lâm Trường quản trị, có thể do sự thỏa thuận giữa trại với bên Lâm Trường, nên bọn quản giáo bảo chúng tôi leo lên các ngọn núi bồ đề, cứ thấy cây nào đă bị đốn ngă và khô th́ vác về. Thông thường những cây này dài từ 5 thước trở lên, đường kính ở gốc cũng bằng cổ chân. Những cây bồ đề nằm rải rác đó đây trên đỉnh núi, sườn núi, và cả dưới thung lũng nữa. Trong thời gian lên núi lấy củi bồ đề, trung b́nh mỗi ngày đi bộ trên dưới 15 cây số kể cả khoảng 4 cây số trên núi. Những anh bị tim như anh Cao Văn Ủy (Đại Tá Biệt Động Quân), anh Vơ Hữu Hạnh (Đại Tá Bộ Binh), không thể vác bó củi theo chỉ tiêu bọn họ bắt buộc. Anh em tiếp tay bằng cách mỗi người cố gắng nhận giúp 1 cây, dù rằng anh nào cũng ướt đẫm mồ hôi, mặt vừa xanh vừa đỏ v́ mệt dưới cái nắng oi bức của mùa hè đầu tiên trên đất Bắc khắc nghiệt! Trên núi cao, khi cơn nắng “nổ đom đóm mắt” th́ cơn khát bắt đầu hành hạ ghê gớm lắm. Trong lon guigoze nước phải cho vào một ít muối để giữ mồ hôi, v́ lượng mồ hôi ra nhiều quá có thể ngất xỉu. Những lúc khát quá, anh em chúng tôi cứ lội ra giữa ḍng suối, úp mặt xuống ḍng nước màu nâu sậm của lá rừng ngập dầy bên dưới mà uống, dù biết rằng nước suối giữa rừng già là mầm bệnh kiết lỵ và sốt rét. Từ trại Tam Hiệp, Biên Ḥa, tôi mang theo 50 viên Vitamine C, tôi đă ngậm hết từ vài tuần nay. Thuốc ngừa sốt rét do vợ tôi gởi trong gói quà hồi Tết lúc ở trại Tam Hiệp, vẫn c̣n nhiều nên tôi vẫn uống hằng tuần.
Ngạc nhiên thứ nhất.
Một buổi chiếu, khi về ngang ḍng suối cạn c̣n cách trại hơn cây số, anh em chúng tôi dừng lại giữa suối rửa tay chân mặt mũi. Cùng đứng giữa ḍng suối cạn với chúng tôi là hai ông già rửa xe đạp, trong khi tiếng loa phóng thanh từ khu cư xá Lâm Trường trên sườn đồi, oang oang tiếng người xướng ngôn loan tin về vụ mùa thắng lợ” ở Hà Nam Ninh. Một trong hai ông già, vừa rửa xe vừa chửi đổng:
“Bố tiên sư nó, vụ nào cũng thắng lợi mà năm nào dân cũng đói. Nói khoét măi mà không ngượng!”
Tôi ngẫng lên nh́n ông ta để đánh giá câu chửi của ông có phải là thật không. Ông ta cũng nh́n tôi kèm theo nụ cười héo hắt. Thấy thế tôi hỏi ông: “Có thật vậy không ông?”
Ông ta đáp ngay:
“Các anh sống trong Nam, các anh chưa hiểu được họ đâu. Tôi khuyên các anh hăy hiểu ngược lại lời họ nói th́ đúng sự thật.”
Cả hai ông đẩy xe đạp lên bờ, đạp tiếp. Tôi khều anh Thống:
“Anh có đồng ư với tôi rằng hai ông già này là người dân dưới chế độ cộng sản nhưng không phải cộng sản?”
“Đúng. Tôi càng tin chắc là trong dân chúng cũng nhiều người như vậy chứ không ít đâu.”
“Tôi nghe nói vùng này là vùng họ chỉ định cư trú số anh em quân nhân viên chức bị kẹt lại hồi năm 1954, có thể do vậy mà họ có cảm t́nh với ḿnh, nên ḿnh chưa thể đánh giá người dân ở vùng khác cũng như người dân vùng này đâu anh.”
Lại giọng quát của thằng vơ trang: “Các anh khẩn trương đi về.”
Bạn tôi trốn trại.
Trong thời gian chúng tôi lên núi t́m củi, có 4 anh trốn trại. Chuyện như thế này: Hôm ấy có 2 Tổ đi đốn cây chổm cách trại khoảng 8 cây số, về một hướng khác với hướng chúng tôi. Đến chiều trở về th́ thiếu 4 anh: Anh Nguyễn Phương Thành (Đại Tá, Sư Đoàn 7 Bộ Binh). Anh Vơ Quế (Đại Tá Không Quân). Anh Đỗ Trọng Huề (Đại Tá Hành Chánh Tài Chánh). Và anh Nguyễn Văn Thi (Đại Tá Pháo Binh).
