THI CA MÙA THU
Nguyễn Quư Đại
Mùa thu ở Âu châu khí hậu mát mẽ, cây lá đổi màu từ vàng sang đỏ tạo nên bức tranh tuyệt tác muôn màu. Ngược lại bên Úc Châu là mùa Xuân ấm áp, trên thế giới mỗi nơi đều có đời sống hài ḥa với thiên nhiên và con người. Có lẽ không mùa nào trong năm có nỗi buồn lăng mạn như mùa thu. Thu gắn liền với thi ca và âm nhạc, thu đến rồi đi để lại cho đời nhiều kỷ niệm trong thương nhớ, mộng mơ, thi nhân đă chọn mùa thu với một khung trời đẹp ảm đạm qua những đề tài phong phú như: lá thu, sớm thu, rừng thu, ư thu, hồ thu, sông thu, t́nh thu, giọt lệ thu, tiếng thu…
Mùa thu Hà Nội
Đời người bé nhỏ trong cái bao la của vũ trụ theo định luật của tạo hóa, thi sĩ Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1888-†1939) miên man “giấc mộng con“ và cảm thu với nỗi ngậm ngùi, thơ thẩn, Tản Đà chịu ảnh hưởng Nho giáo, có những lúc ông đi t́m cái đẹp trong thầm lặng quí phái:
Trận gió thu phong rụng lá vàng
Lá rơi hàng xóm lá bay sang
Vàng bay mấy lá năm già nữa
Hờ hững ai xui thiếp phụ chàng
Trận gió thu phong rụng lá hồng,
Lá bay tường bắc lá sang đông
Hồng bay mấy lá năm hồ hết
Thơ thẩn kià ai vẫn đứng không
Tản Đà diễn tả tài t́nh từ lá vàng bay đến vàng bay mấy lá, tạo nên mùa thu trong nỗi buồn xa vắng, cảnh biệt ly lá rơi lác đác, t́nh yêu của Tản Đà tuy nhẹ nhàng nhưng không kém phần đậm đà tha thiết :
Lá thu rơi rụng đầu ghềnh
Sóng thu đưa lá bao ngành biệt ly
Có những mùa thu của xót xa cô quạnh và có những mùa thu với rực rỡ t́nh người. Lưu Trọng Lư (1912-†1991) trong thơ có nỗi buồn riêng biệt, từ hạnh phúc đến vỡ tan, từ thực tế đến mộng mơ. Lưu Trọng Lưu yêu đời nhưng cũng yếm thế chua cay! tiếng thở dài trong nỗi nghẹn ngào, niềm đau cô đọng, như con nai vàng cô đơn ngơ ngác giẫm lên chiếc lá thu kêu xào xạc:
Em không nghe mùa thu
Dưới trăng mờ thổn thức ?
Em không nghe rạo rực
H́nh ảnh kẻ chinh phu
Trong ḷng người cô phụ ?
Em không nghe rừng thu
Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp lên lá vàng khô ?
Lưu trọng Lư với cái t́nh say đắm, cái t́nh thoảng qua, cái t́nh thân thiết… sẵn chứa trong người nguồn sáng tạo rạt rào về mùa thu trong thi tập tiếng thu :
Em có bao giờ nói với anh
Những câu t́nh tứ thuở ngày xanh,
Khi thu rụng lá bên hè vắng
Tiếng sáo ngâm nga vẳng trước mành
………………….
Ḷng anh như nước hồ thu lạnh
Quạnh quẽ đêm sói bóng nguyệt tà
Ngày tháng anh mong chầm chậm lại
Hững hờ em mặc tháng ngày qua…….
