Một sự kiện mà mọi người đều đồng ư : sau 32 năm cả nước bị đặt dưới chế độ cộng sản, cuộc vận động dân chủ vẫn c̣n rất yếu, vẫn chưa có một tổ chức dân chủ có tầm vóc, mặc dầu đại đa số người Việt Nam đều muốn đất nước có dân chủ.
Sự kiện này cần được chú ư. Nếu ở trong nước không thể có một tổ chức dân chủ lớn v́ chính sách đàn áp của đảng cộng sản th́ ở hải ngoại tại sao cũng không có ? Như vậy phải kết luận rằng chúng ta chưa có đồng thuận, ít nhất chưa có ở mức độ cần thiết.
Đồng ư đất nước phải có dân chủ chưa đủ. Cái ǵ quá hiển nhiên không c̣n là đồng thuận. Vấn đề đồng thuận chỉ đặt ra khi có nhiều chọn lựa và chúng ta đồng ư với nhau trên một số chọn lựa. Đồng thuận dân chủ đ̣i hỏi chúng ta cùng có một quan điểm về nội dung của khái niệm dân chủ, về cách thiết lập dân chủ cho Việt Nam, về phương thức đấu tranh, những việc phải làm, những phương tiện phải có để giành thắng lợi cho dân chủ, và về một cơ cấu tổ chức của đội ngũ đấu tranh, đặc biệt là cơ cấu lănh đạo.
Nếu hiểu như vậy th́ đồng thuận đấu tranh là điều mà chúng ta vẫn phải t́m kiếm.
Trước hết phải có đồng thuận về bản chất của cuộc vận động dân chủ. Đây là một cuộc đấu tranh cách mạng. Chúng ta muốn thay đổi chính quyền và thay đổi chế độ, nhưng đó không phải là tất cả và cũng không thực hiện được nếu được lấy làm cứu cánh. Điều gốc rễ là chúng ta phải muốn xây dựng một xă hội mới đặt nền tảng trên một văn hóa chính trị mới và triết lư chính trị mới. Thay đổi chế độ và chính quyền chỉ là hậu quả. Chỉ đi t́m hậu quả mà không nắm được nguyên lư chúng ta sẽ không thành công.
Tôi không lư thuyết đâu. Hăy lấy một thí dụ : vấn đề lănh đạo. Cho tới nay triết lư chính trị duy nhất mà chúng ta biết trong suốt ḍng lịch sử là triết lư theo đó quyền lực chính trị là tất cả, và tâm lư của chúng ta chưa thay đổi bao nhiêu. Ngày xưa vua là trời, hay ít nhất cũng là người thay trời quyết định tất cả, không những quyết định đời sống hàng ngày mà quyết định cả đời sống tâm linh của thần dân. Ngày nay cũng thế, kẻ cầm quyền tự cho ḿnh quyền suy nghĩ cho cả xă hội. Chính trị quyết định tất cả và cũng tập trung tất cả mọi vinh quang. Dân chủ đoạn tuyệt với triết lư chính trị này. Nó đặt xă hội dân sự lên trên quyền lực chính trị, nhà nước ở dưới và có vai tṛ phục vụ xă hội dân sự chứ không ở trên và khống chế xă hội dân sự. Sự cao cả và vinh quang không tập trung trong chính quyền mà ở mọi người, mọi nơi và mọi việc. Người ta có thể cao cả dù giữ bất cứ vai tṛ nào trong xă hội : nhà tư tưởng, nhà khoa học, nhà báo, nhà văn, giáo viên, thợ may, v.v. nếu làm giỏi, lương thiện và sáng tạo công việc ḿnh làm.
