● Phê b́nh Việt Bắc
Phê b́nh tập thơ Việt Bắc là ng̣i nổ công khai đầu tiên của phong trào NVGP. Việt Bắc của Tố Hữu được tôn sùng như cuốn "thánh kinh" của văn học cách mạng. Từ khi tác phẩm ra đời cuối năm 1954 cho đến ngày nay, bao nhiêu giấy bút đă dành cho sự ca tụng nó. Hiếm có nhà phê b́nh nào, dám viết một câu phạm thượng về Việt Bắc. Đúng như Lê Đạt nhận xét: "Ở Việt Nam người ta chưa quen chê anh Tố Hữu bao giờ"[47]. Sở dĩ việc phê b́nh thơ Tố Hữu, không chỉ khép kín trong các buổi họp nội bộ quân đội, mà thoát ra ngoài, nhờ hai người: Tử Phác, thư kư toà soạn báo Sinh Hoạt Văn Nghệ, tung trên Sinh Hoạt Văn Nghệ trước. Rồi Lê Đạt, phụ trách Văn Nghệ, đưa lên Văn Nghệ sau.
Vũ Tú Nam viết:
"Ngày 4/3/1955, nổ ra cuộc họp đầu tiên tranh luận phê b́nh tập thơ Việt Bắc, Trần Dần gọi thơ Tố Hữu là "tí ti la haine, tí ti l'amour" (tí ti căm thù, tí ti t́nh yêu) một cách hằn học, đểu cáng. Ngày 7/3/1955, bắt đầu tranh luận phê b́nh Vượt Côn Đảo của Phùng Quán, Trần Dần gọi những chiến sĩ Côn Đảo trong truyện là những "người cụt đầu", "toàn tim", mù quáng (...) Bài phê b́nh Vượt Côn Đảo của Trần Dần lệch lạc nguy hiểm như vậy, nhưng cũng có một số đồng chí trong quân đội không nhận ra, viết bài hưởng ứng.
Cuối tháng 3/1955, khi duyệt những bức thư bạn đọc chung quanh việc phê b́nh Vượt Côn Đảo để in báo Sinh hoạt Văn nghệ, Cục Tuyên huấn quyết định bỏ bớt một số bài tán thành Trần Dần. Lúc này, Trần Dần phản ứng rất mạnh, gọi lănh đạo là "répression policière!" (đàn áp kiểu cu-lít). Và đầu tháng 4/1955, mượn cớ đau óc, Trần Dần xin nghỉ dài hạn, bỏ công tác, bỏ doanh trại bộ đội, tự tiện ra ngoài phố ở."[48]
Về không khí các buổi phê b́nh thơ Tố Hữu, Vũ Tú Nam ghi trong nhật kư, như sau:
5/3/1955: Tối qua, tranh luận về thơ Tố Hữu ở Cửa Đông, anh Nguyễn Chí Thanh tới (...) anh em đông lắm, cả Hồ Dzếnh. Hoàng Yến tŕnh bày vấn đề “khả năng hiện thực trong thơ Tố Hữu - Tố Hữu có tiêu biểu cho thời đại không?” Trần Dần, Lê Đạt nói bốc nhất. Hoàng Trung Thông, Nguyễn Xuân Sanh ngồi ghi mà không nói ǵ. Tố Hữu không tới, Xuân Diệu không tới.
8/4/1955: Đêm 7-4, phê b́nh thơ Việt Bắc ở 51 Trần Hưng Đạo đến 12 h khuya. Dần tâm sự khi anh đi xe đạp có hai bộ đội theo dơi (?). Tối vào nhà bạn, lúc ra Dần bị bộ đội giữ mấy tiếng. Ḿnh báo cáo sự việc với chi ủy. Trần Việt nói: Dần vào 69 Quán Thánh, nhà Hoàng Cơ B́nh cũ, nên có thể bị theo dơi.
15/4/1955: Đêm qua, thảo luận về thơ Việt Bắc đến 12h đêm. Hoàng Yến, Trần Dần, Hoàng Cầm nói gay gắt. Trương Tửu tranh luận rất phản khoa học. Huy Cận ngồi im. Tạ Hữu Thiện nói nhiều suy diễn, ví dụ cho đoạn nào là giống Kiều … Hoàng Cầm dẫn thơ Hồ Xuân Hương để chứng minh "chất sống" và "hồn thơ" của nữ thi sĩ.[49]
Trong bài Cách nh́n sự vật của nhà thơ Tố Hữu, viết tháng 5/55, Trần Dần viết: "Nói chung thơ Tố Hữu có rất nhiều cái lười biếng. "Ư lời tầm thường (...), rất nhiều cái kiểu "ḷng ta xao xuyến, rung rinh", - "chúng bay chỉ một đường ra, một là tiêu diệt hai là tù binh", - hoặc "đời vẫn ca vang núi đèo", hoặc "Cụ Hồ sáng soi".
Không phải là thiên lệch trích ra một số câu như vậy, hăy đọc lại cả tập Việt Bắc xem, ta thấy nhan nhản những lối lười, nhạt, cả lảm nhảm nữa (...) Phá đường: "Nhà neo việc bận vẫn đi" - làm th́ thi đua -, thi đua kết quả th́ rồi mai địch chết. Ta đi tới: đủ cả Bắc Nam, Việt, Miên, Lào, Itsala, Itsarắc... xem ra th́ có vẻ đúng chính trị. Nhưng xét sâu xem? (...) Tố Hữu nh́n sự vật nó chính trị công thức quá, lười t́m ṭi quá. Chỗ nào hay th́ là lập lại Nguyễn Du, Tản Đà, ca dao ... Tố Hữu chưa đem tới một cái nh́n mới mẻ ǵ.[50]
Tiễn đưa Trần Dần, Nguyễn Hữu Đang ghi sổ tang:
"Lần đầu gặp anh trong cuộc phê b́nh tập thơ Việt Bắc, đến nay dù hơn bốn mươi năm, biết bao là gian nan, trong những cố gắng chung để t́m cho văn nghệ Việt Nam một con đường phát triển thuận lợi nhất. Đúng hay sai, hôm nay tôi vẫn chưa dám khẳng định ... Dù sao thiện chí của chúng ta chỉ có kẻ ác ư mới cố t́nh phủ nhận.
Tiễn đưa anh về cơi vĩnh hằng, có lẽ tôi chỉ có thể nhắc lại cùng anh vế đối của Ngô Th́ Nhậm nói cái lẽ tất yếu: Gặp th́ thế, thế th́ phải thế. (...)
Cả nước biết lúc nào anh cũng có tư tưởng Nhất định thắng, dù cho ư chí ấy anh không đạt được th́ cũng vẫn là phẩm giá cao đẹp của một con người"[51].
Còn tiếp ...
Bookmarks