TIỄN ĐƯA THI SĨ NGUYỄN CHÍ THIỆN đến nơi an nghỉ cuối cùng

[Tigon]

Ngọc Lan/Người Việt

SANTA ANA (NV) - Ðông đảo bạn bè, đồng hương, những người mến mộ ý chí của nhà thơ Nguyễn Chí Thiện, đã cùng thân nhân ông có mặt tại nhà thờ Ðức Mẹ La Vang vào sáng sớm Thứ Bảy, 6 tháng 10, để tham dự lễ di quan người thi sĩ này.

Linh cữu thi sĩ Nguyễn Chí Thiện được gia đình và bạn hữu đưa đến nhà quàn Melrose Abbey ở thành phố Anaheim để hỏa thiêu.

Theo chương trình, thánh lễ di quan bắt đầu từ lúc 8 giờ, nhưng nhiều người đến sớm hơn để còn kịp nhìn thấy gương mặt nhà thơ lần cuối, trước khi nắp quan tài được đóng lại.

Túc trực bên di hài nhà thơ là vợ chồng ông Nguyễn Công Giân, anh trai nhà thơ, và những bằng hữu thuộc Diễn Ðàn Giáo Dân.

Linh Mục Nguyễn Văn Luân, giám quản nhà thờ Ðức Mẹ La Vang, làm chủ tế cho thánh lễ này.

Ở tận Oxnard, cách nơi diễn ra đám tang hơn một tiếng rưỡi lái xe, ông Nguyễn Hoàng Thành, ngoài 70 tuổi, đến dự tang lễ nhà thơ Nguyễn Chí Thiện vì lòng “ái mộ” nhân cách của người đã khuất.

Ông Thành cho biết: “Tôi là người tị nạn cộng sản, ông Thiện cũng là nạn nhân của cộng sản, là người chống Cộng từ bao năm nay, bị tù đày nhưng không bao giờ ông khuất phục trước mọi sự đàn áp. Tôi ái mộ những người có ý chí như ông, và từ sự ái mộ đó mà tôi đến đây dự tang lễ, dù tôi với ông Nguyễn Chí Thiện không hề quen biết.”

Ðó cũng là tâm tình của anh Nguyễn Thiên Thanh, ở thành phố Westminster. Bỏ qua những thú vui thường có vào mỗi sáng Thứ Bảy hàng tuần, anh Thanh dành thời gian đến viếng nhà thơ Nguyễn Chí Thiện, chỉ vì một lẽ duy nhất: “Tôi kính phục những người như ông.”

Ðứng nơi cuối giáo đường nhà thờ, ông Sơn Trần, ở thành phố Stanton, người “chỉ biết anh Nguyễn Chí Thiện qua báo đài” nhưng ông vẫn dành thời gian đến “để đưa tiễn linh hồn anh lần cuối” vì “tôi cảm thấy mến phục ảnh vì ảnh là một con người đã sống trong 'đất địch' nhưng lại dám nói lên nỗi lòng, nói lên sự bạo tàn của chế độ cộng sản. Tôi không được như anh, nên tôi rất mến phục anh.”

Ngoài gia đình người anh trai là Nguyễn Công Giân ở tiểu bang Virginia, nhà thơ Nguyễn Chí Thiện không có gia đình nhỏ của riêng mình. Ông chỉ có tình thương, sự quan tâm chăm sóc của những người bạn, những người bằng hữu, những người yêu mến, kính phục tài năng và nhân cách của ông.

Và họ mang những tâm tình đó đến viếng ông, tiễn đưa ông, đầy thánh đường Ðức Mẹ La Vang.

Còn tiếp...

[Tigon]

Sau nghi lễ tại nhà thờ, linh cữu nhà thơ Nguyễn Chí Thiện được đưa đến nhà quàn Melrose Abbey ở thành phố Anaheim để hỏa thiêu.

