Page 225 of 304 FirstFirst ... 125175215221222223224225226227228229235275 ... LastLast
Results 2,241 to 2,250 of 3035

Thread: Nghe Chuyện Hà Nội

  1. #2241
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    ● Hoàng Cầm nói về Nguyễn Hữu Đang và tờ Nhân Văn, hôm Nguyễn Hữu Đang mất

    - TK: Thưa anh, anh đă quen anh Nguyễn Hữu Đang trong trường hợp nào?

    - HC: Anh Nguyễn Hữu Đang lúc đầu không phải là bạn tôi, anh ấy hoạt động ở một lĩnh vực khác. Vào khoảng năm 44, khi tôi chuẩn bị biểu diễn vở Kiều Loan, anh đến. Lúc bấy giờ anh làm bên Hội Truyền Bá Quốc Ngữ do ông Nguyễn Văn Tố làm trưởng ban. Sau này tôi mới biết là lúc bấy giờ anh đă tham gia hoạt động cách mạng rồi. Đến ngày tuyên ngôn độc lập của bác Hồ, chính anh Nguyễn Hữu Đang là người tổ chức buổi mít-tinh tuyên ngôn độc lập. Sau này anh tham gia vào chính phủ lâm thời, làm bộ trưởng không bộ.
    Tôi luôn luôn kính trọng anh là một người hoạt động cách mạng rất tích cực và trong sáng. Khi chúng tôi chuẩn bị diễn vở Kiều Loan, anh vui ḷng nhận đỡ đầu cho vở Kiều Loan để biểu diễn, từ việc xin phép Nhà Hát Lớn, hoặc xin phép nọ kia, anh ấy lo hết. Đến thời kháng chiến, tôi cũng chỉ gặp anh ấy những ngày đầu.

    - TK: Thưa anh, đến khi nào th́ anh Đang ngừng mọi hoạt động kháng chiến và giữ khoảng cách với chính phủ cách mạng?

    - HC: Vào khoảng tháng 7 năm 48, có Đại Hội Văn Hóa Toàn Quốc do ông Trường Chinh đề xướng và làm chủ tịch. Hội Nghị Văn Hóa Toàn Quốc được tổ chức để động viên và hướng dẫn trí thức và văn nghệ sĩ chuẩn bị đi sâu vào cuộc kháng chiến. Sáng tác hay biểu diễn trước tiên là hướng vào cuộc kháng chiến để giành thắng lợi đă, rồi sau sẽ bàn đến những vấn đề khác.
    Tức là lúc bấy giờ hội nghị mới đề ra Văn nghệ kháng chiến. Tôi cũng được mời, nhưng không đi dự v́ bị ốm, trong hội nghị có mặt anh Nguyễn Hữu Đang. Sau hội nghị đó, không hiểu v́ lư do ǵ th́ anh Đang không làm công tác kháng chiến nữa, anh về Thanh Hóa, ở nhà người bạn là anh Trần Thiếu Bảo, giám đốc nhà xuất bản Minh Đức. Ở chơi với anh Bảo thôi và cũng giúp anh Bảo làm vài công việc xuất bản và góp ư kiến. Anh Bảo cũng thân với anh Đang và cũng nghe lời anh Đang nhiều.

    Anh Đang không làm công việc ǵ của nhà nước cả, tôi cũng không hiểu rơ nguyên nhân. Măi sau này, ḥa b́nh rồi, về Hà Nội tôi cũng chỉ nghe phong phanh anh em bàn tán thôi chứ hỏi anh Đang th́ anh ấy cũng không nói, là h́nh như trong hội nghị văn hóa toàn quốc, anh Đang có mâu thuẫn về đường lối văn nghệ, văn hóa với ông Trường Chinh. Do mâu thuẫn không giải quyết được, cho nên anh Đang không làm việc nữa, anh nghỉ. Anh về Thanh Hóa. Về nguyên nhân tại sao anh Đang bỏ về Thanh Hóa th́ tôi nghe như thế.

    - TK: Theo anh th́ nguyên nhân nào đă khiến anh Đang, sau năm 1954, trở lại hoạt động?