(Khi thu rụng lá)
Nguyễn Khuyến (1835-†1909) là người có tâm hồn rộng mở, giàu cảm xúc trước cuộc sống và gắn bó với thiên nhiên, phải buồn tênh v́ cảnh làng vắng vẻ, trời xanh ngắt với gió heo mây của mùa thu tĩnh mịch như một chuỗi ngày buồn …
Áo thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền con bé tẻo teo
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo
Từng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngơ trúc quanh co khách vắng teo
Tự gối ôm cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo
Thu Điếu Nguyễn Khuyến
Thời tiền chiến, Xuân Diệu (1916-†1985) nổi bật trong làng thơ mới, ông quan niệm „là thi sĩ, nghiă là ru với gió. Mơ theo trăng và vớ vẩn cùng mây“. Thơ của ông không nằm trong khuôn thước cũ, mùa thu thật buồn bă, lăng mạn với nhiều màu sắc tạo nên một bức tranh thu tuyệt vời diễm lệ :
Rặng liễu đ́u hiu đứng chịu tang,
Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng;
Đây mùa thu tới- mùa thu tới
với áo mơ phai dệt lá vàng
Hơn một loài hoa đă rụng cành,
Trong vườn sắc đỏ rữa màu xanh;
Đôi cánh khô gầy xương mỏng manh.
Thỉnh thoảng nàng trăng tự ngẩn ngơ
Non xa khởi sự nhạt sương mờ..
Đă nghe rét mướt luồn trong gió..
Đă vắng người sang những chuyến đ̣
Mây vẫn từng không, chim bay đi
Khí trời u uất hận chia li
Ít người thiếu nữ buồn không nói,
Tựa cửa nh́n xa nghĩ ngợi ǵ?
Hàn Mặc Tử (1912-†1940) định mệnh tàn khốc đă dẫm nát h́nh hài, ông đau khổ v́ bệnh nan y không thuốc thể nào chữa lành, nhưng thơ của ông như những tiếng cười rạng rỡ và đau xót th́ thầm… Mùa thu đến với thi nhân, trong âm thầm kín đáo mang một chút buồn man mác…
Ấp úng không ra được nửa lời,
T́nh thu bi thiết lắm thu ơi !
Vội vàng cánh nhạn bay đi trớt,
Hiu hắt heo may thoảng lại rồi..
Nằm gắng đă không thành mộng được
Nhâm tràn cho đỡ chút buồn thôi,
Ngàn trùng bóng liễu trông xanh ngắt,
Cảnh sắp về đông mắt lệ rơi.[/CENTER]
Trước 1975 thời kỳ phát triển mạnh về sáng tác âm nhạc hay phổ nhạc, Nhạc sĩ Phạm Duy sáng tác nhiều nhạc phẩm giá trị, và phổ nhạc bài thơ của thi hào Guillaume Apollinaire „Mùa thu chết“ do thi sĩ Bùi Giáng dịch sang Việt ngữ (h́nh bên cạnh góc vườn muà thu Munich)
[CENTER]… Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
Em nhớ cho: Mùa thu đă chết rồi
Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo
Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em
Vẫn chờ em, vẫn chờ em, vẫn chờ
Vẫn chờ… đợi em.
Hơn 20 năm chiến tranh Việt Nam khốc liệt, biến tuổi xanh của thanh niên Việt nam thành lá mùa thu! Từ chiến trận những chiếc quan tài phủ cờ vàng mang về nghĩa trang buồn với hàng me già rủ lá, trong gió chiều ảm đạm, đ́u hiu, và những chiếc khăn tang của những người thiếu phụ với nước mắt mùa thu!
[CENTER]
Nước mắt mùa thu khóc ai trong chiều
Hàng cây trút lá nghĩa trang đ́u hiu
Từng chiếc, từng chiếc lệ khô vàng héo
Buồn thương từng kiếp nằm trong mộ héo tên người đời quên
Nước mắt mùa thu khóc than triền miên
Nước mắt mùa thu khóc trong đêm dài
Mùa thu chới vơi tiếng mưa buồn rơi!
……………………….. nhạc Phạm DuyNhà thơ Phạm Chung nh́n em lang thang trên đường Cổ Ngư thơ mộng dưới những hàng liễu rũ xuống Hồ Tây, Hồ Trúc Bạch
Có phải mùa thu đă qua
Em lang thang qua phố phường Hà Nội
Em nhớ ai mà mưa bụi bay?….