Tại đây, lần cuối cùng, những lời tiếc thương, bày tỏ sự kính trọng về thi sĩ Nguyễn Chí Thiện của những người thân sơ, một lần nữa được đọc lên.

Có mặt trong tang lễ cũng như theo linh cữu nhà thơ ra nhà quàn là bà Jean Libby đến từ San Jose. Bà Libby là một giáo sư đại học về hưu, là người bạn, cũng là người giúp thi sĩ Nguyễn Chí Thiện “đưa thơ văn ông ra thế giới rộng lớn.”

Nói chuyện với phóng viên Người Việt, bà Libby cho biết: “Tháng 10 năm 2004, tôi mời ông Thiện đến nói chuyện tại một buổi hội thảo tại trường đại học tôi đang dạy, để nói rõ hơn về lịch sử Việt Nam, chiến tranh Việt Nam, chế độ cộng sản Việt Nam mà trong những quyển sách ở California đã không nói rõ và nói đúng.”

Thoạt đầu, theo lời bà Libby, bà không có ý định phiên dịch thơ văn Nguyễn Chí Thiện ra tiếng Việt vì “tôi không biết tiếng Việt.”

“Nhưng trong lần gặp gỡ đó, ông đề nghị tôi giúp ông mang thơ văn ông đến với thế giới rộng hơn và tôi đồng ý.” Bà Libby kể.

Bà nói trong sự xúc động, “Ông Thiện đã dạy tôi nhiều điều từ trong thơ, trong những gì ông viết. Tôi vẫn còn học thêm nhiều điều nữa từ những tác phẩm ông để lại.”

Có mặt trong những giờ phút sau cùng của tang lễ là cô Anh Trần, cũng đến từ San Jose. Theo lời Anh Trần, cô quen biết nhà thơ từ 15 năm nay, khi còn nhỏ xíu, do “mỗi lần đến San Jose là bác Thiện ở nhà của ba má em.”

Anh Trần nói bằng tiếng Việt xen tiếng Mỹ của những người trẻ lớn lên tại Hoa Kỳ: “Em biết bác Thiện cũng 15 năm rồi. Mỗi lần nói chuyện, bác Thiện đều dạy cho em về Việt Nam, về những tập tục cổ truyền Việt Nam, chia sẻ với em rất nhiều những câu chuyện của bác trong thời gian ở tù, nói cho em nghe nhiều điều không có trong sách vở. Những lần nói chuyện với bác Thiện, em học được nhiều thứ lắm.” Cô gái bật khóc.

Những nén nhang cuối cùng trước giờ hỏa thiêu nhà thơ Nguyễn Chí Thiện.

Ðúng 10:45 phút sáng, linh cữu nhà thơ Nguyễn Chí Thiện được bạn hữu đưa vào lò hỏa táng.

Anh trai nhà thơ, và cả nhà văn Trần Phong Vũ, người đã vuốt mắt lần cuối cho nhà thơ, đều từ chối làm công việc nhấn nút khai hỏa lò thiêu. Có lẽ, như một người có mặt trong đám tang đã nói: “Không mấy ai có thể làm công việc đau đớn đó được.”

Nhân viên nhà quàn thực hiện trách nhiệm này, thay cho tất cả.

Trời đầu Thu không chói nắng, cũng không u ám. Dịu nhẹ cơn gió đưa ông, thi sĩ Nguyễn Chí Thiện, về nơi thanh thản nhất


Liên lạc tác giả: NgocLan@nguoi-viet.com

http://www.nguoi-viet.com/absolutenm...56038&zoneid=1

[Hoa Biển]

Video hình ảnh về tang lễ thi sĩ Nguyễn Chí Thiện tại Nam California.

Hôm nay trong tiết mục 180 giây, Bích Châu gửi đến quý vị hình ảnh về tang lễ thi sĩ Nguyễn Chí Thiện tại Nam California, mời quý vị theo dõi trong bản tin sau đây (video 3 phút).