    - HC: Đến khi ḥa b́nh lập lại, năm 1954, tôi cũng chỉ được nghe kể lại chứ không được chứng kiến, là như sau: Ông Trường Chinh có hỏi ông Tố Hữu: Anh Đang anh ấy đă không làm việc ǵ từ lâu rồi, từ mấy năm nay, th́ bây giờ ḥa b́nh thắng lợi rồi, ta phải mời anh ấy ra làm việc chứ. Thế là anh Tố Hữu cũng nghe theo và mời anh Đang ở Thanh Hóa ra.
    Ra, th́ anh Tố Hữu nói với anh Đang: "Anh đă nghỉ một thời gian rồi th́ bây giờ mời anh ra làm việc. Việc văn hóa văn nghệ cần phải mạnh lên, khẩn trương lên, v́ đă ḥa b́nh, vậy anh giúp tôi làm giám đốc sở văn hóa thông tin Hà Nội. Khả năng của anh th́ có thể làm hơn thế, nhưng hiện nay, Hà Nội là một thủ đô cho nên công việc văn hóa ở Hà Nội sẽ là đầu tầu cho cả nước, anh vui ḷng giúp cho việc đó". Nhưng anh Đang anh ấy từ chối. Anh ấy bảo: Tôi không làm được việc ấy. Tôi thích làm báo, xin anh thu xếp cho tôi về làm báo Văn Nghệ. Lúc ấy, anh Tố Hữu cũng đành phải nhận lời, đưa anh Đang về làm biên tập báo Văn Nghệ thôi, chứ cũng không có chức vụ ǵ ghê gớm cả. Đấy là thời kỳ đầu mới ḥa b́nh năm 1955.

    Anh Đang về báo Văn Nghệ, nhưng anh Đang là người đặc biệt có tài tổ chức: trong kháng chiến anh ấy đă tổ chức thanh niên xung phong, tổ chức mặt trận b́nh dân học vụ, sau đó lại là tổ chức hội nghị văn hóa toàn quốc. Cho nên uy tín của anh ấy trong giới văn hóa càng ngày càng lên cao. Nhưng mà anh ấy không muốn làm việc cho chính quyền nữa - tức là cái chức Giám Đốc sở Văn hóa Hà Nội- mà anh ấy chỉ xin làm báo thôi, th́ ông Tố Hữu cũng phải chấp nhận.
    Lúc bấy giờ tổng biên tập báo Văn Nghệ là anh Xuân Diệu. Anh Xuân Diệu thấy anh Nguyễn Hữu Đang về th́ mừng quá, v́ như thế anh Đang sẽ đỡ cho việc hành chính, mà việc hành chính th́ các nhà thơ, nhà văn không thạo lắm. Khi anh Đang về, v́ anh ấy có tài tổ chức cho nên anh ấy tổ chức ngay hai cuộc phê b́nh trong văn học:

    - Thứ nhất là cuộc phê b́nh tác phẩm Vượt Côn Đảo của Phùng Quán. Vượt Côn Đảo lúc bấy giờ nổi tiếng lắm, được in đi in lại nhiều lần, tiền nhuận bút của nhà xuất bản Văn Nghệ và tiền thưởng -nhà xuất bản Quân Đội không trả nhuận bút nhưng có tiền thưởng- rất nhiều, đến nỗi Phùng Quán có lần đem về cả một thúng tiền, nói với tôi: "Anh ơi! Em biết tiêu thế nào những tiền này".

    - Sang giữa năm 56, Hội văn nghệ tổ chức tổ chức một lớp học tập chính trị, đầu đề tài liệu học tập là "Những tài liệu của Mác, Lê-nin, Staline nói về vấn đề văn nghệ"[4]. Buổi sáng học, buổi chiều làm việc cơ quan. Tôi nhớ học 18 ngày. Nhưng từ hôm mở lớp đến độ ngày thứ năm th́ có cái mục gọi là liên hệ thực tế. Tất cả các văn nghệ sĩ ở các tỉnh hoặc đi tập kết về Hà Nội, th́ họ đều nêu lên những thắc mắc, mà phải nói là những thắc mắc ghê gớm về vấn đề văn nghệ và lănh đạo văn nghệ.
    Nó gần như là một cuộc tố khổ: các văn nghệ sĩ đều nói ra những thắc mắc về việc lănh đạo địa phương, cả lănh đạo trung ương nữa, đối với văn nghệ. Thành ra những ngày cuối cùng rất sôi nổi. Có thảo luận sôi nổi nhưng cuối cùng không ai giải quyết được những thắc mắc ấy. Khi tan lớp học 18 ngày th́ t́nh h́nh không nhẹ nhàng đi mà nó càng căng dần lên.