Tối đến, bọn cộng sản chia nhau ŕnh rập các dăy nhà xem tù chính trị bàn tán những ǵ may ra từ đó chúng nó có thể t́m ra manh mối các anh ấy. Nghĩ vậy nên anh em chúng tôi rất thận trọng. Tôi chui sang nằm sát cạnh anh Nghĩa và anh Nguyễn Xuân Dung (Đại Tá Thiết Giáp) để bàn luận chung quanh việc các anh trốn trại. Tôi hỏi:
“Anh Nghĩa. Anh có nghĩ là các anh ấy có thật sự trốn trại hay bị tai nạn như rắn cắn, trăn quấn, lọt hố sâu, hay bị cọp tha không?”
“Tôi cho là mấy ảnh trốn thật v́ trong nhóm đó có anh Huề giỏi tướng số tử vi lắm. Mấy tuần nay mấy ảnh đẩy xe cải tiến ra Sông Hồng lấy cát, rất có thể mấy ảnh móc nối được với dân ngoài đó để tổ chức trốn trại. Chớ tai nạn th́ đâu đến nỗi một lúc bị đến bốn anh.”
“Cầu xin các anh ấy trốn thoát để có được tiếng nói của ḿnh ra bên ngoài, chớ cái kiểu họ giấu tụi ḿnh trong tận cánh rừng già heo hút này chỉ có Trời mới biết thôi.”
Anh Nguyễn Văn Của (Đại Tá Thiết Giáp, bạn cùng khóa với tôi) chen vào:
“Trong nhóm có thằng Thành ngon lắm. Nó rất xông xáo, có thể thoát được.”
“Anh Nghĩa. Anh có biết là trong toán lấy cát có anh Lại Đức Chuẩn (Đại Tá, Bộ Tổng Tham Mưu) đă lén tiếp xúc được với bà con của ảnh không?” Tôi hỏi.
“Có. Tôi có nghe.”
“Nếu được giúp đỡ của người địa phương th́ mức độ hy vọng trốn thoát cao hơn anh à! Biết đâu người mà anh nghĩ có thể đă móc nối là đây chăng?”
“Không đoán nỗi.”
Và rồi 4 ngày sau. Trong lúc Tổ chúng tôi đang ngồi trên mái nhà của bộ chỉ huy trại để kéo vĩ tre lên giằng mái tranh. Tôi chợt thấy từ xa và khều nhẹ anh Luân:
“Trời ơi! Anh đi đầu giống anh Vơ Quế quá Luân ơi!”
Anh Quế với anh Luân cùng phục vụ trong quân chủng Không Quân, nhưng anh Luân biệt phái sang Tổng Cục Tiếp Vận, phụ trách chuyển vận hàng không quân sự.
“Đúng. Vậy là mấy anh em ḿnh bị bắt rồi.”
“Sao có ba anh hà. C̣n một anh nữa đâu?”
“Chúng nó nh́n ḿnh ḱa. Làm đi.”
Một lúc sau, bọn chúng dắt cả ba anh vào trong sân căn nhà bộ chỉ huy trại, trong khi Tổ chúng tôi làm xong trên mái nhà. Tất cả tuột xuống và đem vật dụng c̣n lại vào kho. Tôi cố ư đi sát lại anh Vơ Quế:
“Anh Thành đâu anh Quế?”
“Nó bị nhốt riêng rồi.”
Đến tối, chúng nó dắt ba anh lên Liên Trại, chắc là nhốt các anh trên đó. Sáng hôm sau, thay v́ đưa Tổ chúng tôi lên núi, bọn họ dắt chúng tôi ṿng ra triền núi bên kia dăy nhà ngói, để đào đất:
“Các anh đào 3 cái hầm sâu vào trong núi theo kích thước sau đây: Mỗi hầm ngang 1 mét, sâu vào 2 mét. Cách 1 mét th́ đào hầm thứ hai, rồi hầm thứ ba cũng khoảng cách đó. Ḷng hầm ngang 1 mét, dành 0.6 mét làm chỗ nằm, c̣n 0.4 mét kia tiếp tục đào xuống 0.5 mét là thành cái giường nằm.”
Chúng ra lệnh, nhưng lúc nào cũng đứng bên cạnh thúc hối đào cho nhanh. Đào xong, bọn họ dắt chúng tôi lên núi đốn cây lót làm trần bên trên, rồi đổ đất lên như triền núi lúc chưa đào. Cánh cửa làm bằng cây chổm, có khóa. Cái gọi là “giường nằm”, chỉ là đất sét ướt, ngang 0.6 mét x dài 2.0 mét x cao 0.5 mét. Tôi không rơ là chúng nó có cho các anh trải chiếu hay lót cái ǵ đó để tránh lưng bị lạnh không, chỉ biết là khi làm xong vào lúc hoàng hôn th́ bọn họ dắt ba anh vào nhốt trong hầm này! Rồi mùa Đông, liệu các anh có chịu nỗi không? Tuy tôi chưa biết mùa Đông nơi đây ra sao, nhưng nghe người dân vùng này mô tả hăi hùng lắm.
Đêm nằm nghĩ lại, mỉa mai quá! Ḿnh đào hầm để nhốt bạn ḿnh! Nhưng nghĩ cho cùng, không đào cũng không được với chúng nó. Và qua đó, chúng tôi nhận thức rơ thêm về cách của chúng đối xử với tù chính trị chúng tôi!
“Liệu quốc tế làm cách nào để hiểu được mức độ tàn bạo nghiệt ngă của cộng sản Việt Nam?”
