Cho đến phút chót, Dương Thu Hương sợ không đến được Paris. Tất cả giấy tờ, hộ chiếu, giấy xuất cảnh của bà dường như hợp lệ để bà có thể đến nước Pháp thứ sáu 27 tháng giêng, theo lời mời của nhà xuất bản, th́ th́nh ĺnh chuyến đi bị đ́nh chỉ. Vào ngày bà khởi hành, công an Hà Nội định ngăn chặn nữ tiểu thuyết gia 59 tuổi tại hành lang phi trường về tội sử dụng hộ chiếu ăn cắp.
Hộ chiếu đó là của bà, vừa mới được trả lại sau 10 năm bị công an tịch thu về tội chống đối. Nhờ quyết tâm của bà và sự giúp đỡ của ṭa đại sứ Pháp mà trở ngại đă được vượt qua. Nhưng việc này cho thấy nhà cầm quyền Hà Nội coi bà như một quả bom.
Người đàn bà mảnh khảnh, thanh nhă này phạm tội ǵ để bị quản chế mười năm ở giữa thủ đô Hà Nội ? Tội từ chối không lùi bước trước cường quyền ; không muốn cất cây bút và tiếng nói của ḿnh vào góc tủ. Là một tiểu thuyết gia, tác giả của nhiều bài viết về chính trị nổi tiếng ở Việt Nam, Dương Thu Hương là nỗi ám ảnh của nhà cầm quyền Việt Nam từ những năm 1970.
Bằng mọi cách, nhà cầm quyền muốn bà im tiếng, nhưng không thể được : Dương Thu Hương giống như một chất lỏng có tính xoi ṃn đặc biệt, nó không thể ở trong bất kỳ b́nh chứa nào, dù to lớn, dù hào nhoáng đến đâu (người ta đă thử chiêu dụ bà bằng cách đề nghị chức tước, nhà cấp bộ trưởng). Những ǵ người khác gọi là “số phận” th́ bà gọi là nghịch cảnh hay chỉ đơn giản là sự thật – không phải là một sức mạnh cố định vĩnh viễn, không thể tiêu huỷ, mà như là một ḍng nhựa dẻo, đôi khi không thể uốn nắn.
Sinh trưởng ở miền Bắc và đối mặt với những cuồng nộ của chiến tranh và độc tài, bà không bao giờ để từ “định mệnh” quyết định cuộc sống của ḿnh. Luôn luôn sẵn sàng nói lên “sự thật,” các vai trong tác phẩm của bà là những con người chiến đấu với số phận. Bằng cái nh́n lăng mạn và tàn nhẫn, các nhân vật trong tiểu thuyết của bà phải quằn quại đối diện với cuộc sống của họ.
Đứng thẳng
Dù định mệnh gần như khép lại cuộc đời của họ, vài người vẫn đứng thẳng lên được. Các nhân vật trong Chốn Vắng, vào một ngày đẹp trời tháng sáu, thấy cuộc sống của họ đu đưa trong một địa ngục luân lư. Thảm kịch phơi bầy qua các đặc điểm của Bôn, một cựu chiến binh bị tàn phá v́ “sốt rét kinh niên,” các ảnh hưởng của chất độc da cam lính Mỹ dùng và nhất là các hoài niệm về chiến tranh.
Trở về làng sau vài năm bị cho là đă chết, Bôn t́m lại Miên, người vợ cũ nay đă lấy một người đàn ông giàu có mà cô yêu say đắm. Từ bối cảnh này, cũng như với sáu tiểu thuyết khác của bà, nảy sinh câu chuyện có thật, Dương Thu Hương dựng lên một thảm kịch dài dựa trên những lựa chọn đạo đức nan giải.
Khác với kịch ngày xưa có những h́nh bóng xuất hiện đây đó, ở đây không có dấu vết của định mệnh. Bởi v́ theo tác giả, số phận con người không phải chỉ do trên cao định đoạt. Nó c̣n do các thành kiến, các ảo tưởng, các mắt xích mà con người tạo ra để ḱm hăm những xung động của ḿnh. Mô tả tỉ mỉ nhưng không nhàm chán, cuốn tiểu thuyết cống hiến một thoáng nh́n sắc bén về những tập quán thể hiện qua những thành kiến, bằng nhiều giai thoại và những vai phụ đặc biệt độc đáo.
Ngược lại, có những giấc mơ, những ước muốn và những hồi tưởng tự nhiên mà tầm rộng lớn, phong phú và đôi khi khắc nghiệt phù hợp với tâm trạng của các nhân vật và phản ảnh ước muốn tự do của họ.
Định mệnh làm được ǵ ? Rất nhiều, v́ nó làm tan vỡ cuộc đời của Bôn – chiến tranh làm nên những trang viết tuyệt vời -, nhưng dĩ nhiên c̣n nữa: Miên và người chồng thứ nh́ có thể t́m một lối thoát cho t́nh yêu của họ, cho thấy từng cá nhân có thể làm một cái ǵ để bảo vệ quyền lợi của họ trước các phê phán độc đoán của tập thể. Phải trả giá cao để có được độc lập – Dương Thu Hương biết điều ấy.
Bookmarks