Ở mọi hoạt động, kể cả chính trị, tất cả chỉ là vai tṛ và công tác, lănh đạo chỉ là một công tác như mọi công tác khác. Các chế độ độc tài là hậu quả của triết lư chính trị cũ và sai. Nếu quyền lực chính trị là tất cả th́ sẽ có những người muốn độc chiếm v́ tham vọng và cũng v́ để tự vệ. Chính v́ chính trị ngạo mạn mà nó bị chiếm đoạt và khống chế và trở thành đối tượng của những tranh giành khốc liệt. Và v́ quyền lực chính trị là tất cả mà sự tranh giành quyền lực lây lan ra mọi sinh hoạt. Chúng ta đều đă thấy trong mọi tổ chức, kể cả những tổ chức ái hữu và từ thiện, người ta tranh giành quyền lực với nhau một cách dữ dội. Ngay cả những người hoàn toàn thiếu khả năng cũng cố giành vai tṛ lănh đạo, với kết quả là gây đổ vỡ. T́nh trạng sẽ khác hẳn nếu người ta quan niệm lănh đạo như một vai tṛ trong nhiều vai tṛ khác, người lănh đạo không phải là người vinh quang nhất và được kính trọng nhất mà chỉ là người hội được nhiều điều kiện nhất (sức khỏe, thời giờ, kiến thức, v.v.) để đảm nhiệm vai tṛ lănh đạo trong một hoàn cảnh nào đó. Chúng ta sẽ tránh được biết bao nhiêu đổ vỡ và phí phạm. Thí dụ này cùng với nhiều thí dụ khác cho thấy là không ǵ thực tiễn bằng một lư thuyết đúng.
Đồng thuận này, nghĩa là cuộc vận động dân chủ là cuộc đấu tranh cách mạng nhằm thay đổi không những chế độ và chính quyền mà cả tổ chức xă hội lẫn văn hóa và triết lư chính trị, có một hệ luận chắc chắn : những người lănh đạo chủ chốt phải vừa là những người hành động vừa là những nhà lư thuyết. Đây có lẽ là điều khó khăn nhất và đă là nguyên nhân khiến cuộc vận động dân chủ dậm chân tại chỗ trong ba thập niên qua. Khó khăn không phải chỉ ở chỗ khó t́m ra được những con người như vậy mà c̣n ở chỗ người ta không hiểu như vậy. Nhưng lịch sử các cuộc cách mạng trên thế giới đă bao giờ có ngoại lệ đâu.
Đồng thuận thứ hai là nhất định phải thay đổi chính quyền này, không có giải pháp nào khác.
Một người bạn tôi, một trí thức lớn có địa vị cao trong xă hội Pháp và rất có tiếng tăm trong cộng đồng nói với tôi : "Tôi thấy chống đối không có lợi, cứ gặp tụi nó nói chuyện, tụi nó sẽ nghe". "Tụi nó" đây là những người lănh đạo cộng sản. "Tụi nó" chứng tỏ bạn tôi không ưa chế độ này và muốn thay đổi. Anh tự coi, và h́nh như cũng được coi, là một người dân chủ. Nếu có một cuộc bầu cử tự do chắc chắn anh ta sẽ bầu cho phe dân chủ. Cũng có thể khi cuộc đấu tranh cho dân chủ đă mạnh và chứng tỏ có thể thắng, anh ta sẽ tham gia, sẽ trở thành một trong những người lănh đạo xuất sắc nhất và có thể sẽ trở thành bộ trưởng, thủ tướng hay tổng thống trong chế độ dân chủ sau này. Nhưng trong hiện tại và cho đến lúc cuộc đấu tranh cho dân chủ c̣n khó khăn không nên mong đợi ǵ ở anh ta. Anh ta đứng về phe muốn thay đổi dần dần từ bên trong, nghĩa là đứng về phía chế độ cộng sản. Hơn thế nữa với địa vị và uy tín của anh, lập luận "chống đối không có lợi" c̣n có tác dụng giải giới cuộc đấu tranh cho dân chủ. Những người như anh ta đă góp phần quan trọng khiến cuộc vận động dân chủ dậm chân tại chỗ trong hơn ba thập niên qua. Có thể họ không ư thức được nhưng họ là những đồng minh khách quan của chế độ cộng sản.