Vài hôm sau, chúng tôi nghe mấy thằng vơ trang nói với nhau là anh Nguyễn Phương Thành đă tự tử trong hầm giam ở Liên Trại. Lại mấy ngày sau nữa, chúng tôi mới biết là anh Thành đă chết thật sự, nhưng không rơ là anh ấy bị chúng nó giết hay là anh tự tử. Anh Nguyễn Phương Thành, một Trung Đoàn Trưởng rất can đảm của Sư Đoàn 7 Bộ Binh.
Người Mỹ Tên Nam.
Tổ chúng tôi lại đi hái trà gần khu vực Liên Trại 1. Nơi đây có cái máy phát điện với năng suất chỉ đủ cho khu vực bộ chỉ huy và các trại lân cận với những áng sáng vàng vọt. Phụ trách kỹ thuật là một người Hoa Kỳ. Nếu nh́n từ sau lưng th́ vóc dáng anh ta chẳng khác ǵ người Việt Nam bao nhiêu. Tù chính trị không được đến gần anh ta. Trong gian nhà tranh của anh ta bên kia đường nh́n từ đồi trà, có một phụ nữ và một bé gái khoảng 2 tuổi (năm 1976), có lẽ là vợ và con anh ta. Nhân lúc gạ chuyện với mấy tên bộ đội phụ trách điều hành nhà máy xay lúa mà họ gọi là máy xay xát, và phụ trách an ninh máy phát điện, mới biết thêm tin tức nhưng không rơ sự thật ra sao. Theo đó , anh ta là Trung Úy Biệt Kích Hoa Kỳ (mũ nồi xanh), đă lái xe Jeep băng qua cầu Bến Hải đầu hàng quân cộng sản tại đó. Anh ta lấy tên là Nam, nên gọi là anh Nam. Khi Đoàn 776 thành lập cách nay vài tháng, anh Nam này mới chuyển đến đây làm việc. Lương mỗi tháng 75 đồng. Nghe nói anh ta nói được chút ít tiếng Việt. Nhưng anh em chúng tôi chưa dám tin, v́ chỉ riêng cái hành động một sĩ quan Hoa Kỳ lái xe băng qua bên kia cầu Bến Hải mà vẫn c̣n sống, quả thật là khó tin.
Có những lúc anh ta như muốn tiếp xúc với chúng tôi, nhưng trong những lần gặp th́ anh ta không bao giờ đứng một ḿnh, ít nhất bên cạnh cũng có người đàn bà có vẻ như vợ anh ta. Một hôm, nhân lúc hái trà xong và trên đường về trại, trông thấy anh ta đi sau một tên bộ đội, tôi cố lướt lên với hy vọng nói được với anh ta vài câu, nhưng tên bộ đội bất chợt quay lại trông thấy, hắn liền dừng lại rồi đi ngang với anh ta. Lỡ bộ, nhóm chúng tôi đi với tốc độ nhanh hơn và qua mặt anh ta luôn.
Một dịp khác, khi đang làm cỏ ở lưng chừng đồi trà, tôi trông thấy anh chàng Mỹ tên Nam lửng thửng từ chân đồi đi lên, tôi bước vội xuống th́ một tên bộ đội bên kia đường trông thấy, hắn nhanh chân băng qua đường theo sát anh ta. Tôi quay lên đồi, không ngờ lại gặp anh chàng khật khùng “tùy viên của Thiếu Tướng Nguyễn Huệ” lúc ở trại tập trung Tam Hiệp, từ bên kia triền đồi qua khu vực chúng tôi. Vẫn nụ cười mà thật sự không rơ là anh ta cười với ai. Có lẽ cộng sản cũng xếp anh ta vào loại tù chính trị nguy hiểm như chúng tôi hay sao mà đưa anh ta từ trại Tam Hiệp, Biên Ḥa, ra đây nữa.
Chuyển trại.
Tháng 09/1976, tất cả tù chính trị cấp Đại Tá được lệnh chuyển từ “trại nhà ngói” này đến một trại có tên là “Trại Cốc” nằm sâu trong một thung lũng, cách trại này khoảng 4 cây số. Thế là chúng tôi gồng gánh mang vác đi bộ thành một đoàn dài ngoằng, và nhiều anh gần như chỉ nhấc nỗi từng bước chân! Trên đoạn đường đầy người gồng gánh đó, tôi gặp anh Đại Úy Nguyễn Ngọc Chươu cũng dọn trại nhưng ngược chiều. Trong những năm 1956-1958, chúng tôi cùng phục vụ ở Tiểu Đoàn 2 Trung Đoàn 35 Sư Đoàn 12 Khinh Chiến ở Catecka, Pleiku, rồi chuyển lên Kontum. Chúng tôi chỉ ôm nhau rồi chia tay ngay, để theo kịp các bạn!
“Trại Cốc”, gồm khu nhà của bộ chỉ huy trại trên sườn đồi bên kia ḍng suối nhỏ. Phần nhà cho hơn 300 Đại Tá chỉ có hai gian nhà tranh cấu trúc như chữ L, dưới chân đồi bên này ḍng suối. Ḍng suối nhỏ này là nguồn cung cấp nước duy nhất cho chúng tôi và đơn vị quân đội cộng sản canh giữ chúng tôi. Nếu so sánh th́ chúng tôi ở trại này chật hơn trại nhà ngói, nhưng có phần sạch và thoáng hơn trại nhà ngói, nhất là có ḍng nước thoạt xem là tốt.
