Lời giới thiệu:
Bài viết nêu lên quan điểm riêng của nhà văn, nhà báo Vơ Thị Hảo, đang sống ở Hà Nội gởi cho bbcvietnamese.com. Đặc biệt, dù là viết từ Hà Nội, Việt Nam, nhưng bài không dùng những từ thô tục hay vô văn hoá đại loại như "ổ cứng," "phần cứng," "phần mềm," "cụm từ,” "bức xúc," “sự cố...”
HT
*
Hà Nội đang kỷ niệm đại lễ 1.000 năm Thăng Long với các khoản kinh phí khổng lồ, cùng hàng trăm hoạt động rầm rộ. Như thế là đă đến ngày kết thúc của cả một thời gian dài khoảng 8 năm chuẩn bị cho đại lễ một ngàn năm Thăng Long Hà Nội.
Một cuộc phát động lớn yêu cầu cả nước hướng tới kỷ niệm một ngàn năm Thăng Long Hà Nội (TLHN) đă được khởi phát từ lâu nay. Theo tư liệu mà báo chí công bố th́ có tới 65 công tŕnh thuộc về các lĩnh vực văn hoá xă hội, chính trị, lịch sử, giáo dục... được thực hiện để chào mừng đại lễ này.
'Đại lễ mừng cụ Thủ đô'
Khoảng 54 hoạt động chính dự kiến diễn ra trong 10 ngày đại lễ. Bắn pháo hoa trên 29 điểm. Khoảng 250 buổi biểu diễn của các đoàn nghệ thuật trong nước và khoảng 38 buổi của các đoàn ngoài nước...
Cuộc diễu binh lớn khoảng 30 ngàn người.
Cuộc múa hát của khoảng 10 vạn người và vô số cuộc khác. Các cuộc này, rất nhiều, rất lớn, rất tốn tiền, nhưng đều có nội dung na ná như nhau.
Đại loại là ca ngợi đảng, ca ngợi đất nước một cách rất hời hợt, ca ngợi TLHN, ca ngợi Lư Thái tổ sáng suốt dời đô về Thăng Long chứ không để ở Hoa Lư...
Đại loại là múa may quay cuồng na ná nhau. Thế nào cũng có h́nh tượng rồng rồi dải vải lượn rồi người nọ nâng người kia lên làm “h́nh tượng” trông rất sống sít...
Đại loại là để... “cúng cụ.” Chắc chắn là không thể chệch định hướng. Mà cách ǵ cũng phải dính tới chữ “ngàn năm TLHN” để moi được tiền ngân sách. Càng hoành tráng càng được nhiều tiền. Đồng nào lên rừng đồng nào xuống phố đồng nào vào túi ai th́ là cái chuyện trời biết, dân biết, nhưng dân không được bàn mà dân cũng không được kiểm tra...
Là mừng tuổi cụ Thủ đô đấy.
'Sắc màu trong và ngoài biên cương'
Đại lễ ngàn năm TLHN trùng ngày quốc khánh TQ. Họng súng chinh phạt và chiếc lưỡi ḅ từ đại lục th́ vẫn lăm le ngoài biển đông kia!
Cả Hà Nội đi đâu cũng rồng. Lắm rồng quá thể. Ngoài những con rồng nhan nhản đâu đó, trên nhiều cửa ngơ vào phố c̣n thấy lắp những con rồng mỏng dính bằng đèn nhấp nháy của Trung quốc (TQ) treo lên lưng chừng giời, hai con châu đầu vào nhau thi nhau khạc lửa đỏ loè như hù doạ..
Khắp Hà Nội đâu đâu cũng cờ hoa đỏ rực. Màu đó được giải thích chính thống là màu máu. Màu đó trông cũng đỏ rực giống như biển cờ hoa đại lễ đang diễn ra cùng ngày trên dải đất phương Bắc ngoài biên cương.
Đại lễ ngàn năm TLHN trùng ngày quốc khánh TQ. Họng súng chinh phạt và chiếc lưỡi ḅ từ đại lục th́ vẫn lăm le ngoài biển đông kia!