Mời click vào link ( chưa upload lên Youtube )

http://sbtn.net/D_1-2_2-68_4-65475_5...alifornia.html

[Sydney]

Tiễn bạn Nguyễn Chí Thiện

Những hạt lúa làm thực phẩm cho Con Người
Phải chết dưới bùn mới trổ lá, đâm bông
Những mùa Xuân nồng ấm tươi hồng
Phải kết nụ bằng mùa Đông giá rét
Những tác phẩm vượt lên trên hết

Phải sản sinh bằng lửa tự Trái Tim
Những bài thơ cho Dân Tộc đắm chìm
Phải gọt dũa bằng máu xương tác giả
Những thi sĩ bị kẻ gian nguyền rủa
Lại chính là Tiếng Nói Lương Tâm
Nguyễn Chí Thiện, người ngục sĩ âm thầm
Đã trăn trở sống một đời kỳ dị

Đã uống cạn những nồng cay thế kỷ
Cười với tù giam, giỡn mặt Tử Thần
Đòn thù không màng, dù nát châu thân
Vẫn ngạo nghễ, lấy cùm đêm làm bạn
Ngày trơ xương, nhìn mặt trời nứt rạn
Mà khinh thường lũ bọ rệp vây quanh
Lấy mùa Đông tăng niềm nhớ mong manh

Lấy mùa Hạ để dâng cơn phẫn nộ
Dùng cơn đói làm bài thơ đồ sộ
Giấc ngủ xà lim nâng trí thức lên cao
Khi bình yên, thương một điếu thuốc lào
Lúc bệnh ốm, cười đợi chờ Thần Chết
Chỉ có hai điều, nhà Thơ cần hơn hết
Nhìn quê hương sạch bóng nội thù

Nhìn Việt Nam rực rỡ muôn thu
Và được chết nơi trận tiền, quê Mẹ
Trong tư cách một người không câu nệ
Hy sinh thân mình cho Tổ Quốc yêu thương..
Giờ đây! Giờ đây! Anh đã lên đường
Về đất Tổ, gặp những người Hùng muôn thế hệ
Chúng tôi, những chiến hữu của anh, không thể ngăn giọt lệ

Tiễn anh đi mà tim thắt, đoạn trường
Xin lung linh của ánh nến, nén hương
Dẫn anh đến nơi Thiên Đường hoan lạc
Không còn những đau thương bàng bạc
Vẫn trường kỳ đeo bám Kiếp Phù Sinh…

Một lần cuối, xin cúi chào Anh,

Vĩnh Biệt!

Chu Tất Tiến


* Source: http://www.vietvungvinh.com/index.ph...goai&Itemid=76 [/CENTER]

[Sydney]

The dissident poet Nguyen Chi Thien in 2008 in California

It was not the isolation that was hardest to endure, though it lasted nearly three decades. Nor was it the cold of his cell, where he was often chained naked, nor summer’s blistering heat, nor the rusty shackles that infected his legs, nor the relentless hunger.

It was, Nguyen Chi Thien said afterward, the utter lack of access to the written word: no books, no newspapers and, more devastating still for a poet, not so much as a pencil or a scrap of paper.

He kept writing anyway, producing songs of love, howls of protest and hundreds of other poems — some 700 in all — each one composed, edited, revised and stored entirely in his head for a posterity he was not sure would come.

Mr. Thien, a dissident writer who has been called the Solzhenitsyn of Vietnam for the sheaves of poems he wrote opposing the Communist government there — and for the prolonged imprisonment, including torture and solitary confinement, that his efforts earned him — died on Tuesday in Santa Ana, Calif. He was 73.

The apparent cause was respiratory illness, said Jean Libby, a friend who has edited English translations of his work. Mr. Thien, who was allowed to leave the country in 1995 and became a United States citizen in 2004, had been ill with emphysema for many years and had suffered from tuberculosis nearly all his life.