Mặt hồ Gươm pha sương, em soi đời u tối
Mùa cốm hồng không đợi
Tâm trạng của người lữ khách lưu dung trên đất khách quê người, mà nhạc sĩ Vũ Hữu Toàn phổ nhạc “Mùa thu của tôi” thơ của Phạm Ngọc. Kinh thành ánh sáng Paris, có ḍng sông Seine mùa thu về ḍng nước chảy như mang một nỗi niềm tâm sự!
Paris buồn giữa trời thu
Cơn mưa ùa theo hối hả
Tiếng đàn cùng tiếng gió
Thở dài thành những cơn mưa
Em là mùa thu của tôi
Chẳng đợi chờ sao lại đến
Cũng đành một lần lỗi hẹn
Sông Seine buồn quá xa xôi…
Nhạc sĩ Minh Kỳ cảm nhận mùa thu vương nắng ấm quê hương, cuộc đời lưu vong của chúng ta, khó có thể nghe được tiếng tiêu ai thổi trong chiều thu se lạnh…
Có chiều thu vương nắng cuối thu
tiếng tiêu ai vọng đến thiết tha buồn
man mác niềm vương vấn t́nh cố hương
mối u hoài trầm tư khi chiều xuống
Thi sĩ Paul Verlaine, Pháp, cũng cảm nhận được mùa thu như những thi sĩ, nhạc sĩ „An Nam“ mùa thu của ông qua
“Chansons D’automne”
Les sanglots longs
Des violons
De l’automne
Blessent mon coeur
D’une langueur monotone
Tout suffocant
Et blême, quand
Sonne l’heure
Je me souviens
Des jours anciens
Et je pleure…;
Et je m’en vais
Au vent mauvais
Qui m’emporte
De cà, de là
Feuille morte
Bản dịch của thi sĩ Cao Yên Tuấn ở Houston Hoa Kỳ tựa “Khúc hát mùa thu“ thật lả lướt và thoát nghiă, mang âm nhạc việt ngữ tuyệt vời
Đàn gieo chi khúc phượng cầu
Nghe như nức nở, như sầu miên man.
Thu về cho lá nhuốm vàng
Ḷng ta tê tái theo ngàn lá rơi !
Ch́m trong điệp khúc đơn côi.
Chán chường ṃn mỏi nối lời xanh xao
Chuông giờ nghe điểm, nghẹn ngào,
Tiếng xưa kỷ niệm đưa vào tâm tri!
Lệ tràn trên bước ta đi,
Mặc cho gió chướng, nói chi cuộc t́nh!
Mang ta vào ngơ đăng tŕnh,
Lá rơi đây đó ngập h́nh bóng xưa
Thu ơi nhớ mấy cho vừa
Nhạc phẩm Mùa Thu Lá bay trong bộ phim Thải Vân Phi (彩雲飛) của Đài Loan, từng chiếu ở Việt Nam năm 1973. Lệ Thanh chuyển ngữ, nhạc sĩ Nam Lộc phổ nhạc được nhiều người yêu thích lời và nhạc lăng mạn, trữ t́nh.
Một ngày sống bên anh sẽ muôn đời
Dẫu cho mưa rơi đá ṃn tháng năm
Lạy trời được yêu măi nhau người ơi!
Đừng mang trái ngang chia ĺa lứa đôi
Thế gian ơi! sao nhiều cay đắng
T́nh vẫn đắm say, người cũng xa ta rồi
Ngồi ôm vết thương ḷng đớn đau
Nghe t́nh rên xiết trong tim sầu!
Mùa thu lá bay anh đă đi rồi!
Vỡ tan ôi bao giấc mộng lứa đôi
Giờ đành ĺa xa thế nhân sầu đau!
Hẹn anh kiếp sau ta nh́n thấy nhau
Mùa Thu đưa chúng ta vào thế giới của mộng, của mơ, của thương, của nhớ làm rung động ḷng người, như gợi một niềm luyến tiếc xa xôi. Dù khoa học tiến bộ nhưng con người không thể giữ măi được thời gian. Đời người như những chiếc lá thu bay, xin giữ lại cái t́nh vạn dặm, cái t́nh chưa một lần gặp gỡ vẫn đẹp đẽ long lanh…
Bookmarks