Trang phục người Việt Nam th́ 99% là mua giá rẻ từ người Trung Quốc rồi. Hoa quả VN cũng chủ yếu là của TQ. Hàng hoá cũng thế. Hội chợ xúc tiến thương mại mở ở các quận huyện cũng rất nhiều người TQ sang bán hàng TQ.
Trước cửa nhà tôi, có hội chợ thương mại, rất nhiều người TQ đứng bán hàng, thông thạo cả hai thứ tiếng. Có một nhóm người rao bán dao TQ. Vót gỗ như thái chuối. Anh ta hớn hở rao: Dao đặc biệt đây! Đặc biệt đây! Chặt thịt, chặt xương trâu, xương ḅ, xương ma cà rồng, xương người... đây....”
Sắc màu Trung quốc đang ngập tràn nước Việt. Theo nhận định của nhiều người th́ chưa bao giờ văn hoá Việt Nam lại lệ thuộc văn hoá Trung quốc như bây giờ.
Từ cách trang phục lễ hội, từ phim ảnh trên truyền h́nh cho tới các lễ rước, các pho tượng, cách hành lễ, cách cấu trúc đền chùa... Ngay cả cách khấn vái người ruột thịt cũng vậy.
Đă thoát Bắc thuộc từng ấy năm rồi, khấn cho ông bà, ông vải tổ tiên mà rất nhiều người lại cứ phải khấn bằng chữ Hán, đốt sớ bằng chữ Hán, trong khi ông bà, ông vải một chữ Hán bẻ đôi không biết!
Ḱa nh́n xem con cháu tâm sự những điều thiêng liêng thành kính trứơc bàn thờ tổ tiên, thổ lộ những ước mong với đấng sinh thành mà lại chọn cái ngôn ngữ đánh đố ông bà tổ tiên, khen chẳng biết chửi không hay, như vậy có khác ǵ là vừa nô lệ, vừa bất kính hay không?!
'Một ngàn lẻ một cái ăn theo'
Ít nhất khoảng 94 ngàn tỉ đồng tiền thuế của dân VN... đă được chi ra cho đám rồng rắn và đại lễ, cho cái hội chứng "một ngàn lẻ một cái ăn theo" ấy. Dù thế nào th́ đại lễ cũng đă và đang diễn ra. Tận mười ngày. Hà Nội đă tắc đường từ nhiều ngày trước. Khi tôi viết bài này, mây đen sầm ś và trời đang mưa.
Lại nghĩ đến chuyện có người toan quyết định bắn mây, đuổi mưa để thực hiện đại lễ không phải chạy mưa. May mà một quan chức Chính phủ đă tuyên bố là hoăn cuộc bắn mây này lại. Có mưa th́ dời vào sân Mỹ Đ́nh. Dù có tốn kém th́ cũng c̣n đỡ tốn kém hơn món bắn mây!
Dù thế nào th́, theo số liệu công bố trên báo chí, ít nhất khoảng 94 ngàn tỉ đồng tiền thuế của dân VN – cái sắc dân vẫn đứng trong hàng những nước nghèo nhất trên thế giới - đă được chi ra cho đám rồng rắn và đại lễ, cho cái hội chứng "một ngàn lẻ một cái ăn theo" ấy.
Giả sử một phần trong số đó không phải là từ ngân sách, mà từ túi tiền cá nhân th́ cũng vậy thôi, chung quy cũng từ ngân quỹ cộng đồng cả. Số tiền đó được chi để mừng TLHN ngàn năm tuổi. Khoảng 1/10 tổng thu nhập quốc dân/năm đấy. Tám năm chuẩn bị với những cuộc phát động toàn quốc. Trên tượng đài thậm xấu xí ở gần bờ hồ Gươm có cái bảng điện tử đếm ngược thông báo từng ngày để giục giă mọi người.
Có vẻ trong mấy năm qua, không c̣n việc ǵ to tát đáng làm hơn kỷ niệm ngàn năm TLHN. Ít nhất đó là về mặt ấn tượng. V́ nó chiếm quá nhiều thời lượng trên các ngả phố, trên các phương tiện truyền thông và trên đầu lưỡi mọi người có quyền ăn, quyền nói.
Lăo làng là giá trị?