Đêm đầu tiên tôi bị đau bụng dữ dội. Không thể nào chịu đựng được tới sáng nên nửa đêm phải đi tiêu. Với cái đất Bắc xă hội chủ nghĩa này không nói là đi tiêu hay đi cầu, mà nói là “đi ỉa”. Khổ nỗi là cái cầu tiêu họ làm bên kia triền đồi, hoàn toàn vắng vẻ. Vừa ôm bụng vừa bấm bụng mà lần ṃ trong đêm tối. Vừa bước ra khỏi nhà trại phải báo cáo theo nội qui của họ:
“Báo cáo bộ đội, tôi đi ỉa.”
Tối thui tối mịt. Chẳng cần thấy ai nhưng vẫn cứ báo cáo như vậy. Cứ từng bước khập khễnh theo sự thúc giục của “tào tháo” trong khi trống ngực đánh liên hồi v́ rừng vắng giữa đêm khuya. Ngồi lên hai thanh cây rừng làm cái việc “sản xuất phân bón ưu việt xă hội chủ nghĩa”, trong khi mắt láo liên dù chỉ thấy lờ mờ chung quanh, tai lắng nghe khu rừng bên kia nhỡ có tiếng xào xạc nặng nề của cọp của beo c̣n chạy cho kịp. Bỗng có tiếng bước chân chầm chậm, tôi lên tiếng ngay:
“Có tôi đây.” Tôi nói khá lớn, vừa nói cho ai đó nghe, cũng vừa tự trấn an do âm thanh dội lại từ đồi bên kia thật rơ ràng.
“Sao lâu thế?” Tên bộ đội đứng đâu đó hỏi tôi.
“Báo cáo bộ đội, tôi đau bụng.”
“Tại anh không quyết tâm chứ đau bụng ǵ lâu thế.”
“Đi ỉa cũng có quyết tâm sao bộ đội?”
“Anh không có quyết tâm làm sao nó ra. Khẩn trương lên. Không có lư sự nữa.”
Tôi mỉm cười trong đêm tối, trong khi hắn càu nhàu:
“Các anh đừng tưởng qua mặt chúng tôi được nhé! Các anh không thoát được chúng tôi đâu.”
“Tôi thiếu quyết tâm một chút mà bộ đội nói sang chuyện trốn trại làm chi.”
“Khẩn trương lên, đừng có ở đó mà lư sự”.
Dù sao th́ lượt vào tôi đi một cách “hiên ngang” v́ có tên bộ đội “hộ tống”. Sáng sớm, tôi thuật cho anh Dương Hiếu Nghĩa với anh Nguyễn Phán nghe, hai bạn cười ngất.
Ngạc nhiên thứ hai.
Hôm ấy chúng nó dẫn chúng tôi đào lỗ trồng cột bằng cây rừng để kéo dây điện thoại dọc theo đường đá lởm chởm, từ bộ chỉ huy Liên Trại 1 đến Trại Cốc chúng tôi. Ngoài tên bộ đội cầm súng canh giữ, c̣n có tên quản giáo hướng dẫn công tác. Hắn tự xưng là cán bộ binh chủng thông tin. Anh ta áng chừng 25 tuổi, ăn nói tương đối dễ chịu chớ không quát tháo mắng chửi như cái đám gặp ngày đầu tiên. Nói chuyện với hắn một lúc mới biết, các trại tập trung tù chính trị thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn này có đến hằng mấy chục trại lận. Chỉ huy tất cả các trại là Đoàn 776, dưới Đoàn 776 có 6 Liên Trại, mà trại đang giam giữ cấp Đại Tá chúng tôi là Trại 2 thuộc Liên Trại 1. Các Liên Trại kia nằm rải rác đến sát biên giới Trung Hoa cộng sản. Thế là được biết thêm, tất cả tù chính trị chúng tôi bị giữ ở vùng rừng núi này do Bộ Quốc Pḥng của họ quản trị chớ không phải Công An.
Những vị trí hắn chỉ chúng tôi đào lỗ hầu như toàn đá nên khá vất vả. Mọi người mồ hôi nhỏ giọt từ hai bên má. Tên quản giáo đến cạnh nhóm chúng tôi nói nhỏ:
“Các anh chưa quen lao động dưới cái nắng oi bức của mùa hè miền Bắc nên mau mệt.”
Nói xong, anh ta hướng sang tên cầm súng và nói lớn:
“Các anh nghĩ giải lao 10 phút.”
Khi chúng tôi dừng tay, đến cạnh bếp đang nấu chảo nước sôi với lá bàng. Lá bàng là loại lá lớn bằng bàn tay x̣e, mùa này nó rụng quanh gốc cây. Khi nấu nước, tên cầm súng bảo chúng tôi:
“Các anh lượm những lá bàng chuyển màu nâu (sắp khô) bỏ vào chảo mà uống như uống chè (trà) cho đỡ khát”.