Phản bác họ không khó dù họ có thông thái đến đâu đi nữa. Họ đă đi theo tập quán b́nh thường của con người là kết luận trước lư luận sau. Họ kết luận v́ những lư do nằm trong bản năng như sợ gian nguy, thích ân sủng và quyền lợi, rồi dùng kiến thức và lư luận để biện hộ sau.
Bạn tôi thừa thông thái để hiểu rằng những vấn đề nghiêm trọng và cấp bách đang được đặt ra cho đất nước chỉ có giải pháp trong một chế độ mới, với một chính quyền khác. Vấn đề tham nhũng : chưa ở nước nào và trong thời đại nào có trường hợp một chính quyền tham nhũng tự cải tiến để hết tham nhũng cả ; khi một chính quyền đă tham nhũng th́ chỉ có một cách giải quyết là thay thế nó bằng một chính quyền khác.
Sự tụt hậu bi đát của đất nước trong cuộc cách mạng tri thức này phải chặn đứng và đảo ngược bởi v́ đất nước giàu hay nghèo, vinh hay nhục, nghĩa là về lâu về dài c̣n hay mất, tùy thuộc ở cuộc tranh đua này mà vũ khí cơ bản là ư kiến và sáng kiến, những yếu tố chỉ có thể nẩy sinh và phát triển nơi những con người tự do, trong những xă hội dân chủ. Điều lấn cấn nơi nhiều người, kể cả một số trí thức khoa bảng, khiến họ không lên án một cách dứt khoát các chế độ độc tài là họ không ư thức được rằng trí óc con người là một tổng thể, khi một quyền tự do bị cấm đoán th́ mọi khả năng đều bị ảnh hưởng. Một nhà khoa học có thể hoàn toàn không có ư định ứng cử vào quốc hội nhưng nếu bị cấm ứng cử, ông ta cũng không thể sáng tạo ngay trong địa hạt khoa học v́ không c̣n là một con người tự do. Trong thực tế chế độ cộng sản này không phải chỉ cấm làm chính trị mà c̣n cấm đoán và kiểm soát rất nhiều thứ khác. Họ khống chế tất cả v́ sợ rằng ngay khi một sinh hoạt được buông lỏng nó trở thành một môi trường chống đối. Đảng cộng sản cai trị bằng sự sợ hăi v́ chính nó đang lo sợ.
Không ai phủ nhận bất công xă hội và chênh lệch giàu nghèo hiện nay là quá đáng. Bảy mươi lăm triệu người Việt Nam chia nhau khoảng 10 tỷ USD, trong một tổng sản lượng quốc gia (GDP) 45 tỷ USD, 35 tỷ USD "c̣n lại" thuộc vào non mười triệu người (trong đó phần lớn bị chiếm đoạt bời vài ngàn cường hào). Một số nhỏ có thể bỏ ra vài ngàn USD để vui chơi một buổi tốt trong khi đại bộ phận các gia đ́nh Việt Nam sống lay lắt với 50 USD mỗi tháng. T́nh trạng này không cho phép đại đa số thanh niên Việt Nam có sức khỏe và tiện nghi để học hỏi, nó cũng làm tan vỡ t́nh tự dân tộc, và sau cùng chính dân tộc nếu cứ tiếp tục.
Đó chỉ là một vài thí dụ. Dĩ nhiên "tụi nó" phải nghe bởi v́ t́nh trạng báo động hiện nay chỉ là một sự thực. Nhưng nghe rồi làm ǵ ? Không thể đ̣i hỏi những người được ưu đăi thay đổi một thực trạng đang ưu đăi họ. Chúng ta không phải là Phật, là thánh. Đất nước chỉ có giải pháp để ra khỏi bế tắc và vươn lên với một chế độ khác và một chính quyền khác. Chính quyền khác đây không nhất thiết phải là sự đào thải toàn bộ nhân sự cộng sản. Đàng nào th́ quân đội, công an, công chức, nghĩa là bộ máy nhà nước, cũng phải được duy tŕ. Cái phải thay đổi là lănh đạo. Bộ máy lănh đạo cũng không nhất thiết phải hoàn toàn mới nhưng phải đủ mới để có khả năng lấy những quyết định lớn và bảo đảm sự áp dụng. Chỉ có một cuộc đấu tranh rất mănh liệt mới buộc được đảng cộng sản chấp nhận thay đổi này.
