Thỉnh thoảng, có những ông cán bộ từ miền xuôi lên đây, gọi sự tự do này là sự tùy tiện, thiếu tổ chức. Người ta đặt ra kế hoạch, bắt họ phải làm theo khuôn mẫu. Những kẻ không có một chút kinh nghiệm nào về đời sống giữa núi rừng, dạy khôn cho kẻ được sinh ra và lớn lên từ bao đời cha ông ở đây. Tóm lại, người ta nói về vấn đề cải thiện đời sống, mà không hề cung cấp phương tiện. Người ta chỉ muốn tổ chức lại mô h́nh xă hội, để dễ bề kiểm soát mà thôi. Trên đường trở lại căn lều, anh Khan nói từ ngày có tôi đến đây, anh đă phá lệ Ba Không: không nghe, không thấy, không biết.
Sáng hôm sau, anh Khan và tôi đang ăn khoai lang lót dạ, nghe có tiếng chó sủa, và tiếng kêu ơi ới ngoài rừng. Anh Khan nói: "Y Nôm, SơLum gọi."
Tôi theo anh ra nơi đặt bẫy. Hai gă người Thượng, mỗi người cầm một cây lao, đầu có bịt sắt nhọn, đứng vây một lùm cây rậm. Con chó sủa, nhiều lần dợm ḿnh muốn chồm vô, nhưng không dám. SơLum ngoắc tôi:
- "Ông cán bộ lại đây coi."
Theo ngón tay chỉ của SơLum, một con heo rừng lông xám, hai bên mép có nanh dài và cong. Loại heo độc chiếc, đủ khả năng tách bầy, đi kiếm ăn một ḿnh riêng lẻ. Nh́n cái tư thế mắc bẫy của con heo, tôi hiểu được tất cả những ǵ hôm qua c̣n thắc mắc.
Heo táp miếng mồi, nuốt tới cổ, không trôi được v́ đă mắc phải những lưỡi câu, cột bởi những sợi cước dính vào ḷng chiếc rế. V́ sợi cước ngắn nên cái rế áp sát vào mơm. Heo dùng chân trước đẩy chiếc rế ra, nhưng không dám đẩy mạnh v́ sợ sợi cước căng, làm lưỡi câu móc đau cuống họng. Đẩy một hồi, chân trước vô t́nh lọt vào một cái lỗ của chiếc rế. Coi như một cái chân đă bị trói. Cái chân trước c̣n lại, sẽ tiếp tục đẫy nữa, rồi cũng sẽ lọt vô cái lỗ khác, không rút ra được. Thế là cái mỏm heo và hai chân trước hoàn toàn bị khoá bằng chiếc rế.
Heo không dám làm động mạnh chiếc rế, sợ lưỡi câu móc đau cuống họng. Khi đă mắc bẫy, heo chỉ có thể lê lết xa nơi đặt bẫy một khoảng mười thước không hơn. Và, người thợ săn chỉ c̣n một việc phải làm sau cùng, là phóng lao đâm vào những chỗ nhược của con heo mà không sợ bị nó tấn công ngược lại.
Sau vụ bẫy heo rừng. Anh Khan nói, Y Nôm và SơLum cho biết đàn khỉ đă kéo về , lảng vảng vùng này rồi. Nhưng chừng nào chúng đến tảo thanh rẫy bắp th́ chưa biết. Một hôm, tôi thấy vài con khỉ nấp ló trên cây. Anh Khan nói, đó là những con tiền sát, đi ḍ địa bàn hoạt động. Khỉ là loài tinh khôn sau loài người. Chúng sống có đàn. Mỗi đàn có một con khỉ đầu đàn. Con này sẽ dẫn đàn đi kiếm ăn rày đây mai đó, như những bộ tộc du mục thời xưa.
Chúng đến cái rẫy nào một lần, sẽ lẩn quẩn ở đó nhiều ngày, ăn cho tàn mạt rồi mới chịu đi nơi khác. Con khỉ đầu đàn, không vào rẫy. Nó ngồi trên ngọn cây cao để canh chừng, và xua con cháu vào mục tiêu, ăn cho no, c̣n độn hai bên má làm phần dự trữ. Trước khi rút lui, chúng c̣n mang theo một hoặc hai trái bắp làm chiến lợi phẩm, và đóng thuế cho con khỉ đầu đàn. Khi nào con khỉ đầu đàn la ré lên là báo hiệu có biến, đàn khỉ đang ăn sẽ bỏ chạy, mất trật tự c̣n hơn cuộc di tản chiến thuật từ cao nguyên về miền biển.
Tôi hỏi , thế những cái thùng thiếc khua động chung quanh rẫy, không có tác dụng làm chúng sợ hay sao? Anh Khan nói, cũng có tác dụng trong những lần đầu, nhưng nhiều lần sau chúng quen, không sợ nữa. Khi ta ở trong lều, th́ chúng phá ngoài rẫy. Khi ta ra rẫy, chúng kéo vô trong lều, lục phá tan hoang đồ đạc.
Một buổi trưa, nghe tiếng khọt khẹt ngoài rẫy, anh Khan giựt dây khua thùng báo động và chạy ra xem. Một vạt bắp bị phá. Nhiều cây gảy gục và trái bị cạp lem nhem dang dở.
Anh nói:
- "Chỉ mới đợt đầu mà thiệt hại như thế, th́ đàn khỉ này có thể đông gần trăm con."
Tôi ra b́a rẫy, nh́n lên những ngọn cây rừng, tất cả đều im ĺm.