Khi tên cầm súng đến gốc cây bàng xa xa đằng kia ngồi, tên quản giáo từng bước đến cạnh tôi với anh Trần Ngọc Thống (Đại Tá, Bộ Tổng Tham Mưu), anh ta nói thật nhỏ, có lẽ sợ tên cầm súng nghe:
“Các anh có thiên đường mà các anh không biết giữ.”
Tôi nh́n anh Thống, anh Thống nh́n tôi. Tuy không nói ra, nhưng chúng tôi ngầm hiểu với nhau “không rơ tên này muốn bẫy ḿnh hay sao đây”, nên hai đứa làm thinh. Chừng như hắn nhận ra điều đó, hắn nói tiếp:
“Tôi đă vào Sài G̣n và tôi đă hiểu các anh.”
Nói xong anh ta bước đi ngay.
Quí vị quí bạn thấy không, qua thái độ của anh chàng gọi là cán bộ thông tin hay quản giáo vừa rồi, cho thấy giữa những người cộng sản với nhau, họ cũng canh chừng nhau nữa, huống ǵ là chúng tôi.
Chúng tôi đến ngồi quây quần với các bạn cạnh chảo nước lá bàng như là cùng nhau giải khát, rồi thuật lại hai câu nói của anh ta cho các bạn nghe. Anh Thống nói:
“Tôi thấy thằng này tuy trẻ nhưng câu nói của nó đáng cho ḿnh để ư lắm.”
Tôi góp thêm:
“Hoặc nó nói thật, hoặc nó xỏ ḿnh. Nhưng quan sát thái độ của nó nh́n trước nh́n sau, và khi nói xong là vội vàng đi ngay, tôi nghĩ là hắn nói thật. V́ hắn nói hắn đă vào Sài G̣n, được hiểu là hắn đă nghe tại chỗ về ḿnh, được thấy tận mắt về cuộc sống của người miền Nam ḿnh rồi.”
Anh Lê Minh Luân (Đại Tá Không Quân) chen vào:
“Liệu trên đất Bắc xă hội chủ nghĩa 20 năm này có một thằng bộ đội trẻ dám nhận xét ngược với đảng của nó không?”
“Chính tôi cũng tự hỏi như anh.”
Anh Thống tiếp lời:
“Tôi vẫn tin, không phải mọi người trên đất Bắc này đều là cộng sản đâu. Riêng trường hợp thằng bộ đội này, tôi tin là hắn nói thật.”
Tôi tiếp lời anh Thống:
“Từ nay, anh em ḿnh nên lắng nghe những mẫu chuyện của người dân quanh vùng mà ḿnh gặp, tôi chắc là ḿnh có thể t́m hiểu được ư thức chính trị của người dân đất Bắc xă hội chủ nghĩa này ra sao. Biết đâu ḿnh sẽ ghi nhận được nhiều điều mà ḿnh không ngờ như trường hợp thằng nhóc này cũng như với hai ông già rửa xe đạp hôm trước cũng nên.”
X́ xầm nhỏ to đến đây th́ thằng cầm súng từ xa quát lớn:
“Đi làm đi. Thông tin cái ǵ đó?”
Chúng tôi không ai trả lời. Mạnh ai người ấy vác dụng cụ đào lỗ trồng cột tiếp. Anh bộ đội quản giáo quay lại sát chúng tôi:
“Các anh cẩn thận trong mọi t́nh huống.”
Nói xong là anh ta đến với tên vơ trang. Có lẽ nảy giờ anh ta theo dơi chúng tôi to nhỏ với nhau nên anh ta sợ đến tai tên vơ trang chăng? Thêm một câu nói giúp chúng tôi tin hắn không phải là người cộng sản cuồng nhiệt, nhưng nhất thiết phải giữ một khoảng cách nhất định khi tiếp xúc với bất cứ tên cộng sản nào.
Ngạc nhiên thứ ba.
V́ trại chưa có rau nên họ chỉ định 6 người đi mua rau ở chợ Yên Bái. Trong số này có tôi và anh Nghĩa. Một tên vơ trang dẫn đi. Hắn đưa chúng tôi 3 cái đ̣n khiêng và 3 cái bao bố (loại bao gạo 100 kí lô), nghĩa là hai người một khiêng. Trên quảng đường đá lổm chổm chừng 6 cây số, chúng tôi đi ngang một trại. Nhanh tay lẹ chân tiếp xúc với anh bạn đang cuốc đất bên đường, chúng tôi được biết đây là Trại 1, giam giữ các anh cấp Trung Tá.
Đến bờ nam sông Hồng, hắn không đưa toán chúng tôi sang phà Ô Lâu qua chợ Yên Bái mà ghé vào khu nhà bên nay Sông Hồng mua khoảng 150 kí lô chuối xanh c̣n trên cây. Tôi trông thấy cây ớt hiểm chín đỏ mà phát thèm, thèm chất cay của ớt để kích thích khẩu vị. Tôi mon men đến ông cụ đang ngồi hút thuốc lào ở thềm nhà:
“Chào cụ. Cụ có thể cho tôi một trái ớt được không?”
“Ông ăn cay được không? Ớt này cay lắm đấy.”