Vấn đề phải là mừng cái ǵ đă đạt được trong một ngàn năm đó chứ không phải chỉ là mừng tuổi. Lăo làng là một khái niệm, không thể nhầm với một giá trị. Cho đến bây giờ, tôi vẫn không ngừng tự hỏi: ngàn năm là ǵ nhỉ? Tại sao lại có đại lễ mừng một ngàn năm? Ngàn năm được mừng th́ một năm, hay trăm năm cũng đáng mừng chứ. Vấn đề phải là mừng cái ǵ đă đạt được trong một ngàn năm đó chứ không phải chỉ là mừng tuổi. Lăo làng là một khái niệm, không thể nhầm với một giá trị.
Ngày dời đô có quan trọng đến thế không? Nếu Lư Công Uẩn không dời đô, mà kinh đô vẫn ở Hoa Lư, hay ở một nơi khác, th́ chẳng lẽ nó không có giá trị sao...?
Có thể tôi là kẻ lẩn thẩn. Th́ phải hiểu đại lễ là lễ mừng thọ một cụ. Đấy là cụ Thủ đô.
Cả một đại lễ tốn kém gần trăm ngàn tỉ đồng ấy, trong thời buổi đất nước đói khó, mà chỉ để mừng tuổi cho một TLHN thôi sao?
Có rỗng không? Nếu chỉ để mừng tuổi? Như câu khẩu hiệu đă đề ra.
Xét về mặt b́nh đẳng khái niệm, th́ một kinh đô ngàn năm tuổi và một năm tuổi khác nhau chỗ nào? Một ngàn năm tuổi có quyền tự hào. C̣n một năm tuổi cần phải hổ nhục v́ sự kém già hay sao?
Cái làm nên giá trị của một vật, một người, không phải số tuổi của nó. Mà chính là giá trị của nó. Ai cũng biết điều đó.
Theo lẽ công bằng mà nói, th́ cái để tự hào không phải là tuổi, mà là chất lượng. Một thành phố mới h́nh thành một năm nhưng ở đó có những công tŕnh kiến trúc nghệ thuật thẩm mỹ đẹp, có giá trị trường tồn theo thời gian, chất lượng sống của công dân cao cả về vật chất và tinh thần, có dân chủ và tự do, th́ thành phố ấy hoàn toàn có quyền tự hào hơn một thành phố có cả năm ngàn năm tuổi mà hoang tàn, bẩn thỉu, nhếch nhác, bị xoá đi mọi di sản văn hoá, chất lượng sống thấp kém...
V́ thế, nếu chỉ v́ số năm mà tự hào, chỉ mừng tuổi thôi, th́ là tự hào về một khái niệm rỗng. Nhân dân chỉ được, khi có cơ sở để mừng về chất lượng sống cao và văn hoá cao được gói trong ngàn năm tuổi ấy kia. Nếu không, càng chi nhiều tiền chỉ để mừng tuổi, nhân dân càng mất.
Hội chứng một ngàn
Tôi cất lá cờ đi và tự hỏi: lẽ nào cứ cắm cờ là yêu nứơc. Thế cái người xả thân bắt cướp, không kịp cắm cờ là không yêu nước sao? Khắp nơi nơi là những biểu ngữ, khẩu hiệu đỏ chói đề: Mừng 1000 năm TLHN. Tại nhiều thôn xă phố phường, xă thôn có người đi hàn những cái ống cắm cờ trước cổng mỗi nhà, bằng một đoạn ống nước, không cần hỏi ư chủ nhà. Được giao tận tay một lá cờ và lời yêu cầu cắm, với một khoản tiền nộp để lấy cọc và cờ, ở cái nơi tôi biết, là 25 ngàn đồng.
Tôi cất lá cờ đi và tự hỏi: lẽ nào cứ cắm cờ là yêu nước. Thế cái người xả thân bắt cướp, không kịp cắm cờ là không yêu nước sao? Lẽ nào cái cử chỉ yêu nước, nó vốn phải nằm trong trí tuệ, trong hành vi của mỗi người, th́ lại chỉ cần cắm một lá cờ lên trước cổng là xong?