His health had been broken by his 27 years in Vietnamese prisons and labor camps, including half a dozen years in the “Hanoi Hilton” — the name, born of bitter irony, bestowed by captured American servicemen on the Hoa Lo Prison there.

Mr. Thien’s odyssey began on an otherwise ordinary day in 1960, after he had attempted to correct a piece of the Communists’ revisionist history before a class of high school students. By the 1980s and ’90s, his case had become an international cause célèbre, taken up by the human-rights group Amnesty International and the writers’ organization PEN International, among others.

Mr. Thien was considered one of the foremost poets of contemporary Vietnam, often mentioned in world literary circles as a candidate for the Nobel Prize in Literature. Of the 700 poems he wrote in prison, “70 to 100 would be considered masterpieces in our language,” Nguyen Ngoc Bich, one of his translators, said in a telephone interview on Friday.

Mr. Thien’s best-known work, the book-length verse cycle “Flowers From Hell” — which he managed to slip into Western hands, at great personal cost, during one of his rare moments of freedom — was published in the United States in English in 1984 and has been translated into many other languages.

A younger Mr.Thien

In a poem from the collection, composed in prison camp in 1970, Mr. Thien wrote:

My poetry’s not mere poetry, no,

but it’s the sound of sobbing from a life,

the din of doors in a dark jail,

the wheeze of two poor wasted lungs,

the thud of earth tossed to bury dreams,

the clash of teeth all chattering from cold,

the cry of hunger from a stomach wrenching wild,

the helpless voice before so many wrecks.

All sounds of life half lived,

of death half died — no poetry, no.

Poems by Mr. Thien published after British diplomats helped get them out of Hanoi.

For all his renown, Mr. Thien spent his last years quietly in the Vietnamese diaspora in Orange County, Calif., known as Little Saigon. He occupied a series of rented rooms and, most recently, a federally subsidized apartment in Santa Ana, reading, writing, lecturing and making political broadcasts on Vietnamese-language radio and television stations throughout the United States. He lived modestly, sustained partly by public assistance and donations from supporters but unable to afford medical insurance.

“He led an extremely austere life,” Mr. Bich said. “He cared so little about money that when people invited him to speak in various places, and they would collect money to give to him, most of the time he would refuse. He said, ‘Give it to other people who need it more than I.’ ”

The youngest child of a middle-class family, Nguyen Chi Thien was born in Hanoi on Feb. 27, 1939. He resolved early on to become a writer, a decision that in the Vietnam of the period was virtually synonymous with becoming a poet.

“The importance of poetry in Vietnamese literature is paramount,” Mr. Bich said. “It’s so paramount that until the end of the 19th century and even at the beginning of the 20th century, probably 95 percent of Vietnamese literature was in the form of poetry. We have history books that are written entirely in poetry.”

In such a culture, the power of poetry to subvert is immense, and in Mr. Thien’s hands, it would be deemed a dangerous weapon.

The course of Mr. Thien’s life was determined in 1954, after his native country was partitioned into North and South Vietnam. His parents, believing the Communist leaders of the north would be good for the country, chose to keep the family in Hanoi.

Young Mr. Thien’s political troubles began in 1960, after he agreed to fill in for an ailing friend who taught high school history. He noticed that the students’ textbook falsely claimed that the Soviets had brought about the Japanese surrender in World War II.

Mr. Thien told the class that in fact, Japan had surrendered after the United States dropped atomic bombs on Hiroshima and Nagasaki. He was arrested soon afterward.

He was sentenced, without trial, to three and a half years’ hard labor. It was then that he began composing poems in his head.

Poems by Mr. Thien published after British diplomats helped get them out of Hanoi.

Released in 1964, Mr. Thien worked as a bricklayer, reciting his poems covertly to close friends. In 1966, he was arrested again on suspicion of having written those poems, which were by then circulating orally in Hanoi and elsewhere. He spent nearly a dozen years in North Vietnamese re-education camps, again without trial.