“Dạ được.” Nói xong, tôi bước đến cây ớt cạnh thềm nhà. Ông cụ lên tiếng:
“Ông ngồi đây xơi nước. Tôi bảo con gái tôi nó hái cho ông.”
Vừa nói ông vừa kéo cái ghế nhỏ cho tôi ngồi, vừa rót chun trà:
“Hồng à! Con vặt (hái) cho ông này nắm ớt rồi gói lại đàng hoàng nghe con”.
“Cám ơn cụ.”
“Chè xanh đó. Xơi vào ông thấy thấm giọng và chống được cơn khát. Mùa hè của chúng tôi oi bức hơn trong Nam nhiều. Các ông chưa quen nên mau mệt lắm.”
Cô con gái đưa ông cụ một gói ớt lớn bằng cái chén ăn cơm. Ông cụ cho tôi hết gói đó. Tôi nói:
“Cụ làm ơn nói với bộ đội vơ trang giùm, nếu không th́ tôi không dám nhận.”
“Này anh bộ đội. Tôi cho ông này gói ớt đấy nhé!”
Ông chỉ nói thế chớ không xin phép tắc ǵ cả, chứng tỏ ông cụ xem thường hắn. Chừng như hắn cũng nễ ông cụ, không biết có phải do hắn “tán” con gái ông cụ mà hắn nễ không?
Sau lời cám ơn rối rít, tôi chạy lại các bạn đang may mấy bao chuối. Tôi với anh Nghĩa một khiêng. Anh Nghĩa nghiêm giọng:
“Ông cụ này có thiện cảm với anh em ḿnh đó.”
“Đúng anh. Ông ta gọi chúng ḿnh là “các ông” với ư kính trọng, chớ không như cái đám phụ nữ với con nít trong ngày đầu tiên trên đất Bắc mà ḿnh gặp ở gần phà Ô Lâu. Tôi nghĩ là rồi đây người dân vùng này sẽ nh́n ḿnh tốt hơn, và cư xử với ḿnh tốt hơn. Rơ ràng là ḿnh có cơ hội tiếp xúc với người dân, ḿnh với họ sẽ hiểu nhau hơn. Nghĩ cho cùng, đây cũng là một h́nh thức chiến tranh chính trị mà.”
Mỗi hai người khiêng 50 kí lô. Dọc đường nghỉ ba lần. Sáu cây số chớ gần gủi ǵ đâu! Lần nghỉ thứ nh́ do chúng tôi cố t́nh đi không nỗi để được dừng lại gần cổng Trại 1. Tiếp xúc chớp nhoáng ngang qua hàng rào, chúng tôi được biết thêm là tất cả các anh từ cấp Trung Tá trở xuống, họ đưa ra Bắc bằng tàu chở hàng cặp vào bến thành phố Vinh hoặc Hải Pḥng, từ đó đưa lên vùng rừng núi Yên Bái này bằng xe lửa. Nhưng không phải tù chính trị được ngồi trong các toa hành khách đâu, mà là bị chúng nó nhốt trong các toa chờ hàng hóa súc vật kín mít, chỉ có những lỗ nhỏ sát trên nóc toa có không khí vào thôi. Anh Trung Tá Hùng, bộ tham mưu Tổng Cục Chính Trị bị suyển, lại trong t́nh trạng ngột ngạt trong toa chở hàng nên đă chết v́ nghẹt thở trước khi đến trại này!
Số chuối xanh mua về, họ bảo các anh nhà bếp xắc từng khoanh rồi chẻ làm hai cho vào chảo, cho thêm muối và bột ngọt vào, quậy những thứ ấy vào nhau, gọi là “món ăn mặn” nhiều ngày của chúng tôi.
Ngạc nhiên thứ tư.
Cuối tháng 8 năm 1976, bọn họ cho chúng tôi viết thư về gia đ́nh. Vẫn cái cách hướng dẫn viết thư y chang bài bản như lúc ở trại Long Giao (Long Khánh) với Tam Hiệp (Biên Ḥa). Vẫn có sức khỏe tốt, lao động tốt, học tập tốt, gia đ́nh an tâm và chấp hành tốt những lệnh địa phương. Họ cho biết là các địa phương đă thông báo cho các gia đ́nh được gởi quà cứ mỗi ba tháng một lần, với trọng lượng tối đa là 5 kí lô. Hầu hết anh em chúng tôi khi nhận thư gia đ́nh đều có mẫu tin trên báo “Nhân Dân”, mới biết được trong vùng rừng núi Hoàng Liên Sơn và Lai Châu có tất cả 82 trại, đánh số mà họ gọi là “ḥm thư” từ AH 1 đến AH 82, thuộc Đoàn 776 giam giữ mà họ gọi là “quản lư giáo dục”. Bây giờ th́ chúng tôi tin con số đó là thật.