Nếu một người mà hành vi dối trá, tham lam, thô bỉ, vô văn hoá, ích kỷ, thiếu ư thức cộng đồng, nhưng chỉ việc cắm một lá cờ lên cái ống gang trước nhà, là được cấp chứng chỉ yêu nước, th́ quá dễ đấy nhỉ?!
Thế nên, cả nước ngập cờ trong những ngày lễ lạt, thế mà dân vẫn nghèo khó, tham nhũng dối trá ngập tràn và bao nhiêu tệ nạn xă hội khác. Sự thờ ơ ích kỷ và vờ vịt thống lĩnh số đông. Nếu chúng ta yêu nước bằng trí tuệ và hành vi, không phải chỉ bằng cách đối phó và giả dối, thực trạng đất nước chắc chắn sẽ khá hơn thế này.
Cái khó nhất là hành vi và tâm thức. Không phải là chuyện vờ vịt để đối phó. Cứ vờ vịt măi, người Việt thành nạn nhân và thành vô cảm rồi thành nô lệ. Chẳng ai cứu được.
'Yêu nước? Không yêu nước?'
Chẳng ai muốn và đầu tư cho văn hoá và tinh thần để nhất thế giới cả. H́nh ảnh quan chức hầu hết chỉ là lễ lạt, là khởi công, động thổ và răn dạy điều ǵ đó mà rất nhiều khi là nói một đằng làm một nẻo
Ai dám bảo không cắm cờ có nghĩa là không yêu nước?
Tôi lại nhớ thời sau 1975, "thắng Mỹ", VN trong một thời gian dài đă công khai vỗ ngực: VN mạnh nhất thế giới.
Và thế là khởi đầu kỷ nguyên đói kém tụt hậu trong hoà b́nh, cho rằng bản thân ta là hoàn hảo, cho đến một ngày VN bên bờ nguy ngập, phải “đổi mới hay là chết.” Thời đó, vật vă lắm VN mới qua khỏi hội chứng “ta mạnh nhất thế giới.” Đổi mới đă cứu VN nhưng rồi đổi mới lại chững lại. Bây giờ th́ VN lại có hội chứng nhất thế giới. Từ những vật vặt vănh như bánh chưng, chai lọ... cũng muốn nhất.
Chẳng ai muốn và đầu tư cho văn hoá và tinh thần để nhất thế giới cả. H́nh ảnh quan chức hầu hết chỉ là lễ lạt, là khởi công, động thổ và răn dạy điều ǵ đó mà rất nhiều khi là nói một đằng làm một nẻo.
Quá hiếm hoi cái diễm phúc dân được thấy h́nh ảnh quan chức cầm quyển sách trên tay đọc. Nhà quan chức cũng không nêu gương những thú chơi tinh thần tao nhă đượm mùi trí tuệ thượng lưu mà tầng lớp cai trị xă hội tối thiểu phải có.
Th́ thiên hạ cũng thế. Nhà giàu, có đầu tư th́ đầu tư cho khởi công động thổ, mua quan bán tước, mua những kẽ hở, cho các cuộc thi hoa hậu, trăm ngàn kiểu gái ngon mắt... và cho... bóng đá. C̣n thừa thời gian th́ nói chuyện tục tĩu...
Thực ra bóng đá có những hấp dẫn, nhưng mặt trái của nó là ma túy của nhân dân để quên đi những sự không được phép quên trên đời này. V́ nếu những cái đó mà quên, e rằng con người không hơn ǵ con... muỗi.
Và nhân đại lễ ngàn năm TLHN, bao nhiêu là cái một ngàn ăn theo. Nào một ngàn trang sách, một ngàn hương vị, một ngàn góc nh́n, một ngàn con rồng... một ngàn nhà báo cũng đến Hà Nội nhân đại lễ. Vậy là h́nh thành hội chứng "một ngàn" và để cung ứng cho nó là số tiền đựơc vung tay chi...
'Moi mắt rồng lấy ruby'
Quà cáp như thế, ngoài việc moi mắt rồng lấy hai viên ruby đi đánh nhẫn (đại loại thế), th́ đại biểu cũng không nhận được một tác phẩm có giá trị thẩm mỹ cao. Vậy là hội chứng "một ngàn"xuất hiện với một ngàn lẻ một sự ăn theo hội chứng "một ngàn.” Để thực hiện nó, để nó xuống phố, thật mới thấy một ngàn lẻ một cái tài của người VN, đặc biệt là của một số người có quyền lực định đoạt cái ǵ đó dính dáng đến cộng đồng.