Chúng ta không thể tiết kiệm một cuộc đấu tranh cách mạng. Nhưng cuộc cách mạng này sẽ diễn ra như thế nào ?
Không dễ ǵ rút được kinh nghiệm lịch sử của các dân tộc khác. Các cuộc cách mạng tại các quốc gia không giống nhau. Khi các lực lượng dân chủ thắng tại Nam Mỹ rồi Đông Âu đă có những người hân hoan nghĩ rằng chế độ độc tài cộng sản sẽ sụp đổ tại Việt Nam, nhưng rồi sau đó chế độ cộng sản vẫn tiếp tục và người ta biện luận rằng đó là v́ t́nh h́nh Việt Nam có nhiều điểm khác với các nước này. Đó là kiểu lư luận trái táo rơi nhưng trái sung không rụng bởi v́ trái sung khác trái táo. Lối lư luận này không đưa chúng ta tới đâu cả. Kinh nghiệm của các dân tộc chỉ có lợi trong chừng mực chúng giúp ta rút ra những qui luật của đấu tranh chính trị, sau một quan sát khoa học và một cố gắng tổng hợp đúng đắn.
Trong khuôn khổ cuộc thảo luận này, tôi chỉ xin nhắc lại sơ lược một tiến tŕnh cách mạng mà anh em chúng tôi trong Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đă rút ra từ kinh nghiệm các cuộc cách mạng trên thế giới, khá lâu trước khi Liên Xô và các chế độ cộng sản Đông Âu sụp đổ. Theo tiến tŕnh này th́ có bốn điều kiện vừa cần vừa đủ để một cuộc cách mạng (hiểu theo nghĩa một cuộc thay đổi cả chế độ chính trị lẫn chính quyền) xảy ra, và sẽ xảy ra theo một tiến tŕnh gồm năm giai đoạn.
Một cách tóm lược, bốn điều kiện đó là :
1/Đại đa số dân chúng đồng ư rằng chính quyền hiện tại là tệ hại, phải thay đổi ;
2/Đảng hoặc giai cấp cầm quyền mất sự gắn bó cần thiết để tự vệ và tồn tại v́ mất lư tưởng hay v́ bị tham nhũng đục khoét ;
3/Quần chúng đồng ư về một thể chế mới và những định hướng mới cho đất nước ; và
4/ Có một tổ chức làm tụ điểm cho những nguyện vọng và cố gắng đổi đời.
Nếu bốn điều kiện này hội đủ trong một quốc gia th́ một cuộc cách mạng chắc chắn sẽ xảy ra, bất kể quốc gia đó giống hay không giống các quốc gia khác ở những điểm nào. Nói chung là sự kiện một đảng cầm quyền phân hóa và bị thù ghét không đủ để khiến nó phải sụp đổ. Người dân c̣n đồng ư phải thay đổi chứ không thể cải thiện chính quyền hiện có (nghĩa là không có vấn đề "cứ nói tụi nó sẽ nghe" như anh bạn tôi) và phải đồng ư thay đổi nó bằng cái ǵ. Chúng ta lại thấy một lần nữa là không có cuộc cách mạng chính trị nào có thể thành công nếu không có một cuộc vận động tư tưởng đi trước.
Quan trọng nhất là điều kiện thứ tư : có một tổ chức làm tụ điểm cho các khát vọng và cố gắng đổi đời. Điều kiện này cần được nói rơ hơn. Không phải tổ chức nào cũng có thể đảm nhiệm được vai tṛ kết hợp và động viên này. Trong t́nh trạng một xă hội tiền cách mạng có thể có rất nhiều tổ chức, thậm chí có t́nh trạng hỗn loạn tổ chức, mà không có tổ chức nào đảm nhiệm được vai tṛ này. Đó chính là t́nh trạng đă và đang xảy ra đối với cuộc vận động dân chủ và cũng là lư do khiến chúng ta dậm chân tại chỗ.