Lần đi chợ thứ nh́ cũng dùng đ̣n khiêng. Lần này sang chợ Yên Bái bằng con đ̣ nhỏ chớ không phải bằng phà. Anh Nghĩa, anh Phán, anh Hồ Văn Thành (Đại Tá Quân Vận), anh Luân, anh Trần Văn Lễ (Đại Tá Quân Tiếp Vụ), và tôi. Yên Bái nhỏ lắm, nhà cửa lụp xụp, không thể gọi là phố xá được. Có một dăy khoảng chục căn bằng gạch, c̣n lại là nhà tranh. Các cửa hàng rải rác nhưng tất cả có ghi hàng chữ quốc doanh hẳn ḥi. Tiệm may th́ trên bảng ghi “Cửa hàng đo may”. Bên cạnh có “Cửa hàng bách hóa”, nhưng ôi thôi bên trong chỉ có khoảng chục cái kệ với lơ thơ vài chục mặt hàng, mà là hàng hóa thô kệch quá sức. Bên ngoài nhà chợ có nhà máy đường với cơ sở rất ư là ọp ẹp. Tôi nói nhỏ với anh Phán: “Phán ơi! Chợ ǵ mà giống trại lính quá.”
“Trông chẳng giống làng xă ǵ của ḿnh cả.”
“Thị xă Yên Bái xă hội chủ nghĩa, chẳng khác buôn làng của đồng bào Thượng vùng Pleiku Kontum trong những năm 1950!”
Chuẩn bị đi chợ lần thứ ba. Tên vơ trang ra lệnh:
“Các anh đi lấy 2 xe cải tiến. Hôm nay mua cải bắp.”
Tôi nh́n qua nh́n lại có ư t́m xe cải tiến, hắn thấy tôi làm thinh mà cứ nh́n qua nh́n lại, hắn quát:
“Không đi lấy xe mà nh́n ǵ thế kia?”
“Tôi không thấy xe ở đâu làm sao lấy.”
“Thế cái ǵ kia?” Vừa gắt gỏng hắn vừa chỉ chiếc xe cút-kít ở gần chuồng heo bên kia ḍng suối.
“Cái đó là xe cải tiến hả bộ đội?”
Hắn trừng mắt nh́n tôi:
“Anh đùa à. Xe để đấy mà c̣n hỏi”.
“Không. Tôi không biết đó là xe cải tiến mà cán bộ”.
“Cái anh này buồn cười chưa. Thế các anh gọi nó là cái ǵ?”
‘Trong Nam chúng tôi gọi nó là “xe cút kít”.
“Ra lấy đi, đừng có đứng đó mà lư sự”.
Chúng tôi qua chiếc cầu nhỏ, lôi hai chiếc cút-kít từ trong bờ rào ra. Chưa biết phải làm ǵ tiếp, hắn lại quát:
“Vào kho mượn giây để kéo. Đứng đó làm ǵ?”
Hóa ra chuyện như thế này. “Xe cải tiến” là chiếc xe mà những năm 50 người Sài G̣n gọi là xe “cút-kít”, loại xe của những toán sửa đường dùng chở gạch đá lặt vặt. Xe cút-kít bằng kim loại, có một bánh xe ở giữa phía trước, cái thùng xe bầu xuống, hai chân đứng phía sau với hai cái càng để đẩy. Với dạng xe đó được xă hội chủ nghĩa “cải tiến” phía trước có hai bánh xe (thay v́ một), cái thùng xe h́nh chữ nhật (thay v́ bầu), phía sau cũng có hai chân đứng, và hai cái càng để đẩy. Vật liệu đều bằng cây với ván. Theo họ nói th́ trọng lượng xe khi chở đầy vào khoảng 150 kí lô. Chiếc xe cải tiến vận chuyển được những ǵ trong cái thùng h́nh chữ nhật đó, là do 3 “nhân lực” (không phải mă lực) kéo và đẩy. Hai sợi dây cột hai bên cái thùng phía trước cho hai người kéo, một sợi dây khác cột ở hai cái càng sau và người cầm càng máng lên vai cho hai cái chân xe cao khỏi mặt đất, và ra sức đẩy tới. “Xe cải tiến chuyển động bằng ba nhân lực” là như vậy.
Đến đám bắp cải của hợp tác xă nào đó sát bờ nam Sông Hồng, trông thấy một cô gái mặc quần tây áo sơ-mi, mang giày ống, cổ quấn khăn quàng ấm, tóc uốn dợn phần đuôi. Nh́n chung, cô ta là cô gái sáng sủa so với hai cô gái đang trong rẫy bắp cải. Cô ta giao việc cho hai cô kia đang quần quật chặt gốc bắp cải và mang vào sân nhà lều. Tên vơ trang bảo chúng tôi đứng chờ, hắn đến nói chuyện với cô gái mang giày ống chắc là về chuyện mua bán. Hắn trở lại anh em chúng tôi:
“Đấy là con gái của nữ đồng chí lănh đạo Công An Huyện (Trấn Yên). Người ta đưa bao nhiêu th́ nhận bấy nhiêu, cho lên xe cột lại. Các anh cẩn thận, không được nói linh tinh nghe chưa?”
Nói xong, hắn đi về phía ngôi nhà gần bờ sông. Chẳng hiểu hắn muốn dọa chúng tôi hay ngăn cấm chúng tôi nói chuyện với con gái của Công An quận này? Khi nghe hắn nói cô này là con bà Trưởng Công An cũng hơi ớn, chỉ nghe hai chữ Công An đă cảm thấy lạnh lùng rồi, huống chi là con gái của Trưởng Công An, mà lại là Công An quận nữa chớ.