- Chúng đă chạy xa hết rồi. Tôi nói.
- Chưa chắc. Có thể chúng nấp đâu đó trong những ṿm lá. Thử ném mạnh một viên đá lên th́ biết ngaỵ
Tôi ném viên đá, không thấy động tĩnh ǵ. Anh Khan ném một khúc gỗ mục lên tàng cây khác. Bỗng nghe ào ào trên cây. Bầy khỉ hốt hoảng chuyền cành, đổi chỗ ẩn nấp.Chỉ trong vài giây ngắn ngủi, tất cả đều im ĺm trở lại. Nh́n kỹ sẽ thấy vài con thu ḿnh trong lá, hai mắt thao láo nh́n xuống.
Trở lại lều, anh Khan chuẩn bị bắt khỉ bằng cách đâm một chén muối ớt thật cay, trộn với cơm nguội, để xuống hố. Anh dựng thêm một cây tầm vông từ dưới lên miệng hố, và giải thích, cây tầm vông làm cái thang cho khỉ xuống hố. Gặp cơm trộn ớt đỏ, nó sẽ bốc ăn, cay quá chảy nước mắt, nó sẽ đưa tay dụi mắt. Tôi cười, bàn tay dính ớt mà dụi vào mắt, th́ chỉ c̣n có cách làm hiệp sĩ mù nghe gió kiếm mà thôi.
Chuẩn bị xong, anh Khan kéo tôi ra một góc rẫy, nơi b́a rừng, ngồi dưới bóng cây to. Anh nói, bỏ trống cái lều, nhường cho bầy khỉ. Nhưng suốt chiều hôm đó, không có con khỉ nào bén mảng vào lều.
Hai hôm sau. Trên đường từ nhà Y Nôm trở về, vừa đến rẫy đă nghe tiếng con khỉ đầu đàn trên ngọn cây ngoài rừng la ré lên, anh Khan chạy vội vào lều. Bầy khỉ tuôn ra, phóng chạy. Đồ đạc trong lều bị phá tung, vất bừa băi. Dưới cái hố, bên hông lều, những con khỉ c̣n kẹt lại, tranh nhau leo lên bằng cây tầm vông. Cứ con này ôm cây tầm vông leo lên, th́ con kia sợ hăi nắm đuôi kéo xuống, giành leo lên trước. Rốt cuộc, không con nào lên được miệng hố. Chúng quờ quạng, loi choi, bưng mặt, dụi mắt, và la chí choé. Anh Khan rút cây tầm vông lên. Thế là những con khỉ dưới hố đă hoàn toàn bị nhốt. Tôi đếm được bảy con.
Tôi hỏi:
- "Đă bắt khỉ rồi. Bây giờ, làm cách nào đuổi khỉ?"
- Đến giai đoạn này, mọi chuyện sau đều dễ dàng.
Tất cả đồ nghề đă chuẩn bị từ trước. Anh Khan dùng thanh cây, một đầu có buộc tḥng lọng, tṛng vào cổ từng con, kéo lên, trói lại. Anh lấy kéo cắt lông trên đầu khỉ, như bị cạo trọc. Và lấy sơn màu đen đỏ trắng vàng, phết lem nhem lên đầu, lên mặt khỉ, trông rất khôi hài. Xong, anh mở trói, thả nó chạy vào rừng. Lại lôi con khác lên, hớt lông, sơn đầu ...
Anh Khan giải thích, khỉ có khuynh hướng nhập bầy. Những con khỉ này, nó sẽ chạy đi t́m bầy để nhập. Nhưng những con khỉ khác không c̣n nhận ra bạn nữa, và tránh xa nó như con vật quái đản. Tự bản thân con vật bị sơn mặt, nó không biết nó quái đản, nên bầy khỉ càng chạy tránh, nó càng bám theo để nhập bầy. Cứ thế, một bên chạy, một bên bám riết, càng ngày càng đi xa, thật xa.
- Rồi nó sẽ về đâu?
- Rừng núi bao la muôn trùng, ai biết sẽ về đâu.
- Những con khỉ bị bôi sơn lên mặt, rồi sẽ ra sao?
- Cũng không ai biết sẽ ra sao. Nếu nó cứ bám riết theo bầy, có thể một ngày nào đó, con khỉ đầu đàn sẽ cắn nó chết.
Sáng mai, tôi sẽ rời khỏi lều rẫy, bỏ lại núi rừng, từ giả anh Khan để đi một nơi thật xa. Trong đêm, tôi nằm thao thức trên chiếc vơng, không ngủ được. Nh́n ánh trăng khuya lạnh lẽo soi vào căn lều trống trải, tôi nghĩ đến những ngày cô đơn của anh Khan giữa đám rẫy đ́u hiu. Tôi lại nghĩ đến đàn khỉ cứ chạy măi, chạy măi, không biết giờ này chúng dừng lại hay chưa? Anh Khan cũng không ngủ được. Anh ngồi dậy vấn thuốc, bất ngờ anh hỏi tôi, nghĩ thế nào về những con khỉ bị sơn mặt? Tôi nói, nếu ở Âu Mỹ, Hội Bảo Vệ Súc Vật sẽ can thiệp cho nó.
Anh bảo, khi tôi sang xứ người, nên t́m đến cái Hội Bảo Vệ Súc Vật, để nhờ họ che chở. Và nhớ hỏi họ rằng , giữa vùng rừng núi Việt Nam, có những "con khỉ người" đang bị sơn mặt, họ có bảo vệ không?
Lâm Chương
Bookmarks