Tổ chức đầu tàu phải được xây dựng như thế nào ? Phương thức cụ thể có khác nhau trong mỗi nước và ở mỗi giai đoạn nhưng kinh nghiệm các cuộc vận động cách mạng đă thành công đều cho thấy là tiến tŕnh xây dựng tổ chức đầu tàu này phải đi qua năm giai đoạn :
1/ Xây dựng một cơ sở tư tưởng, nghĩa là một dự án chính trị bao gồm một tư tưởng chính trị đúng, những định hướng đúng và những giải pháp đúng cho những vấn đề lớn của đất nước ;
2/Tạo dựng một đội ngũ cán bộ ṇng cốt, nghĩa là những người có lư tưởng, quyết tâm, kiên tŕ và khả năng, gắn bó với nhau để thực hiện dự án chính trị ;
3/Xây dựng và kiểm điểm phương tiện ;
4/Xây dựng hậu thuẫn quần chúng ;
5/Tiến công giành thắng lợi.
Tôi không đi vào chi tiết năm giai đoạn này ở đây, độc giả muốn hiểu thêm có thể đọc trong dự án chính trị Thành Công Thế Kỷ 21 (1). Tiến tŕnh năm giai đoạn này phù hợp với mọi cuộc vận động cách mạng đă thành công trên thế giới và cũng là một tổng hợp các nhận định rải rác trong các tác phẩm của các sử gia và các nhà nghiên cứu chính trị.
Điều cần nhấn mạnh là hai giai đoạn đầu, xây dựng cơ sở tư tưởng và tạo dựng đội ngũ cán bộ ṇng cốt, chiếm gần hết thời giờ của cuộc đấu tranh cách mạng.
Điều cần đặc biệt lưu ư v́ có một ngộ nhận lớn, là cố gắng động viên quần chúng. Sự hưởng ứng của quần chúng là điều kiện bắt buộc, nhưng không phải là công việc khó khăn nhất của đấu tranh cách mạng và cũng chỉ là giai đoạn cuối cùng trước khi tiến công giành thắng lợi. Cần phân biệt chuẩn bị quần chúng và động viên quần chúng. Tâm lư quần chúng cần được chuẩn bị, một phần như là phó sản của những cố gắng truyền bá tư tưởng mới ngay từ giai đoạn đầu, trong thời đại chúng ta chủ yếu qua thông tin và sách báo, một phần do chính những sai phạm của chính chế độ cần phải thay đổi, nhưng động viên quần chúng tham gia đấu tranh thay đổi xă hội là một điều khác. Ngày nay chúng ta có thể coi tâm lư quần chúng Việt Nam đă chín muồi. Vấn đề c̣n lại là động viên quần chúng tranh đấu và đây là vấn đề chỉ có thể đặt ra sau khi đă xây dựng xong tổ chức đầu tàu và đă hội đủ các phương tiện. Có thể nói sự hưởng ứng của quần chúng chỉ có vào lúc mà hầu như tất cả những cố gắng cam go nhất đă làm xong và thắng lợi đă chắc chắn.
Chúng ta thường lặp lại một cách máy móc "ở đâu có áp bức ở đó có chống đối và đấu tranh" mà quên rằng đấu tranh đó chủ yếu là của một thiểu số có lư tưởng và quyết tâm. Kinh nghiệm cũng như mọi khảo cứu đều xác nhận rằng một số người dù đông đảo tới đâu và hoàn toàn đồng ư là ḿnh đang bị chà đạp, thậm chí đang đứng trước một nguy cơ lớn, cũng không đứng dậy đấu tranh. (Ai ngờ vực điều này nên nhớ lại những thảm kịch của những cuộc vượt biên trước đây. Hàng ngàn người trên một con tàu bị một bọn cướp biển chừng mười tên trấn lột, đánh đập, hăm hiếp, phá máy tàu. Tất cả đều căm thù đến tột độ và nếu đồng loạt phản ứng th́ chắc bọn cướp sẽ bị tiêu diệt, nhưng mọi người đă thụ động). Quần chúng chỉ đứng dậy tranh đấu nếu có một tổ chức lănh đạo và tổ chức này phải vừa rất gắn bó vừa đủ mạnh để quần chúng tin tưởng vào thắng lợi. Mọi kinh nghiệm cũng cho thấy sự tham gia của quần chúng sẽ tan biến nếu thắng lợi không đạt được một cách nhanh chóng. Phải chuẩn bị xong, hay ít nhất gần xong, những điều kiện cần thiết để giành thắng lợi rồi mới có thể và nên động viên quần chúng. Tất cả những cuộc cách mạng đều cần một tổ chức mạnh làm động cơ. Và tổ chức này chỉ có thể là kết quả của một cố gắng xây dựng thông minh và kiên tŕ, trong nhiều năm.
