Biển Đông - Đông Nam á Châu
Duterte đơn phương hủy bỏ VFA với Mỹ tác động thế nào đến t́nh h́nh Biển Đông
H́nh minh họa. Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (trái) bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh ở Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh hôm 25/4/2019. ÀFP
Tuyên bố gây shock
Tổng thống Duterte mới đây lại gây “shock” dư luận với việc yêu cầu các giới chức dưới quyền huỷ bỏ Thoả thuận Thăm viếng Quân sự (Visiting Forces Agreement - VFA) giữa Philippines và Hoa Kỳ.
VFA là Thoả thuận song phương giữa Philippines và Hoa Kỳ, với nội dung cho phép quân đội Hoa Kỳ và quân đội Philippines thực hiện các hoạt động huấn luyện chung trên lănh thổ Philippines. VFA được Thượng viện Philippines phê chuẩn và có hiệu lực từ năm 1999. VFA là văn bản nối tiếp trên tinh thần của Hiệp ước Hỗ tương Quốc pḥng (Mutual Defense Treaty - MDT) kư kết 1951 giữa Hoa Kỳ và Philippines. MDT cho phép Hoa Kỳ sẽ bảo vệ Philippines trong trường hợp Philippines bị xâm lược có vũ trang. Năm 2014, Hoa Kỳ và Philippines cũng kư kết thêm Thoả thuận Tăng cường Hợp tác Quốc pḥng (Enhanced Defense Cooperation Agreement - EDCA), EDCA có hiệu lực năm 2016.
H́nh minh họa. Tập trận chung giữa Mỹ và Philippines ở thị trấn San Antonio, Philippines hôm 11/4/2019 AFP
Việc yêu cầu đơn phương huỷ bỏ Thoả thuận song phương này phản ánh mối quan hệ càng ngày càng xấu đi giữa chính quyền của Tổng thống Duterte với Hoa Kỳ. Ông Duterte đă chiến thắng trong cuộc bầu cử và nắm giữ chức vụ Tổng thống Philippines từ năm 2016. Người phát ngôn Chính phủ Manila cho biết Tổng thống có thẩm quyền đại diện nhà nước Philippines đơn phương huỷ bỏ hiệu lực của VFA, và nước này đang trong quá tŕnh huỷ bỏ Thoả thuận này.[1]
Hướng về Trung Quốc
Trung Quốc đang là một cường quốc khu vực, trên đà phát triển thành “siêu cường”, và đó cũng là mục tiêu tối hậu của Trung Quốc.
Tuy nhiên, sự phát triển của Trung Quốc cũng khiến nhiều quốc gia lo ngại về các tham vọng lănh thổ của họ. Trung Quốc không giấu giếm ư đồ muốn độc chiếm gần như toàn bộ biển Đông. Trung Quốc cũng phớt lờ việc tuân thủ luật quốc tế, trong đó có Công ước Luật biển của Liên Hợp Quốc. Nhiều nước ASEAN lo ngại trước tham vọng và các hành động hung hăng của Trung Quốc trên biển Đông. Tuy nhiên, nhiều chính phủ vẫn muốn phát triển quan hệ với Trung Quốc bởi các hấp dẫn từ đầu tư của Trung Quốc là rất lớn. Chính phủ Duterte là một trường hợp như vậy.
Ngay từ lúc tranh cử, ông Duterte đă tỏ ư muốn “dựa” vào Trung Quốc để thực hiện các mục tiêu chính trị của ḿnh. Một trong những cố vấn thân cận của ông Duterte - người có nhiều ảnh hưởng lên chính sách đối ngoại của ông Duterte là Cựu Tổng thống Macapagal-Arroyo. Bà Arroyro đă từng bị phát hiện “đi đêm” với Trung Quốc trong vụ “dàn xếp” căng thẳng tại Scarborough.[2] Chính v́ vậy, việc ông Duterte lựa chọn Trung Quốc như là “bệ đỡ chính trị” của ông ta trong suốt thời kỳ tại nhiệm cũng là điều dễ hiểu.
Khi vừa giữ chức Tổng thống, ông Duterte đă luôn “công kích” Hoa Kỳ và thực hiện chính sách “hướng về Trung Quốc” (Pivot to China). Một trong những lư do ông Duterte công kích Hoa Kỳ bởi v́ nhiều quan chức nước này lên án các hành động vi phạm nhân quyền, gây ra các cuộc tàn sát tại Philippines khi thực hiện chiến dịch chống ma tuư ở quốc gia này.