    Những thắc mắc của anh em văn nghệ sĩ nó truyền ra ngoài. Đó là những vấn đề sâu sắc của giới văn nghệ sĩ lúc bấy giờ: vấn đề sáng tác, vấn đề lănh đạo thế nào, rồi quan hệ giữa lănh đạo và sáng tác như thế nào, tức là quan hệ giữa Đảng và văn nghệ sĩ thế nào v.v... Toàn là những thắc mắc mà anh em lôi ra từ thực tế trong kháng chiến và thực tế trong ḥa b́nh lập lại.
    Th́ lúc bấy giờ anh Đang anh ấy mới nẩy ra một ư: Đang lúc văn nghệ sĩ có nhiều thắc mắc như thế này th́ chúng ḿnh nên ra một tờ báo. Tôi bảo: "Ra báo th́ phải có tiền, chứ tự nhiên ra thế nào được". Anh Đang bảo: "Tiền th́ tôi sẽ nhờ người bạn đi vay và chắc chắn chỉ vài số báo là đă có thể trả được. Nhưng phải ra ngay bởi t́nh h́nh nó đang sốt dẻo như thế này, phải ra báo th́ mới có lợi cho phong trào văn nghệ."

    Anh ấy nói với tôi: "Cậu phải ra tờ báo, tôi sẽ giúp đỡ bên trong thôi, ngấm ngầm thôi, chứ tôi không thể nào đứng lên ra báo, v́ tôi c̣n có quan hệ với lănh đạo nên không thể tự tiện ra báo được. Hoàng Cầm là người vừa có tên tuổi, vừa quen công việc sáng tác, biểu diễn, th́ Hoàng Cầm nên ra một tờ báo để chấn chỉnh lại t́nh h́nh văn nghệ, đưa những vấn đề ra thảo luận trên báo th́ sẽ có lợi cho văn nghệ sĩ."
    Đầu tiên tôi không nhận lời, v́ lúc ấy tôi đang làm ở nhà xuất bản của Hội Văn Nghệ, nhà xuất bản chính thức của Nhà Nước, phải đọc và nhiều công việc bận lắm. Nhưng mà anh ấy vẫn không tha. Anh ấy cứ bám riết lấy. Tôi đă từ chối mà hàng tuần lễ, ngày nào anh ấy cũng gặp và cũng bàn về chuyện ấy anh ấy thúc tôi phải ra một tờ báo. Liền trong hai tuần lễ cứ sáng sớm, 6 giờ, là anh ấy đến nhà tôi, có hôm tôi c̣n ngủ, vợ tôi vào gọi dậy, anh ấy bảo thôi cứ để cho anh ấy ngủ, tôi ngồi chờ. Anh ấy cứ nhất định như vậy, giữ riệt lấy tôi và thúc đẩy tôi. Thế rồi cuối cùng tôi cũng phải nhận lời. Bởi tôi cũng dễ tính và hay nể bạn.

    - TK: Thưa anh, các anh đă tổ chức tờ Nhân Văn như thế nào?

    - HC: Lúc đầu chỉ có tôi và anh ấy bàn với nhau thôi, bàn về việc t́m người đứng tên, t́m người biên tập, t́m thư kư toàn soạn, v.v... Anh Đang gợi ư là tờ báo như thế này th́ ta nên mời một người vừa có tuổi, vừa có uy tín lớn ở trong nước, uy tín lớn đối với anh em văn nghệ, làm chủ nhiệm. Tôi chưa nghĩ ra ai th́ chính anh Đang lại bảo: "Anh th́ anh thân với cụ Phan Khôi, mà cụ Phan Khôi th́ khó thuyết phục cụ ấy lắm, chỉ có anh may ra mới thuyết phục được cụ ấy ra cộng tác. Anh nên đến nhà cụ Phan Khôi nói chuyện rồi mời cụ ấy đứng ra làm chủ nhiệm tờ báo cho ḿnh". Tôi cũng nể anh Đang, tôi bảo: "Cụ Phan Khôi th́ tôi có thể nói được v́ tôi rất thân với cụ".