“All he had to do at any time was sign a paper saying he was wrong and Communism was right, and he could have walked away,” Ms. Libby said. “They offered him all this if he would say Ho Chi Minh is the hero and Communism is paradise.” Mr. Thien would not sign.

In 1977, two years after Saigon fell to the Communists, Mr. Thien was released along with many other political prisoners: Hanoi wanted to make room in its jails for the thousands of South Vietnamese officials it was then imprisoning.

He knew that his chances of rearrest were great, and he was not certain, he later said, that he would survive a third incarceration. He feared his work would die with him.

In secret, he set down on paper as many poems as he could recall — about 400 — which took three days of continuous writing. He took the manuscript to the British Embassy in Hanoi, where he managed to evade the guards long enough to slip inside.

He asked the British officials there for asylum, which they said they could not grant. He asked them to see that his poems reached the West, and that, they said, they would do.

On leaving the embassy, Mr. Thien was arrested and imprisoned without trial for the third time. He spent six years in Hoa Lo, three of them in solitary confinement, followed by another six years in prison camps.

Unbeknown to him, his manuscript was making its way around the world during this time, passed from hand to hand in Britain and the United States. In 1984, the Council on Southeast Asia Studies at Yale University published it as “Flowers From Hell,” translated by Huynh Sanh Thong.

The next year, the volume won the Rotterdam International Poetry Award, presented to Mr. Thien in absentia.

“Nobody knew where he was,” Ms. Libby said. “They didn’t know if he was alive or dead.”

The award brought Mr. Thien’s case to the attention of human-rights groups, which helped locate him and lobbied on his behalf. He was released from prison in 1991, weighing 80 pounds. After spending the next four years under house arrest in Hanoi, he was allowed to leave for the United States.

Mr. Thien never married. “He did have a few persons that he was in love with, and they were in love with him too,” Mr. Bich said. But then in jail, he wrote poems saying “that they should forget about him, because they’ll never know when he would be out.”

His survivors include a brother, Nguyen Cong Gian, and a sister, Nguyen Thi Hoan.

Mr. Thien’s other work in English translation includes “Flowers of Hell” (1996), a two-volume work translated and published by Mr. Bich, which comprises a new translation of the 1984 works plus an additional cycle of several hundred poems; and “Hoa Lo/Hanoi Hilton Stories,” a volume of short fiction published by the Council on Southeast Asia Studies in 2007.

Today, his poetry is also available in French, Spanish, German, Dutch, Czech, Korean and Chinese. It remains unavailable in Vietnam.

In the end, Mr. Thien’s work attained the posterity of which he had long dreamed. It was a prospect he allowed himself to imagine in “Should Anyone Ask,” composed in a prison camp in 1976:

Should anyone ask what I hope for in life

Knowing that I am in jail, you would say:

Release!

Knowing that I have been hungry, you would say:

Food and warmth!

No, no, you would be wrong, for in the Communist land

All these things are chimera

Whoever would hope for them

Must kneel in front of the enemy.

In the long struggle against the prison

I have only poetry in my bosom,

And two paper-thin lungs

To fight the enemy, I cannot be a coward.

And to win him over, I must live a thousand autumns!


A version of this article appeared in print on October 8, 2012, on page D10 of the New York edition with the headline: Nguyen Chi Thien, Whose Poems Spoke Truth to Power, From a Cell, Dies at 73.


* Source: http://www.nytimes.com/2012/10/08/ar...anted=all&_r=0

[thuongdan]

Nguồn: nuvuongcongly.net

21/10/12 10:31 AM

Theo quan niệm của Nho giáo thì linh hồn những bậc hiền nhân quân tử sẽ bất diệt vì đã được thăng hoa mà hoà nhập với khí thiêng trong trời đất thành chính khí. Tôi tin tưởng giờ đây anh cũng đã thênh thang trong cõi bất tử vĩnh hằng như thế, đã trở về cùng sức thiêng sông núi. Tử giả thể phách bất tử giả tinh thần là vậy.