Lư do huỷ bỏ VFA
Tuyên bố huỷ bỏ VFA của ông Duterte như là một hành động “trả đũa” lại Hoa Kỳ khi mới đây, ngày 22/1/2020, Thượng nghị sĩ Ronald “Bato” dela Rosa, một “đồng minh” thân cận của Tổng thống Duterte cho báo chí biết là ông ta bị phía Mỹ từ chối cấp visa sang quốc gia này.[3] Mặc dù phía Mỹ không đưa ra lư do bác visa của ông Rosa, nhưng người ta có thể biết rằng việc từ chối cấp visa của phía Mỹ nhằm thực thi Đạo luật Magnitsky bởi v́ ông Rosa đóng vai tṛ quan trọng trong chiến dịch bài trừ ma tuư của Tổng thống Philippines, mà bị nhiều cáo buộc là “lạm quyền và vi phạm nhân quyền”. Để đáp trả hành động này từ phía Hoa Kỳ, ông Duterte đă tuyên bố huỷ bỏ VFA mà hai bên đă kư kết trước đó. Tuy nhiên, dư luận cũng đặt câu hỏi về lập trường “hai mặt” của chính quyền ông Duterte vào hồi tháng 6 năm 2019, khi chính quyền Trung Quốc từ chối cho phép Cựu Ngoại trưởng Philippines Del Rosario nhập cảnh Hong Kong, người phát ngôn Chính phủ Philippines lại tuyên bố: “Chúng tôi không thể yêu cầu điều ǵ, quyền của một quốc gia về việc ngưng hay điều tra bất cứ một vị khách nào đến nước họ là thẩm quyền đặc biệt của quốc gia đó.”[4]
Mặc dù phía Philippines tuyên bố “mạnh miệng” về việc đơn phương huỷ bỏ VFA, nhiều khả năng đây chỉ là tuyên bố “mồm” của ông Duterte. Việc duy tŕ VFA không chỉ có lợi cho Hoa Kỳ với sự hiện diện tiếp tục tại Philippines - một đồng minh của Hoa Kỳ mà c̣n có lợi cho chính Philippines khi phía Mỹ đă trợ giúp rất nhiều về mặt quân sự cho nước này chống lại các lực lượng phiến quân.
H́nh minh họa. Người Philippines biểu t́nh phản đối Trung Quốc ở Manila hôm 13/7/2019 nhân kỷ niệm ngyaf Ṭa Trọng tài quốc tế ra phán quyết về vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc AFP
Ông Duterte mặc cho các quyền lợi của đất nước bị xâm hại, đă quyết tâm theo đuổi chính sách “ngủ với kẻ thù”, chạy theo “ve văn” Trung Quốc, cho dù Trung Quốc không giấu giếm ư đồ độc chiếm biển Đông, đe doạ trực tiếp tới chủ quyền quốc gia và lợi ích của dân tộc Philippines trên biển Đông. Năm 1995, Trung Quốc đă dùng vũ lực cướp đoạt Băi Vành Khăn từ tay quân đội Philippines. Năm 2012, Trung Quốc đă dùng chiến thuật “cải bắp” để đẩy lui sự hiện diện của Hải quân Philippines, giành quyền kiểm soát thực tế Băi cạn Scaborough. Mặc dù chính quyền của Tổng thống Aquino III đă t́m mọi cách để khai thông các chiến dịch ngoại giao nhưng Trung Quốc đă chặn mọi cửa đàm phán. Cạn kiệt các giải pháp, Philippines đă khởi kiện Trung Quốc ra một Toà trọng tài theo Phụ lục VII của UNCLOS. Năm 2016, Toà đă phán quyết Philippines thắng kiện. Tuy nhiên, chính quyền Duterte đă từ chối nhắc lại Phán quyết 2016 để đổi lấy các lợi ích kinh tế từ Trung Quốc. Mới đây, năm 2019, các tàu Trung Quốc đă xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines tại khu vực Băi Cỏ Mây trong suốt 215 ngày, khu vực Scaborough 162 ngày.[5]