    Cái pḥng tôi làm việc ở nhà xuất bản th́ ngay bên cạnh pḥng cụ Phan Khôi, thỉnh thoảng tôi vẫn chạy sang hút thuốc lào hoặc nói chuyện vui với cụ th́ cụ có vẻ rất quư tôi và cũng thích nói chuyện với tôi. Anh Đang bắt thóp được điều đó, anh kích thêm: "Chỉ có anh mời th́ may ra cụ mới nhận lời, c̣n những người không thân th́ chưa chắc cụ đă nhận lời đâu". V́ nể lời anh Đang mà tôi đi mời cụ Phan Khôi và cái may mắn không ngờ là sau khi tôi nói ư muốn ra một tờ báo như thế, cụ chỉ hỏi về cái tôn chỉ, mục đích của tờ báo rồi cụ bảo: "Thế th́ được, tôi nhận lời". Và tôi cũng phải nói ngay với cụ: "Xin thưa bác là bác không phải làm ǵ đâu ạ, bác chỉ đứng tên, c̣n bác muốn xem (nội dung) tờ báo hay bác muốn xem bài nào, tất cả những ǵ bác yêu cầu th́ chúng em xin hết sức phục vụ cho bác".
    Thế ông cụ bảo: "Ờ! Được rồi! Tôi nhận lời và nếu tôi có yêu cầu ǵ th́ các anh phải làm đúng theo lời yêu cầu của tôi". "Vâng! Chúng em sẵn sàng!" Câu chuyện chỉ có thế.

    Được cụ Phan Khôi nhận lời rồi, th́ tôi với anh Đang lập tức thảo luận ngay việc đặt tên tờ báo và sẽ mời những ai cộng tác. Lúc đầu anh Đang có đưa ra một số tên như là Văn nghệ mới, Con đường mới, Sáng tạo ... ǵ ǵ đó. Tôi bảo: "Ḿnh nên chọn một cái tên thật hay, vừa đúng với mục đích tôn chỉ, nhưng đồng thời nó cũng phải mới nữa. Chứ Con đường mới hay Sáng tạo th́ cũng thường thôi".
    Anh Đang mới hỏi tôi: "Thế cậu có ư kiến ǵ để đặt tên cho tờ báo không?" Tôi bảo: "Tôi nghĩ rằng thế giới bây giờ, người ta tôn trọng con đường văn nghệ nào mà đề cao tính cách của con người, ḷng nhân ái, t́nh yêu thương con người và tôn trọng cái quyền làm người. Thế giới th́ người ta quen với chuyện ấy rồi, nhưng bên ḿnh th́ chưa. Bây giờ ḿnh phải đưa ra hẳn một cái ǵ về con người. Có hai chữ mà tôi cũng học được không biết ở đâu, tôi biết là tiếng Pháp gọi nó là Humanisme, tiếng Việt gọi nó là Nhân Văn. Hay ta lấy cái tên Nhân Văn đặt cho tờ báo" Th́ anh Đang anh ấy vỗ đùi đen đét, anh ấy bảo như vậy th́ hay quá, ờ nhất định nhá! Lấy tên Nhân Văn! Từ đấy mới ghi vào là: Ra tờ báo lấy tên Nhân Văn mà chủ nhiệm là Phan Khôi.

    Sau đó anh Đang lại gợi thêm ư nữa: "Có chủ nhiệm rồi, nếu không có chủ bút th́ cũng phải có thư kư toà soạn chứ!" Lúc bấy giờ định mời anh Văn Cao, th́ anh Đang nói ngay: "Chưa chắc Văn Cao đă nhận lời, v́ cậu ấy vẫn c̣n là đảng viên. Là đảng viên th́ không thể nào đứng ra làm báo ngoài đảng được". Anh Đang lại bảo: "Hay là cậu thử hỏi Trần Dần xem". Th́ tôi bảo: "Trần Dần vừa bị một cú oan ức trong văn nghệ quân đội, do sự độc đoán của lănh đạo văn nghệ bắt Trần Dần và Tử Phác. Hai người này không thể mời được. Anh Dần vừa mới được tự do th́ không nên ghép anh ấy vào cái này làm ǵ". Anh Đang lại nói: "Hay là mời Lê Đạt?". Tôi với Lê Đạt vẫn là bạn thân cùng nhóm với nhau, tôi hỏi Lê Đạt th́ Lê Đạt bảo: "Làm th́ kể cũng làm được thôi, nhưng mà ḿnh cũng vẫn là đảng viên, mà đảng viên th́ không thể nhận lời làm báo ngoài đảng được".

