Vấn đề tố tụng trong vụ án Hồ Duy Hải
Đặng Đ́nh Mạnh•Thứ Tư, 13/05/2020 • 224 Lượt Xem
Theo dơi qua vụ án Hồ Duy Hải, công chúng đă dần quen tai với khái niệm “tố tụng”, điều mà Hội đồng Thẩm phán TANDTC thừa nhận có sai sót nhưng lại cho rằng không làm thay đổi bản chất vụ án… Cho nên, ṭa án các cấp tuyên xử Hồ Duy Hải có tội và phải chịu h́nh phạt tử h́nh là có cơ sở.
Vậy tố tụng là ǵ? Chúng có giá trị như thế nào đối với việc cáo buộc h́nh sự một công dân?
Luật sư Trần Hồng Phong và thân nhân của tử tù Hồ Duy Hải sau khi có kết quả nghị án phiên giám đốc thẩm chiều 8/5. (Ảnh: dẫn qua FB Nguyễn Xuân Diện)
Tố tụng (h́nh sự) là những quy định về thủ tục để cáo buộc h́nh sự một người. Luật tố tụng h́nh sự c̣n gọi là luật h́nh thức. Bên cạnh tố tụng, chúng ta lại có luật h́nh sự. Luật h́nh sự quy định những tội danh và h́nh phạt chế tài. Luật h́nh sự c̣n được gọi là luật nội dung.
Trước đây, dưới thời quân chủ không có luật tố tụng. Vua yêu cầu bắt ai? Giam ở đâu và như thế nào? Khi nào xử? là đặc quyền tố tụng của vua. Nhưng sau hàng trăm năm xă hội loài người tranh đấu, tranh thủ cho dân quyền, nhân quyền, th́ một trong những thành quả gặt hái được chính là luật tố tụng nhằm bảo vệ người dân trước khả năng lạm dụng cáo buộc h́nh sự một cách tùy tiện, vô lối như dưới thời quân chủ.
Luật tố tụng càng chặt chẽ, được thực hiện nghiêm túc th́ nhân quyền càng được bảo đảm. Thậm chí, cho đến nay, tuy ra đời sau, nhưng luật tố tụng (luật h́nh thức) chiếm vị trí ưu thế hơn so với luật h́nh sự (luật nội dung). Theo đó, pháp chế h́nh sự của hầu hết các quốc gia trên thế giới đều chấp nhận nguyên tắc “Luật h́nh thức quyết định luật nội dung” một cách triệt để đến mức cực đoan.
Các thành phần tố tụng như điều tra viên, công tố viên, thẩm phán và luật sư đều biết rơ nằm ḷng nguyên tắc này. Thế nên, khi đối diện với hồ sơ vụ án h́nh sự, th́ những người kể trên đều dành sự quan tâm ưu tiên của ḿnh để “soi” về thủ tục tố tụng vụ án (tức luật h́nh thức). Nếu thủ tục tố tụng bị vi phạm v́ chưa đầy đủ, hoặc sai sót th́ đều có khả năng dẫn đến hậu quả hủy bỏ vụ án, cho dù là phạm tội quả tang hoặc tội trạng đôi khi đă “hai năm rơ mười”. V́ vi phạm về tố tụng là vi phạm về nhân quyền được luật tố tụng quy định, nó gây nên sự hà t́ [1] trong cáo buộc khiến cho chúng mất đi sự khả tín cần thiết để được công nhận.
Án lệ h́nh sự thế giới cũng đă từng ghi nhận nhiều vụ án bị buộc phải hủy bỏ v́ không bảo đảm tố tụng. Nhiều nhất từ những vụ án bắt giữ nghi phạm, thậm chí trong trường hợp phạm tội quả tang. Nhưng khi bắt giữ, cảnh sát đă quên thông báo quyền của nghi phạm theo điều luật Miranda. Do đó, hồ sơ vụ án bị luật sư đánh giá rằng thu thập chứng cứ trong hoàn cảnh nghi phạm không biết rơ (v́ cảnh sát quên thông báo) về quyền lợi của ḿnh, như quyền im lặng và quyền có luật sư bảo vệ. Nên thay v́ giữ quyền im lặng, nghi can đă khai nhận tội chống lại quyền lợi của chính ḿnh. Hậu quả, hồ sơ buộc tội bao gồm cả lời khai nhận tội bị thẩm phán tuyên rằng thu thập không hợp pháp, nên không được công nhận là chứng cứ. Nghi phạm được tha bổng. V́ luật không cho phép bổ sung thủ tục này. Mà dù có bổ sung thủ tục, th́ cũng không thể phục hồi điều tra, v́ lại vướng nguyên tắc h́nh sự khác “Một hành vi không thể bị xử lư hai lần”.