Mặc dù Trung Quốc luôn hứa hẹn sẽ đầu tư hàng chục tỉ USD vào Philippines, nhưng đó chỉ là “bánh vẽ”. Học giả Philippines cho biết, cho tới chuyến thăm Manila cuối 2018 của Tập Cận B́nh, chỉ 1 trong 10 dự án xây dựng hạ tầng được triển khai tại Philippines với số tiền 60 triệu USD, mặc dù, từ 2016, Trung Quốc đă hứa hẹn đổ hơn 20 tỉ USD đầu tư vào đất nước này.[6]
Chính sách đối ngoại thân Trung Quốc của ông Duterte cũng không phản ánh được thái độ thực sự của người dân Philippines. Trong một thăm ḍ hồi đầu năm nay của Viện ISEAS-Yusof Ishak, Singapore, tỉ lệ người Philippines bi quan về Trung Quốc chiếm tỉ lệ cao nhất trong ASEAN, lên tới 78,9 %.[7]
Biển Đông bị ảnh hưởng
Nếu thực sự Duterte đơn phương huỷ bỏ VFA, sẽ có những tác động không nhỏ đến t́nh h́nh an ninh khu vực biển Đông. Bởi v́ Hoa Kỳ có thể phản ứng lại bằng cách xem xét huỷ bỏ các văn bản song phương với Philippines mà hai bên đă kư kết trước đó, bao gồm EDCA và MDT. MDT là Hiệp ước đặc biệt quan trọng với Philippines, v́ nó cho phép Hoa Kỳ giúp bảo vệ Philippines trong trường hợp bị tấn công xâm lược.
H́nh minh họa. Tàu cá Trung Quốc đậu cạnh các tàu cá Philippines ở băi Scarborough. H́nh chụp hôm 4/9/2017. Reuters
Sự hiện diện của Hoa Kỳ rất cần thiết trong t́nh h́nh biển Đông hiện nay, bởi v́ nhu cầu ǵn giữ khu vực biển Đông thành một khu vực an ninh, ổn định và tự do cần có sự tham gia của Hoa Kỳ - một cường quốc biển. Nếu không có sự hiện diện của Hoa Kỳ th́ sự cân bằng quyền lực tại khu vực biển Đông sẽ bị phá vỡ. Bởi v́ sự chênh lệch cán cân quyền lực giữa Trung Quốc và ASEAN rất lớn. Trung Quốc, như lời Ngoại trưởng Trung Quốc nói tại Singapore năm 2010 “là một nước lớn, lớn hơn tất cả các nước ASEAN cộng lại”. Chính v́ vậy, Trung Quốc đang t́m cách “đẩy” Hoa Kỳ ra khỏi khu vực biển Đông. Trước đây, hồi năm 1992, khi Hoa Kỳ rút quân khỏi hai căn cứ quân sự tại Philippines là Subic và Clark đă tạo ra một t́nh trạng “chân không quyền lực”. Trung Quốc đă nhanh chân tạo ảnh hưởng thay thế Hoa Kỳ tại khu vực này. Chính v́ lẽ đó, Việt Nam, trước đây vốn là “cựu thù” với Hoa Kỳ, nhưng nay, Việt Nam đă phát triển quan hệ với Hoa Kỳ trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là hợp tác quân sự, để nhằm cân bằng chiến lược trước các hành động hung hăng của Trung Quốc ở biển Đông.
Nếu VFA bị Duterte đơn phương huỷ bỏ, đây sẽ là dấu hiệu Trung Quốc thấy được sự thắng thế của ḿnh, và chắc chắn Trung Quốc sẽ tiếp tục có những hành động hung hăng tại khu vực biển Đông, đặc biệt trước bối cảnh cuộc “so găng” Mỹ - Trung, cộng với hậu quả của đại dịch virus Vũ Hán, khiến t́nh h́nh kinh tế Trung Quốc đang chịu ảnh hưởng xấu. Trong bối cảnh đó, Chủ tịch Tập Cận B́nh và Đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ t́m cách hướng dư luận trong nước ra bên ngoài để xoa dịu những bất b́nh của dân chúng Trung Quốc.
Việt Nam chịu tác động ra sao?