Ai đó thật có sáng kiến hăm hại hoặc khai tử nốt chứng tích văn hoá TLHN bằng cách sơn vàng lên mặt nhà phố cổ, cậy gạch lên lát lại những vỉa hè và Hồ Gươm... Cái sáng kiến này về mức độ hữu ích cũng xứng đáng là sự hoàn tất cái đuôi của chiến dịch trùng tu các đền chùa miếu mạo cổ và kết quả là... xoá vết tích văn hoá để chứng tỏ có ngàn năm TLHN...
Hào phóng và giàu có quá. 2.000 viên ngọc rubi tự nhiên được nhập từ châu Phi về để gắn mắt cho lũ rồng đúc, làm quà lưu niệm cho các đại biểu mừng đại lễ! Khoảng 1.000 con và chi phí khoảng 800 USD/con. Nhiều người nước ngoài nói các bác VN nghèo gần đội sổ thế giới mà vung tay quà cáp hào phóng quá nhỉ! Mà quà như thế, ngoài việc moi mắt rồng lấy hai viên ruby đi đánh nhẫn (đại loại thế), th́ đại biểu cũng không nhận được một tác phẩm có giá trị thẩm mỹ cao.
Dư luận đă đặt nhiều dấu hỏi về hiệu quả và cách thức chi tiền cho đại lễ (mong rằng dư luận chỉ đa nghi, ngờ oan cho một số người có trách nhiệm chứ các bác ấy trong sáng lắm và yêu nước lắm?!).
Nhà giáo - nhân sĩ Phạm Toàn thốt lên: "Đây là một vụ tiêu tiền vô tội vạ." GS Tương Lai cảnh báo: "Hỡi công dân, văn hóa đang lâm nguy!"
Có ai hỏi dân không?
Nếu TPHCM cũng đề nghị tổ chức một đại lễ mừng "Sài G̣n, TP Hồ Chí Minh" chừng ấy năm tuổi và phải chi khoảng 1/10 GDP hoặc hơn, v́ TP này đông dân hơn và đóng góp GDP lớn nhất trong cả nước?
Nếu đă chi tới 1/10 GDP cả nước để mừng tuổi cho một thành phố, dù đó là thủ đô, th́ đă tạo ra một tiền lệ để các tỉnh thành huyện quận trong nước noi theo để có thể tổ chức vô vàn những đại lễ. Không đại lễ th́ cũng là trung lễ và tiểu lễ và vô số cách moi tiền ngân sách.
V́ cái ǵ mà chẳng có tuổi. Đă mừng tuổi này th́ phải mừng tuổi khác. Thiếu ǵ cách để chi tiền dân.
Có ai đó đă đưa ra một phát kiến quan trọng dành cho các bậc tham nhũng sử dụng làm tuyệt chiêu trong mấy năm gần đây: để xoá chứng tích tham nhũng, cách hay nhất là đổ vào... những “trận cười...” đại loại như những cuộc lễ hội, múa may, tiệc tùng... xong lễ hội, mọi chứng tích “tan xác pháo,” chẳng bắt tội được ai. Để “gió cuốn đi...”
Rồi mà xem. Thành phố một năm tuổi cũng đáng mở đại lễ lắm chứ. Sao lại không đại lễ? Sao lại bất công thế? Làm như trên đời chỉ có mỗi Hà Nội là thành phố thôi hử? Nào, mỗi làng mỗi xă, mỗi địa phương, dù ít tuổi, nhiều tuổi, đều có giá trị của nó. Đừng nói ai hơn ai. Làm sao không mừng tuổi?
Lấy chứng lư ǵ để bác bỏ, nếu TPHCM cũng đề nghị tổ chức một đại lễ mừng "Sài G̣n, TP Hồ Chí Minh" chừng ấy năm tuổi và phải chi khoảng 1/10 GDP hoặc hơn v́ TP này đông dân hơn và đóng góp GDP lớn nhất trong cả nước?