Ngoài ra, c̣n có một vụ án rất nổi tiếng, thường được trích dẫn để minh chứng cho hiệu lực tố tụng. Đó là vụ án O.J. Simpson tại bang California, Hoa Kỳ được cho là đă giết chết hai nhân mạng. Cho dù sau đó O.J. Simpson vẫn bị ṭa dân sự tuyên về việc phải chịu trách nhiệm bồi thường dân sự do hai nạn nhân bị giết, nhưng trước đó, ṭa h́nh sự lại tuyên ông này được trắng án chỉ v́ chứng cứ buộc tội tuy là chứng cứ thật, nhưng đă bị cảnh sát thu thập theo cách không bảo đảm tố tụng, nên không được công nhận!!!
Cho thấy, vấn đề mang tính quyết định là có vi phạm tố tụng hay không, chứ không phải xem xét mức độ vi phạm tố tụng.
Tham khảo từ thực tế thi hành luật tố tụng của thế giới. Cho thấy, trong vụ án h́nh sự tuyên tử h́nh Hồ Duy Hải, th́ việc chấp nhận chứng cứ buộc tội được mua từ ngoài chợ và hàng mấy chục sự phi lư khác tồn tại trong hồ sơ vụ án… đều là những sự vi phạm RẤT NGHIÊM TRỌNG VỀ TỐ TỤNG. Nó là hà t́ [1] làm mất đi sự khả tín cần thiết của chứng cứ buộc tội. Hậu quả pháp lư chỉ có một cửa duy nhất: V́ chứng cứ trong hồ sơ vụ án được thu thập không hợp pháp, cho nên, không đủ cơ sở buộc tội. Phải trả tự do cho Hồ Duy Hải và bồi thường tất cả sự tổn thất về tinh thần, vật chất của Hải. C̣n lại, thậm chí, việc Hồ Duy Hải có thực sự giết hai nạn nhân hay không th́ cũng không cần xem xét. V́ lẽ, điều đó thuộc về luật nội dung, mà luật nội dung chỉ được xem xét khi đă thỏa măn luật h́nh thức.
Trong Quyết định của Hội đồng thẩm phán thuộc TANDTC tuyên đọc chiều 08/05 bác kháng nghị của VKSNDTC có dùng khái niệm SAI SÓT tố tụng để làm nhẹ vấn đề. Thực chất, SAI SÓT vẫn chính là sự VI PHẠM tố tụng, điều không được phép tồn tại trong hồ sơ vụ án. Đồng thời, chính với việc thừa nhận có sự vi phạm tố tụng trong hồ sơ vụ án, vẫn là bước tích cực cho mọi sự vận động, tranh đấu để hủy các bản án xét xử Hồ Duy Hải.
Do đó, những cụm từ “… có những sai sót về tố tụng nhưng “không thay đổi bản chất vụ án”” mà chúng ta nghe công bố từ Quyết định của Hội đồng thẩm phán thuộc TANDTC là hoàn toàn xa lạ với luật pháp h́nh sự của hầu hết các quốc gia trên thế giới. V́ lẽ, vấn đề mang tính quyết định là có vi phạm tố tụng hay không, chứ không phải xem xét mức độ vi phạm tố tụng nặng hay nhẹ, chúng có làm thay đổi bản chất vụ án hay không.
Nói khác, luật tố tụng của chúng ta có lẽ được ban hành ra cho “đủ tụ”, thế giới có th́ ta buộc phải có cho “bằng chị bằng em”, hơn là để thực thi nghiêm túc. Điều này thật sự đáng tiếc, kéo lùi viễn cảnh nhà nước pháp quyền tại Việt Nam.
Trong xu thế ḥa nhập với thế giới, tôi vẫn thường nghe đến việc cần giữ ǵn bản sắc. Nhưng giữ ǵn sự vô pháp, th́ sẽ vĩnh viễn giữ chân chúng ta sau lũy tre làng, chứ không thể giúp chúng ta ḥa nhập được với thế giới văn minh, nơi xu hướng trọng pháp mà hầu hết quốc gia tiến bộ đang áp dụng.
Tháng 5/2020
Luật sư Đặng Đ́nh Mạnh
Chú thích:
[1] Hà t́ : Lỗi. Thuật ngữ pháp lư ám chỉ “lỗi” (khiến cho cáo buộc mất đi sự khả tín cần thiết để được công nhận).
Đăng theo Facebook Manh Dang với sự đồng ư của tác giả. Vui ḷng đọc bài gốc tại đây.
Bookmarks