Nếu Duterte đơn phương huỷ bỏ VFA, t́nh h́nh biển Đông sẽ căng thẳng hơn. Việt Nam là một quốc gia trực tiếp liên quan đến tranh chấp biển Đông nên sẽ chịu nhiều áp lực từ Trung Quốc. Kể từ 2007 tới nay, Việt Nam phải vất vả đối phó với các hành động hung hăng đơn phương của Trung Quốc ở biển Đông. Trước khi Duterte trở thành Tổng thống, Philippines là một trong những quốc gia hăng hái nhất trong việc chống lại các hành động gây hấn của Trung Quốc. Tuy nhiên, từ khi Duterte trở thành Tổng thống và thi hành chính sách “Hướng về Trung Quốc” của ông ta th́ Việt Nam dường như phải “đơn độc” trong các cuộc chiến chống lại các hành động hung hăng của Trung Quốc. Chính v́ vậy, nếu Duterte thực sự đơn phương rút khỏi VFA, đây sẽ là tín hiệu xấu cho Việt Nam trên khu vực biển Đông.
Tiền hậu bất nhất
Tuy nhiên, có nhiều khả năng đây chỉ là “tuyên bố nhất thời” của ông Duterte. Ông Duterte vốn nổi tiếng với nhiều phát biểu nhất thời, sau đó lại đưa ra những tuyên bố trái ngược. Sau khi tuyên bố “mạnh miệng” về việc huỷ bỏ VFA, thông tin mới nhất từ báo Rappler cho biết là chính quyền Duterte đă có một bước lùi khi yêu cầu Bộ Tư pháp đánh giá các tác động nếu Philippines huỷ bỏ VFA. Tờ báo này cũng dẫn lời Bộ trưởng Tư pháp Menardo Guevarracho biết là: “Theo hiểu biết của tôi th́ Tổng thống mới chỉ đe doạ, nhưng vẫn chưa đưa ra yêu cầu chính thức để huỷ bỏ VFA. Đó là lư do v́ sao văn pḥng Tổng thống lại yêu cầu Bộ Tư pháp đánh giá về tác động của việc huỷ bỏ này”.[8]
Khi phóng viên hỏi v́ sao Phủ Tổng thống lại đột nhiên yêu cầu báo cáo đánh giá tác động, trong khi tuần trước th́ tuyên bố rằng tiến tŕnh huỷ bỏ VFA đang được tiến hành? Bộ trưởng Bộ tư pháp trả lời: “Chỉ có Malacanang (Phủ Tổng thống) mới có thể trả lời được về vấn đề này”.[9]
Kết luận
Tuyên bố đơn phương huỷ bỏ VFA của Tổng thống Duterte đă gặp nhiều phản đối từ các nhân vật chính trị khác của Philippines. Thượng nghị sĩ Lacson - Người đứng đầu Uỷ ban An ninh và Quốc pḥng Quốc gia của Thượng viện cho rằng “việc cấp visa hay cho một người nước ngoài tới Mỹ là thẩm quyền của Mỹ. Họ có thể từ chối mà không cần nêu lư do. VFA là thoả thuận song phương giữa Philippines và Mỹ nên cần xem xét cẩn thận và thông qua trao đổi ngoại giao”.[10]
Có lẽ, sắp đến ngày kết thúc nhiệm kỳ, nên Duterte đang cố giành những lợi ích kinh tế cho riêng ḿnh trong cảnh “chợ chiều”, chứ cũng khó mà ngoảnh mặt trước Hoa Kỳ được? Liệu người nắm giữ chức vụ tổng thống sắp tới của Philippines sẽ có chính sách đối ngoại điều chỉnh lại những ǵ ông Duterte đă “tàn phá” quan hệ đối ngoại của quốc gia này?
[1] https://globalnation.inquirer.net/18...ination-locsin
[2] https://thanhnien.vn/the-gioi/di-dem...uoc-54893.html
[3] https://www.philstar.com/headlines/2...els-batos-visa
[4] https://globalnation.inquirer.net/17...posely-do-that
[5] https://amti.csis.org/signaling-sove...ntested-reefs/
[6] https://amti.csis.org/xi-historic-vi...pine-politics/
[7] https://www.iseas.edu.sg/images/pdf/...eport_2019.pdf
[8] https://www.rappler.com/nation/25029...ation#cxrecs_s
[9] https://www.rappler.com/nation/25029...ation#cxrecs_s
[10] https://twitter.com/iampinglacson
Reply With Quote
Bookmarks