    Đến độ ít lâu sau, t́nh cờ tôi gặp anh Trần Duy đang ngồi uống cà-phê ở nhà xuất bản Minh Đức của Trần Thiếu Bảo. Tôi biết anh Trần Duy là một hoạ sĩ tập kết từ trong Nam ra[5], là một người có học, thông minh, nhanh nhẹn, có nhiều tư tưởng hướng về tự do. Tôi mới mời anh Trần Duy ra một chỗ và nói: "Ḿnh định ra một tờ báo lấy tên là Nhân Văn, để in những bài sáng tác hoặc b́nh luận chung quanh vấn đề văn nghệ thôi. Hiện nay chưa có ai làm thư kư toà soạn, cậu có thể giúp ḿnh được không?" Th́ Trần Duy nhận lời ngay lập tức. Bởi anh ấy cũng sốt sắng và là người có nhiều thắc mắc về văn nghệ. Anh ấy nhận lời ngay. Thế là xong. Có chủ nhiệm rồi, có thư kư ṭa soạn rồi, c̣n bên trong th́ tất nhiên là có anh Nguyễn Hữu Đang, tôi và anh Lê Đạt. Sau đó chúng tôi cũng làm một buổi họp bạn nói chuyện ra báo, th́ mọi người cũng ủng hộ cả.


    Còn tiếp ...

  2. #2242
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    - TK: Thưa anh, về bài vở trong Nhân Văn số 1, các anh đă sửa soạn và thu thập như thế nào?

    - HC: Số một th́ mới đầu tôi cũng chưa định viết bài ǵ cả. Đầu tiên tôi thấy anh Lê Đạt có một bài thơ tên là Nhân câu chuyện mấy người tự tử. Tôi bảo: "Hăy giữ lấy bài thơ đó đă". Bài thơ dài và rất mới mẻ. Thế rồi cũng lại chính anh Đang gợi ư cho tôi, anh Đang bảo: "Cậu viết đi! Cậu viết một bài báo hay bài văn ǵ về Trần Dần, viết thế nào cũng được, nhưng phải có một bài về chuyện Trần Dần". Trần Dần với Tử Phác vừa bị trong quân đội nó bắt giam.

    Thế rồi anh Trần Dần anh ấy mới cứa cổ tự tử, v́ thế nó mới đánh động lên cấp lănh đạo cao nhất là ông Phạm Văn Đồng rồi đến ông Nguyễn Chí Thanh. Lúc bấy giờ ông Nguyễn Chí Thanh mới biết chuyện Trần Dần v́ bị oan ức ǵ mà lại tự tử thế này, rồi ông ấy mới mua quà đem vào bệnh viện cho Trần Dần. Anh Trần Dần anh ấy tự tử trong một cái hầm, v́ nó bắt giam anh ấy vào cái hầm có độ 4 mét vuông, 37 bậc đá. Th́ ở đấy anh ấy mới bày ra cái tṛ tự tử, chứ thực sự là anh ấy không tự tử, sau này tôi mới biết thế. Lúc bấy giờ tôi chả có tin tức ǵ, chỉ biết là anh ấy bị bắt đi, mà không biết là đi đâu, không thấy về nữa.

    Th́ chính anh Nguyễn Hữu Đang lại gợi ư cho tôi: "Cậu nên viết một bài về Trân Dần, v́ nó đang là vần đề sốt dẻo, mà là vấn đề lớn nhất trong trong những thắc mắc của văn nghệ sĩ trong lớp học 18 ngày". Việc Trần Dần và Tử Phác bị bắt làm xao động tất cả giới trí thức, văn nghệ sĩ lúc bấy giờ. Thế là số một có bài thơ của Lê Đạt cũng đă hấp dẫn rồi, thêm tôi viết bài Trần Dần và một số bài khác nữa, cũng đều nêu lên những cái thắc mắc trong lớp học 18 ngày ấy.

    Khi báo ra th́ quả nhiên nó gây tiếng động, như ông Nguyễn Tuân ông ấy nói. Hôm ấy đang ở cơ quan Hội Văn Nghệ, ông Nguyễn Tuân trải tờ Nhân Văn số 1 ra, ông ấy chỉ vào bài Con người Trần Dần, nhưng ông ấy không nói về bài này, ông ấy bảo: "Bài này th́ nó cũng nguy đấy, thế nhưng không hay bằng cái này!" Tức là cái tranh họa sĩ Nguyễn Sáng vẽ Trần Dần. Rất là giống, không những giống, nhưng mà nó lại đúng tính cách Trần Dần. Một tính cách rất kiên quyết, mạnh bạo, liều lĩnh, có thể cho là phá phách nữa.
    Cái sẹo mà anh Trần Dần cứa vào cổ th́ Nguyễn Sáng đưa cái sẹo ấy lên thành nét nổi bật trong chân dung Trần Dần. Cái tranh ấy nó gây ra những suy nghĩ cho người đọc, và nó cũng như là quả bom ấy. Th́ chính ông Nguyễn Tuân c̣n chỉ và tranh bảo: "Cái này nó mới ghê này!" Th́ đấy, tác giả viết, hoặc vẽ, nhưng cái chính là cái gợi ư của anh Nguyễn Hữu Đang.