Để thay lời từ biệt anh Nguyễn Chí Thiện

Kính anh,

Ngay vừa khi được tin anh ra đi, tôi thật đã bàng hoàng và cảm thấy hụt hẫng. Bàng hoàng vì theo phản ứng tự nhiên của tâm lý sinh ly tử biệt và hụt hẫng vì mới chỉ kịp nghĩ rằng thế là bỗng chốc bị mất đi một người bạn trong nghĩa tình đồng thanh khí mà không còn hy vọng gì gặp lại nhau lần nào nữa trong đời. Rồi từ trong tâm trạng ấy, những hồi ức về anh cứ dần dần hiển hiện.

Có thể nói tôi được biết anh, quý và trọng anh cũng đã cách đây vừa tròn một phần tư thế kỷ, cho dù non nửa thời gian đầu chỉ là văn kỳ thanh thôi. Mãi tới cuối năm 1996, trong lần đầu tiên anh sang thăm Úc châu thì mới được kiến kỳ hình. Rồi có lẽ vì cái duyên văn nợ bút, hay nói đúng hơn là những đồng cảm trong tâm thức Việt Nam đã nối kết nên tình bạn như bấy lâu nay, như những dòng cảm nghĩ tôi đang viết với anh lúc này.

Như đã nhiều lần trong câu chuyện thân tình, chúng ta hay nhắc đến một người mà với anh thì là bạn tù, còn với tôi là một bậc trưởng bối khả kính. Đó là cụ Vũ Thế Hùng.

Từ ngày gia đình tôi theo chân đoàn người di cư vào Miền Nam, mãi đến năm 1988, tôi mới từ Sài gòn ra lại Hà nội. Tất cả những gì đẹp trong ký ức trẻ thơ hồi tám, chín tuổi hoà với những điều sau đó tại Miền Nam học được từ sách sử ở nhà trường, từ các bậc cha anh truyền đạt…tất tất thực chẳng còn nhìn thấy được bao nhiêu nơi cảnh đời trước mặt. Song tôi đã tìm lại được, không những là tất cả mà lại còn đậm nét hơn qua phong cách và nhiệt tình hướng dẫn của cụ ông và cụ bà Vũ Thế Hùng dành cho một kẻ hậu sinh.

Ngày đó, theo từng bước chân đi trên những đường phố ồn ào, hỗn tạp của thủ đô nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa, tôi đã được nhắc nhớ lại nguyên vẹn những gì của một “Hà nội 49”, của một chốn cố đô “ngàn năm văn vật”; đã được dẫn đến nơi này nơi nọ bắt nguồn từ các điạ danh xa xưa thuộc núi Nùng, sông Tô lịch, thành Đại la…Và từ đó lan man sang hiện tại với nhà tù Hoả lò, công cụ đắc sách của một thời thực dân đàn áp những người yêu nước của một quốc gia bị trị, mà lúc đó đang được nhà cầm quyền hiện hành kế tục sử dụng cách hoàn chỉnh hơn. Và rồi do chính cơ duyên này mà tên anh đã được nhắc đến, thái độ sống của anh đã được kể lại và hình tượng anh đã được vẽ ra với tôi từ đấy

Rồi khi đã sang Úc, trong một lần đi thư viện tìm sách, tình cờ nhìn thấy tập sách nhỏ, in “ronéo” mang tên “Bản chúc thư của một người Việt Nam”, với trang bìa thô sơ dăm ba nét phác hoạ một hình người gầy còm, nằm co ro như bộ xương cách trí. Dù tác giả tập sách đề là khuyết danh nhưng ngay sau khi đọc nhanh mấy trang, tôi như có một linh cảm, nghĩ ngay đến anh với những mẩu chuyện và những câu thơ lõm bõm đã được nghe ở Hà nội mấy năm trước.

