"Thư Thất Điều" mà Phan Châu Trinh gửi cho vua Khải Định
I. Một là tội tôn quân quyền
Sau khi Bệ hạ lên ngôi, thường ra những Chiếu, Dụ ép dân phải tôn quân quyền, là lẽ ǵ vậy? Bệ hạ thường nói, nước ta xưa nay vẫn sùng Nho giáo. Nho giáo c̣n ai lớn hơn ông Khổng, ông Mạnh? Xưa vua Định Công hỏi đức Khổng Tử rằng: “Có câu ǵ vua nói ra làm nước thạnh vượng được không?”. Đức Khổng Tử rằng: “Có, làm vua khó lắm, mà làm tôi cũng không dễ”. Lại hỏi rằng: “Vậy thời có câu ǵ vua nói ra , mà làm mất nước không”. Đức Khổng Tử rằng: “Có, ta không vui chi sự làm vui, ta chỉ vui sao cho những lời ta nói ra không ai dám căi lại”. Thầy Mạnh Tử nói rằng:
“Trong nước dân là quư nhất, đất cát và vật sản là thứ nh́, c̣n vua là khinh”. Lại nói rằng: “Có ở cho được ḷng người cùng dân, mới đáng làm ngôi thiên tử”.
C̣n biết bao nhiêu là lới nói khác nữa, cũng toàn một ư ấy cả. Bệ hạ xem lại trong 5 Kinh và 4 Truyện, xem có câu nào là tôn quân quyền không? Bởi v́ người nào mà ngôi ḿnh ở trên muôn người, thời ḷng khiêm nhượng phải xem ḿnh như ở dưới cả muôn người, ấy là cái tinh thần của Nho giáo vậy; nếu người nào hănh hănh tự đắc, cậy quyền thế mà ép dân, rằng: “chúng bay phải tôn ta, phải sợ ta, thời người ấy chẳng khác chi t́m đường tự tử vậy.
Xưa vua Kiệt rằng: “Ta làm vua trong nước nầy, như mặt trời soi trên trái đất, mặt trời mất ta mới mất”.
Dân thời trả lời rằng: “Mặt trời kia sao mầy không mất?
Chúng ta sẵn ḷng chết với mầy, làm cho mầy mất.”
Vua Trụ rằng: “Mạng ta sinh ở trời, chứ chẳng ở dân”.
Dân trả lời rằng: “Trời là dân, trời xem là dân ta xem, trời nghe là dân ta nghe.”
Rút cuộc lại vua Kiệt thời đày ra nội Nam Sào, vua Trụ thời đầu treo cờ Thái Bạch.
Ấy là những gương của các ông Vua tôn quân quyền đó. Về sự đó đức Khổng Tử rằng: “Vua Thang đày ông Kiệt, vua Vơ giết ông Trụ là hợp theo lẽ trời, mà thuận theo ḷng người”, Thầy Mạnh Tử nói rằng:
“Nghe giết một người tàn bạo, tên là Trụ chứ chẳng phải giết vua.”
Đấy mới thực là Nho giáo đấy, sách vở c̣n sờ sờ đấy, đều ghi lại từ tay đức Khổng, thầy Mạnh cả, có phải tọi bày đặt ra tôi tự dối tôi, mà phỉnh người ta đâu.
Những Chỉ, Dụ tôn quân quyền của Bệ hạ, có khác ǵ cái chiến thơ với Nho giáo hay không? Xưa nay có vua nào nghịch với quốc giáo mà c̣n được làm vua lâu dài đâu.
C̣n theo các học thuyết mà nói, sao gọi là nước? Là hiệp dân lại mà thành nước; sao gọi là triều đ́nh? Là những người được ủy quyền cho, phải thuận theo ư muốn của dân mà làm những việc lợi dân ích nước.
Ông vua hay ông Giám quốc, chẳng qua là người thay mặt cho một nước, cũng như một người quản lư thay mặt cho một Công ty mà thôi.
Ai chịu trách nhiệm ấy, hay hưởng được cái quyền lợi, thời phải làm cho hết các bổn phận ḿnh đối với dân, đối với nước; nếu không thế thời cũng bị phạt, bị tội như mọi người vậy.
...
(lược)
Xưa vua nước Pháp là Louis XIV nói rằng: “Nước là ta”. Dân Pháp cho là lời nói đại nghịch vô đạo; đến nay người Pháp làm sách chép đến câu đó cũng c̣n chưa nguôi ḷng giận.
( lược)
C̣n như Âu Châu, quyền vua c̣n ai lớn hơn Hoàng đế nước Nga, thứ nữa thời Hoàng đế nước Đức, và Hoàng đế nước Anh (trong nguyen bản là Úc, có lẽ nhầm)?
Trong chiến bại vừa rồi, vua Nga la Nicolas II và cả nhà bị giết một cách rất thảm hại; vua Đức Guillaume II phải trốn qua Hà Lan mới khỏi chết; vua Anh Charles I, hai lần trốn về để mưu phục ngôi vua, dân nước Anh họ chống cự lại và đuổi đi như đuổi gà; rút cục lại bị đày chết ngoài một ḥn cù lao.
C̣n nước Nam ta, từ xưa đến nay, vẫn là một nước chuyên chế, trăm việc chính trị vào một tay vua; công việc Triều đ́nh cấm không do dân nói đến (luật ta cấm không cho học tṛ và dân gửi thư cho vua nói chính trị). Đă 70, 80 năm nay, trên vua thời hèn, dưới tôi thời nịnh; pháp luật thời nghiêm nhặt, dân mất cả tự do (từ thời Gia Long đem luật Thanh về trị dân Việt Nam, là một sự lầm, v́ luật đó là luật người Măn Châu lập ra để trị Trung Quốc, trong luật ấy lắm phép không công b́nh; xem như khi luật ấy bắt đầu thi hành trong nước ta, ông Nguyễn Văn Thành là một người khai quốc công thần, chỉ v́ cớ con ông ta đặt một bài thơ chơi, vậy mà các quan nịnh thần, đem thêu dệt ra, giết cả nhà ông ấy! Thế thời bộ luật ấy độc dữ biết chừng nào!). Từ đó nước ta, dân với vua cách nhau xa quá; các quan ở giữa muốn làm chi thời làm, dân không chỗ kêu ca.
Từ triều Minh Mạng về sau, giặc giả nổi lên luôn; đến đời Tự Đức, Tây qua là mất nước, ông bà nhà Nguyễn, trong 200 năm mở mang gần nửa nước Nam, công đức lớn biết là bao nhiêu mà con cháu làm vua chỉ chưa đầy 50 năm, đă bị họa mất nước, là bởi cớ đó, thảm thay! Việc học hành thời hủ bại, nên học tṛ dốt nát, chỉ biết thi đậu làm quan để ăn cướp của dân, chẳng biết nước nhà là ǵ.
Vậy cho nên đến nay nước nhà một ngày một sa sút, càng ngày càng tàn mạt, chẳng c̣n đứng vào bực nào cả; nếu không bị nước Pháp lấy, thời cũng không biết nước ta trôi nổi vào tay ai!
Originally Posted by Nguyen Sang
Reply With Quote
Bookmarks