    C̣n một chuyện nữa là trước khi ra báo th́ các anh em đă rậm rịch nói với nhau rồi, cho nên tin tức đều đến tai lănh đạo cả. Th́ lănh đạo, tức là bộ chính trị, đă bố trí cho ông Vơ Nguyên Giáp mời Nguyễn Hữu Đang lên nói chuyện, mời riêng đấy. C̣n ông Lê Đức Thọ, lúc bấy giờ cũng là bộ Chính Trị, th́ mời Lê Đạt và ông Lê Liêm lúc bấy giờ là tổng cục phó Tổng Cục Chính Trị -về sau này ông ấy mới chuyển sang làm Thứ trưởng Bộ giáo dục- th́ mời tôi. Như vậy là ba ông ủy viên Bộ Chính Trị gặp những người chủ chốt của Nhân Văn, và nếu mà ba ông ấy thuyết phục được ba người đó đừng ra báo, th́ thôi, coi như là yên ổn cả, không có chuyện ǵ.

    Ông Lê Liêm gặp tôi đến ba buổi tối trong nhà khách của quân đội, ông Giáp th́ gặp anh Đang, ông Lê Đức Thọ gặp anh Lê Đạt, tất nhiên là để nói đến chuyện ra tờ báo, th́ họ cũng lấy t́nh đồng chí, t́nh bạn bè, khuyên bảo, chứ không phải để ra lệnh ǵ. Ông Lê Liêm gặp tôi rất khiêm tốn, nói hết những cái Đảng có thể có những sai lầm này, sai lầm khác v.v... trong việc lănh đạo văn nghệ. Tự ông ấy nói ra để cho ḿnh hiểu và yên tâm là Đảng cũng biết đấy, để Đảng sửa dần, để cho ḿnh muốn nói cái ǵ về Đảng trên tờ báo của ḿnh th́ ḿnh rút đi, rút lui cái ư kiến trên báo ấy đi. Mục đích của những cuộc gặp đó là như thế.

    Khổ một nỗi là lúc bấy giờ những thắc mắc của anh em văn nghệ nó ồn ă lắm. Mà nó nhiều cái sâu sắc lắm, cho nên anh Đang anh ấy kiên quyết là không, cứ phải ra báo, phải ra báo th́ mới nói được. Anh Đang kiên quyết ra báo. Tôi th́ ra cũng được mà không ra cũng được. Thế là trong nội bộ của mấy anh em hoạt động nhất trong báo Nhân Văn là Nguyễn Hữu Đang, Lê Đạt và tôi cùng thống nhất với nhau là cứ ra. Thế là ra được Nhân Văn số 1.

    V́ chúng tôi không thể thu thanh tiếp được nữa, cho nên buổi nói chuyện với nhà thơ Hoàng Cầm về tờ Nhân Văn và Nguyễn Hữu Đang tạm ngưng ở đây.

    Thu thanh qua điện thoại Paris-Hà Nội ngày 8/2/2007
    Ngày Nguyễn Hữu Đang qua đời



    [1] Giai Phẩm Mùa Xuân có các sáng tác của: Hoàng Cầm, Lê Đạt, Trần Dần, Văn Cao, Phùng Quán, Nguyễn Sáng, Sỹ Ngọc.
    [2] V́ tác phẩm Về Kinh Bắc.
    [3] Đầu năm 1987, lúc bệnh nặng. Hoàng Cầm bị bệnh từ khi đi tù về, năm 1983, đă định tự tử nhiều lần.
    [4] Tức là lớp học 18 ngày tháng 8/1956.
    [5] Thực ra Trần Duy đi kháng chiến ở Bắc.