Cuối cùng, những nghi nghi hoặc hoặc cũng được minh định và tôi đã gặp anh trong chuyến viếng thăm Úc châu đầu tiên vào năm 1996. Và cũng từ đó khơi nguồn cho mối tương quan bằng hữu thân tình tới nay nên thường khi trong những lần đến Úc, anh đều không quên dành cho gia đình chúng tôi một dịp hàn huyên tâm đắc.

Người ta tổ chức đón tiếp anh rộn ràng song anh đã đến với mọi người bằng sự đơn giản, mộc mạc và không huênh hoang. Một điều đặc biệt là càng quen anh nhiều càng thấy anh lành và hiền đến độ tuyệt đối theo cái nghĩa “chí thiện”. Vậy mà tới khi anh nói về chế độ toàn trị của những con người cộng sản Việt Nam thì cứ như được thôi thúc bởi một ý chí kiên định, anh trở nên mãnh liệt. Đọc những lời anh khẳng định mà rùng mình: “Tôi nghĩ khác, thời đại cộng sản chiếm quyền là một thời đại xáo trộn quái gở nhất, đau thương bi đát nhất, đểu cáng nhất, chất chồng tội ác nhất; tính chất cũng khác hẳn các thời đại trước của lịch sử” (Lời tựa Hoa Điạ Ngục, trang 29).

Ngay trong buổi đầu sơ kiến và sơ giao, anh đã không dè dặt chia sẻ cho tôi rất nhiều nhận xét về vài ba người và việc bên nhà mà tôi còn nhiều thắc mắc; về kinh nghiệm cần có để nhìn con người cộng sản cho chính xác với một kết luận “nhiều người chống cộng mà chẳng hiểu cộng sản là gì cả”. Còn nói về mình thì anh thẳng thắn nhận “Sự tàn bạo, man rợ của cộng sản, tôi hiểu…Tôi vẫn sẽ viết về thời đại cộng sản kỳ quái, dù không hay do bất tài, chứ không phải do đề tài, tôi sẽ dùng văn xuôi để có thể diễn tả cụ thể, chi tiết về những điều tôi đã nghe, đã thấy, đã sống. Nếu kém cỏi về nghệ thuật thì cũng có thể dùng làm tư liệu để sau này người khác tìm hiểu khi muốn viết về giai đoạn lịch sử của chúng ta” (Lời tựa Hoa Điạ Ngục, trang 29). Có lẽ nhờ vào ý hướng này mà ngoài thi phẩm Hoa Địa Ngục, anh còn để lại cho đời tập truyện Hoả Lò, nói về cái chốn âm ty kinh hoàng ngay tại Hà nội. Đúng là anh đã hiểu biết về cộng sản rõ hơn ai hết nên kịp thời lưu giữ được tư liệu sống trước khi cái nhà tù này được chuyển đi một nơi xa khuất khác. Bây giờ chỉ còn cái bảng hiệu cũ “Maison Centrale” được đơn thuần dùng như là chứng tích phô bày cho du khách tới xem tội ác của chế độ thực dân Pháp mà thôi.

Nếu dựa theo ý tình của một nhà thơ Pháp đã nói rằng “Thơ là tiếng kêu tự nhiên của con tim” (La poésie est le cri naturel du coeur) thì thơ của anh còn vượt cao hơn cái tiếng kêu tự nhiên đó để thành tiếng thét tủi hờn, hay đúng hơn là có đủ tiếng hét, tiếng la, tiếng khóc lẫn trong lời nguyền rủa …của một con người đã thay cho mọi người để nhìn, để cảm, để suy thấu đáo về thân phận chung của cả một đất nước.