Chi từng ấy tiền chỉ cho dịp đại lễ mừng tuổi một thành phố, sao mà nhẹ tênh vậy? Có “đầy tớ” nào trưng cầu ư kiến “chủ” không? Có ai hỏi ư kiến những người dân nghèo đói ở vùng sâu, vùng xa?
Có ai hỏi ư kiến những trẻ em phải bỏ học v́ nghèo? Có ai hỏi ư kiến rất nhiều người bị ốm đau không dám bén mảng đến cổng bệnh viện, chịu chết khổ sở ở nhà v́ không có tiền chữa bệnh? Có ai hỏi những bệnh nhân nặng phải nằm chen chúc lên nhau trong một chiếc giường và thiết bị y tế thiếu đủ thứ, c̣n bị y bác sĩ tha hồ ‘hành” để phải lót tay ḥng sống sót?
Trong khi đất nước c̣n nghèo, và ngay cả ở một nước đă giàu, cũng rất khó chấp nhận việc vén tay áo chi khoảng một phần mười GDP chỉ cho một dịp đại lễ!
'Nước mắt đă cạn'
Có nhiều người đă cố gắng bỏ công sức cho một đại lễ tươm tất. Nhưng những người nghèo, những người bị oan khuất, đất mẹ Việt đang bị rút ruột, khóc đă lâu quá rồi.
Trong khi viết những ḍng này, bóng của hàng ngàn dân Kontum gầy guộc phải đu dây qua sông Pôkô, cứ chao chát trước mặt tôi.
Ḍng sông ấy nổi tiếng thời chiến tranh ở miền Nam, nơi có những đồng bào ngày đêm bớt miếng ăn liều mạng sống nuôi giấu cán bộ, đưa đ̣ qua sông, góp phần làm nên "thắng Mỹ" và để nhiều cán bộ có được vị trí ngày hôm nay.
Họ vốn chẳng phải diễn viên xiếc. Xưa liều mạng sống để giúp cán bộ. Nay liều mạng sống v́ chẳng có cầu. Đu dây như khỉ như vượn qua sông để đi học, để kiếm miếng ăn mà thôi. Và những cô gái VN đang xếp hàng trước cửa một số trung tâm môi giới hôn nhân hoặc đợi được bán hoặc bị lừa bán ra nước ngoài th́ sao? Chút nữa, họ sẽ gần như bị lột truồng ra trước các ông bà mối và những kẻ chọn lựa.
Nhiều trai tráng VN cũng thế chấp nhà cửa, vay lăi nặng để được đi lao động xuất khẩu ở nước ngoài. Họ có thể làm nô lệ, bị đánh đập, bị bỏ đói hoặc không được trả lương. Họ có thể nhận lấy những ông chồng tâm thần, đui què, mẻ sứt. Cũng không loại trừ một số người và trẻ em người mất tích sau những cuộc xuất khẩu cho những ḷ mổ chuyên buôn bán phủ tạng người. Gái điếm Việt rẻ. Giá người Việt xuất khẩu rẻ. Mà danh dự người Việt cũng chưa thấy đắt... Thế thôi.
Với phần lớn dân số VN, nếu có thêm một ít tiền đầu tư cho cuộc sống đỡ khốn khổ, nếu tăng cường việc làm và phúc lợi xă hội từ những việc tiết kiệm các khoản chi lăng phí, chắc chắn đời sẽ đổi khác...
Tất cả những h́nh ảnh đó chao qua chao lại trước mắt tôi, nhoà cái màu đỏ rực của đại lễ này. Có nhiều người đă cố gắng bỏ công sức cho một đại lễ tươm tất.
Nhưng những người nghèo, những người bị oan khuất, đất mẹ Việt đang bị rút ruột, khóc đă lâu quá rồi. H́nh như đă cạn nước mắt.
Nhưng khóc là vẫn khóc. Không thể v́ đại lễ mà hết khóc. Không thể cạn nước mắt mà hết khóc. Người ta bảo, hết nước mắt th́ khóc ra máu đấy.
Đừng v́ đại lễ mà quên...
Nhà văn Vơ Thị Hảo
(Gửi cho bbcvietnamese.com từ Hà Nội)
Reply With Quote
Bookmarks