  3. #2243
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    Nói chuyện với họa sĩ Trần Duy

    Từ khi phong trào NVGP bị dập tắt đến ngày nay, họa sĩ Trần Duy, cựu thư kư ṭa soạn báo Nhân Văn, không lên tiếng. Ở tuổi 88, ông nh́n lại đời ḿnh, và chúng tôi thành thực cảm ơn ông đă có nhă ư dành cho thính giả RFI nghe những phát biểu đầu tiên của ông sau nửa thế kỷ im lặng.
    Những phát biểu của ông sẽ soi sáng thêm một số vấn đề nữa về báo Nhân Văn, và như thế chúng ta tạm coi là đă có một hồ sơ tương đối đầy đủ về hành tŕnh NVGP qua tiếng nói của những người trong cuộc.

    - TK: Thưa bác Trần Duy, xin thành thật cảm ơn bác đă dành cho thính giả RFI được nghe những phát biểu đầu tiên của bác sau hơn nửa thế kỷ im lặng. Vậy trước hết, xin bác thuật lại từ đầu về thân thế của bác, bác xuất thân trong một gia đ́nh hoàng phái, nhiều đời làm quan dưới triều Nguyễn phải không ạ?

    - TD: Gia đ́nh nhà tôi, các ông tổ theo Gia Long, theo Gia Long từ những trận như trận Rạch Ngầm và ông cao tổ nhà tôi Trần Quang Khương là trợ lư cho Lê Văn Duyệt, trong gia phả có ghi rơ như thế. Đến đời Gia Long, vua Gia Long gả con gái của bà Hậu ở trong miền Nam cho ông Khương. Sau đến đời Thiệu Trị th́ gả bà Đồng Phú công chúa cho ông cố nhà tôi là Trần Quang Phổ.
    Như thế nhà tôi hai đời làm pḥ mă của triều Nguyễn. Ông nội tôi, Trần Quang Trinh làm tham tri Bộ Lễ, rồi thượng thư Bộ H́nh trong một thời gian rồi về hưu, sau ra làm tổng đốc Quảng B́nh, Quảng Trị. Tôi sống trong một gia đ́nh phong kiến và tôi cũng ư thức được là phong kiến cũng đă suy tàn chứ không c̣n hưng thịnh ǵ, thành ra tôi có một nỗi buồn. Vừa buồn vừa bế tắc.

    Sau khi đỗ tú tài, chưa biết làm ǵ, tôi đi hướng đạo. Hướng đạo giúp cho tôi được nhiều lắm, một là có ư thức về xă hội, hai là tạo cho tôi một cái nh́n về thiên nhiên, biết cái cảnh quan, cái đẹp của thiên nhiên, ví dụ như đi cắm trại, chơi lửa trại hay là làm những sưu tập về hoa, lá; vậy cái ư thức về thiên nhiên, tôi đă có từ khi bắt đầu đi hướng đạo, và sự mâu thuẫn giữa tôi và xă hội cũng do hướng đạo mà ra, v́ hướng đạo cho ḿnh ư thức làm những bonnes actions, những điều tốt, th́ ḿnh đă bắt đầu đi vào những bi kịch của xă hội: người già, người ốm, người ăn mày, v.v... Đấy là một thay đổi lớn trong đời tôi.

    - TK: Tại sao bác lại chọn trường Mỹ Thuật Đông Dương mà không học ngành khác? Hội họa với bác có duyên nợ như thế nào?

    - TD: Khi tôi đỗ tú tài xong th́ ba tôi muốn tôi học trường Hậu Bổ, muốn tôi học lại chữ Nho để ra làm quan. May sao tôi thoát được và ra Hà Nội. Tôi ra Hà Nội khoảng năm 1939-40, th́ cũng hoang mang, chưa biết học trường nào, các bạn tôi đă vào trường Y, trường Luật, v.v... Cũng may tôi gặp hai anh bạn là anh Mai Văn Năm và anh Vơ Lăng, các anh ấy học trường Mỹ Thuật. Một hôm tôi đến chơi th́ thấy đúng trường Mỹ Thuật mới là nơi ḿnh gửi gấm cuộc đời của ḿnh. Tôi nộp đơn, người ta nhận ngay. Tôi học chỉ có một năm auditeur libre (dự thính viên) một năm dự bị th́ tôi được vào trường.