Một cô lo cân. Cân xong, cô kia chất sang một bên, lúc ấy có tiếng của cô mang giày ống:
“Yến. Em gở hết những lá xanh bên ngoài rồi cân lại cho mấy anh đó.”
Thế là hai cô gái phụ việc làm lại từ đầu mà chẳng nghe càu nhàu ǵ cả, trong khi cô gái mang giày ống gọi chúng tôi đến nhận bắp cải. Đang chất bắp cải lên xe, cô ta đứng cạnh tôi:
“Anh biết dùng lá cải bắp làm dưa ăn không?”
Tôi dùng chữ bắp cải c̣n cô ta dùng chữ cải bắp. Thấy cô ta nói chuyện có vẻ nhẹ nhàng và tự nhiên, tôi đáp:
“Có. Tôi biết cách làm và cũng biết ăn nữa cô.”
“Tôi cho các anh những lá này, đem về cắt ra phơi một nắng,nấu nước muối đổ vào. Vài hôm là ăn được.”
“Không được đâu cô.”
“ Anh vừa nói anh ăn được mà?.”
“Cô phải nói với anh bộ đội vơ trang mới được. Nếu cô không nói th́ anh bộ đội vơ trang cho là tôi ăn cắp, tôi sẽ bị phạt giam khi về trại.”
“Được. Tôi sẽ nói cho anh.”
Trong khi chờ tên vơ trang trở lại, cô ta hỏi:
“Quê anh ở đâu?”
“Tôi ở vùng đồng bằng sông Cửu Long mà trong Nam chúng tôi thường gọi là Miền Tây, nhưng tôi sống ở Sài G̣n lâu rồi cô.”
“Anh có thường được thư gia đ́nh không?”
Tôi khựng lại, v́ không hiểu cô ta hỏi thật hay ḍ xét. Con của Trưởng Công An quận mà. Thấy tôi ngập ngừng, cô ta nói:
“Tôi hỏi thật, anh đừng sợ. Tôi có vào Nam rồi. Tôi thấy người miền Nam thành thật mà dễ mến nữa. Tôi nói thật đấy.”
Tôi có phần vững dạ:
“Vâng. Thỉnh thoảng thôi, v́ người ta ấn định thời gian chớ không phải lúc nào cũng được gởi đâu cô.”
“Lần sau các anh có ra đây, mang theo thư đưa tôi gởi cho. Các anh đừng sợ. Tôi hỏi thêm, các anh có bị người ta đánh không?”
Tôi nh́n thẳng cô ta và chậm răi trả lời để ḍ xem cô ta hỏi thật hay giăng bẫy:
“Cám ơn cô. Chúng tôi không mang thư theo được đâu v́ bộ đội vơ trang xét kỹ lắm. Về đánh đập th́ tôi và các bạn cùng Tổ với tôi chưa bị, những chửi rủa nhục mạ th́ thường lắm, thường đến mức mỗi khi người ta bắt đầu th́ chúng tôi thuộc luôn mấy câu sau rồi. Đối với chúng tôi, điều đó c̣n đau hơn đánh đập v́ tŕnh độ của chúng tôi ít nhất cũng phải tốt nghiệp trung học rồi cô.”
Cô ta đứng yên một lúc, chừng như có chút xúc động:
“Họ có cho các anh ăn no không?”
“Nếu tôi nói với cô là chốc nữa đây tôi sẽ ăn hai củ khoai ḿ mà cô gọi là sắn, để chiều về tôi ăn một lúc hai phần, cô có tin tôi không? Hai phần gộp lại là hai chén cơm độn bắp, đó là hạnh phúc của chúng tôi!”
Cô ta xoay mặt ra bờ sông. Yên lặng. Tôi tiếp:
“Cô hỏi tôi những câu ẩn chứa t́nh người làm tôi cảm thấy ngại ngùng. Ngại ngùng v́ vị trí giữa cô với anh em chúng tôi là một khoảng cách chính trị, mà chúng tôi là những người bị tù đày sau khi chúng tôi thua trận!”
“Vào Nam, tôi mới hiểu người miền Nam các anh. Trong ấy có người thân của gia đ́nh tôi vào đó từ năm 1954, cũng ở trong quân đội như mấy anh. Tôi muốn giúp các anh điều ǵ chớ không có ư ḍ xét các anh. Bây giờ tôi phải lo công việc.”
Nói xong cô ta trở lại nhà lều ở đầu đám rẫy. Có lẽ cô ta thấy tên vơ trang đang đến nên cô ta không nói nữa th́ phải?
“Cám ơn cô.”
Tên bộ đội vơ trang đến bảo chúng tôi ăn trưa rồi chuẩn bị về trại. Nói xong, hắn quay lại nhà lúc nảy. Sáu anh em chúng tôi đang ngồi ăn khoai ḿ, cô gái mang giày ống đi ngang, đứng nh́n:
“Các anh ăn thế làm sao no?”
“Tôi nói với cô rồi. Chúng tôi đâu có cách nào khác. Hai củ khoai này là phần ăn của mỗi anh em chúng tôi đây!”
“Các anh ráng giữ sức khỏe để về với gia đ́nh. Chào các anh. Tôi về ăn trưa.”
“Chào cô.”
Bookmarks