Thơ của tôi không phải là thơ

Mà là tiếng cuộc đời nức nở…

Và như một hành giả, một thầy giảng, anh đã cho thơ của mình lên đường thi hành sứ vụ:

Chế độ Mác Lê tôi sở dĩ nói nhiều
Tới mức phát nhàm, phát chán!
Vì thực tế không nhàm, không chán
Mà kinh hoàng ai oán lắm, bạn ơi
Tôi sẽ nói khắp nơi
Sẽ nói suốt đời
Nói tới muôn đời
Nói mãi

Cũng trong lời tựa tác phẩm Hoa Địa Ngục, anh giải thích thêm “…trong muôn ngàn sự việc xẩy ra hàng ngày, trong muôn ngàn tâm tư, cảm xúc, tôi cố chọn lọc những gì nổi bật nhất, đập vào tim óc nhất. Coi mình là người ghi chép cảnh thực, tình thực của một giai đoạn lịch sử đớn đau tột độ, tôi luôn luôn tôn trọng sự thật, không cường điệu, khuếch đại, bôi đen, hoặc gây cấn hoá. Vả lại, nguyên những sự thật cũng chỉ ghi được phần nào, cần gì phải vẽ vời thêm…” (Hoa Địa Ngục, trang 19).

Lần nào gặp lại anh, ở Hoa kỳ hay ở Úc châu, tôi cũng chỉ ghi nhận nguyên một dáng vẻ vừa mệt mỏi, vừa đơn sơ; lúc nào cũng nhìn đời bằng đôi mắt đầy sự ngơ ngác . Lúc nào cũng chỉ một phong thái đủng đỉnh. Cho dù là đứng giữa hào quang về sự nghiệp thơ văn đã thành danh hay trong tình huống đang bị thập diện mai phục bởi các mưu sự muốn đánh phá thì anh cũng nhìn tất cả bằng phong thái bình thản. Tôi nhìn ra được những vu khống thô bạo, những cái mũ chụp dị dạng đối với anh có thấm gì khi so với những trò gian trá, phi luân mà anh đã chịu suốt hai mươi bảy năm đoạ đầy trong các nhà tù cộng sản. Cái khí hạo nhiên của kẻ sĩ là đấy.

Kính anh,

Viết đến đây tôi đã thấy nhẹ dần cảm giác hụt hẫng. Đã không nặng tình với ý niệm về sự mất còn nữa mà là niềm tin và hy vọng. Tin vào chân lý về sự thiện sẽ thắng tà quyền của sự dữ. Hy vọng vào nguồn ánh sáng Phục sinh mà anh đã cùng chúng tôi tin nhận sẽ chiếu rọi vào những xó xỉnh tăm tối nhất của lòng người. Để thêm nhiều anh em chúng ta biết những gì là việc bổn phận mình phải làm cho Quê Hương, cho Giáo hội. Để đất nước chúng ta được quang phục, dân tộc chúng ta được sinh tồn trong độc lập, tự do và hạnh phúc thực sự chứ không chỉ là một chiêu bài vô nghĩa đầy mỉa mai.

Trong những ngày này, những ngày mà Giáo hội đang hướng vào việc tưởng nhớ và cầu nguyện cho những người đã ra đi khỏi cuộc sống. Đây chính là mùa giao cảm theo giáo lý về tín điều “các thánh cùng thông công”. Tôi tin rằng tín điều này cho chúng ta một xác quyết về tình huynh đệ trong Đức Ki tô không thể đứt đoạn. Tôi tin giữa con người với nhau vẫn còn một nhịp cầu giao hưởng vượt qua hai bờ tử sinh.

Theo quan niệm của Nho giáo thì linh hồn những bậc hiền nhân quân tử sẽ bất diệt vì đã được thăng hoa mà hoà nhập với khí thiêng trong trời đất thành chính khí. Tôi tin tưởng giờ đây anh cũng đã thênh thang trong cõi bất tử vĩnh hằng như thế, đã trở về cùng sức thiêng sông núi. Tử giả thể phách bất tử giả tinh thần là vậy.

Mong anh tiếp tục hiệp thông với chúng tôi, như anh đã từng viết

Để đánh kẻ thù, tôi không được hèn ngu

Để thắng kẻ thù, tôi phải sống ngàn thu (Hoa Địa Ngục – Nếu ai hỏi).

Phạm Minh Tâm