Trở lại với cuộc đấu tranh giành tự do và dân chủ. Ngộ nhận về bản chất và phương thức của cuộc đấu tranh này đă khiến nó dậm chân tại chỗ. Người ta không nh́n thấy vai tṛ cốt lơi và bắt buộc của tổ chức, hoặc thấy việc xây dựng một tổ chức quá khó khăn rồi tự đánh lừa ḿnh và loay hoay đi t́m những "giải pháp" thay thế như vận động chữ kư cho một bản tuyên ngôn chung, những liên minh lỏng lẻo, những kết hợp vội vă chung quanh một vài nhân vật có tiếng tăm, v.v. Hoặc v́ vô ư thức, người ta lạc quan cho rằng có thể nhanh chóng thành lập được một tổ chức lớn mạnh. Và người ta vội vă kêu gọi quần chúng đứng dậy khi chưa thành h́nh xong ngay cả một bào thai của một tổ chức. Tại sao những ngộ nhân này cứ tiếp tục măi ?
Những thất bại liên tục và chồng chất đă không cho phép những người dân chủ rút ra bài học cần thiết có lẽ v́ chúng ta bị ảnh hưởng quá nặng của lối đấu tranh lăng mạn truyền thống.
Ở đầu thế kỷ 20 chúng ta có hai nhà cách mạng lớn họ Phan, Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu. Hai ông này thường được quí trọng như nhau mặc dù họ rất khác nhau. Cái khác biệt giữa hai ông là sự khác biệt giữa cái đúng và cái sai. Phan Bội Châu sai hoàn toàn. Ông viết cuốn Khổng Học Đăng (đèn Khổng học) muốn lấy tinh hoa của Khổng giáo làm tinh thần phục quốc mà không ư thức được rằng đó là một ư thức hệ phải vất bỏ. Ông ngưỡng mộ chế độ quân phiệt Nhật và muốn dựa vào Nhật mà không thấy được rằng đó sẽ là một đại họa cho đất nước. Ông muốn đấu tranh bằng bạo lực dù không có bạo lực. Ông đấu tranh bằng tấm ḷng và nhiệt huyết, bất chấp tư tưởng, viễn kiến và phương pháp. Ông là điển h́nh của lối đấu tranh lăng mạn. Tuy vậy sức thu hút của ông đối với thanh niên Việt Nam hơn hẳn Phan Chu Trinh. Hành động luôn luôn hào hứng hơn suy nghĩ. Việt Nam Quốc Dân Đảng hănh diện được ông nhận làm chủ tịch danh dự, nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam lấy ông làm biểu tượng và mẫu mực. Không có ǵ ngạc nhiên nếu đất nước vẫn như hiện nay.
Cuộc vận động cách mạng dĩ nhiên đ̣i hỏi trái tim và nhiệt huyết nhưng nó c̣n đ̣i hỏi trí tuệ và một phân tích lạnh lùng về thực tại và các khó khăn, về đường lối và phương pháp.
Đă đến lúc chúng ta cần thắp một nén hương kính phục tấm ḷng và khí phách của Phan Bội Châu. Rồi đoạn tuyệt với cách đấu tranh của ông.
Khẩn cấp.
Nguyễn Gia Kiểng
Bookmarks