    Cũng thời kỳ ấy, gia đ́nh tôi bắt đầu có những thay đổi, khi đó bắt đầu đảo chính: Nhật đảo chính rồi Pháp đảo chính, Việt Minh đảo chính v.v... Đứng trước những thay đổi lớn của xă hội, một con người không có ǵ để nương tựa cả th́ cái nỗi hoang mang của nó rất lớn, v́ thế tôi không biết đi đâu. Cho nên cái mà tôi vẫn bíu vào là cái mỹ thuật.
    Anh Phùng Quán có nói đại ư "làm thơ giúp cho anh đứng dậy được", th́ chính cái hội họa, chính cái mỹ thuật, đă làm cho tôi sống lại được. V́ trong thời kỳ đói -năm Ất Dậu- th́ không có người thanh niên nào lúc bấy giờ mà không trải qua cái khủng hoảng ấy. Không phải v́ ḿnh theo cách mạng, cũng không phải v́ yêu đất nước ǵ cả, nhưng là một khủng hoảng tâm lư kinh khủng về cái chết của con người.

    Th́ vấn đề chết đặt ra cho ḿnh cũng rất ghê và (vấn đề) con người đặt ra cũng ghê. Cái nguy hiểm nhất là thế này: ḿnh đă đi vào cái đẹp của con người th́ lúc bấy giờ trước cái chết của con người: con người dơ xương ra, những người đàn bà không c̣n thân thể đàn bà nữa đi trôi giạt ngoài đường ... tất cả những cái đó nó gây cho ḿnh một bế tắc không biết lối nào mà thoát ra cả.

    - TK: Như vậy có phải v́ đứng trước t́nh trạng ấy th́ bác, ở tuổi thanh niên, đă quyết định hành động và v́ thế mà bác theo cách mạng, có phải như vậy không?

    - TD: Lúc bấy giờ th́ đứng về mặt ... không cách mạng đi nữa th́ cũng phải làm một cái ǵ đó cho nó cách mạng và cũng không hiểu cách mạng là cái ǵ cả. Lúc đó tôi quen một anh bạn là anh Lê Hữu Kiều, trước là tráng sinh trong hướng đạo, sau anh ấy ra, th́ h́nh như là đảng viên th́ phải, gặp tôi anh rất mừng. Một lần anh ấy dắt tôi lên đồn điền Hiệp Ḥa ở Bắc Giang, tiếp xúc với một số sinh viên, tôi mới biết là tất cả đều ở trong tổ Việt Minh, lúc bấy giờ tôi không ư thức được cách mạng là ǵ cả. Tôi thấy họ chống Nhật.

    Mà tôi lại là một người thích nghệ thuật Nhật nhất. Phát-xít nói vậy thôi chứ tôi chẳng hiểu phát-xít là cái ǵ cả. Tôi không có ư thức ǵ về chính trị, nhưng anh Lê Hữu Kiều bảo tôi nên tham gia vào hoạt động đó v́ (ḿnh là) thanh niên, tôi bảo ừ th́ làm. Anh ấy bảo tôi chuyển những truyền đơn, hay những tờ báo về Hà Nội. Thật ra lúc bấy giờ tôi không hiểu những nguy hiểm của việc làm ấy đâu, khi đó tôi quen với gia đ́nh mà bây giờ là vợ tôi, cả gia đ́nh ở hỏa xa, nên đi lại dễ dàng.
    Tôi chuyền những truyền đơn, báo chí về Hà Nội, tôi đi với người là vợ tôi bây giờ Lê Bạch Tuyết, em ruột của Lê Thanh Đức, lúc bấy giờ cô ấy c̣n bé thôi, độ mười bốn, mười lăm tuổi thôi, tôi lúc ấy đă hai mươi hai, hăm ba tuổi rồi. Cô ấy quen với tụi Nhật đóng trong xưởng máy Đông Anh, thành ra những chuyện đó không sao cả, đưa về Hà Nội xuôi lọt và thậm chí tôi với anh Lê Thanh Đức c̣n tổ chức in truyền đơn ở Sơn Tây.

    Vậy tôi bước vào cách mạng, vào Việt Minh mà không có ư thức ǵ về chính trị cả, hoàn toàn không ư thức. Tất cả những yếu tố đưa tôi vào cách mạng không phải là v́ tinh thần cách mạng mà chỉ là ư định của một người thanh niên muốn làm một cái ǵ có ích thế thôi, chứ không có ư thức ǵ về dân tộc, về cách mạng, không có ư thức ǵ to lớn cả.

    - TK: Khi đi theo cách mạng như thế, th́ tâm trạng bác như thế nào? Thưa bác, bác có thể giải thích cái việc tại sao bác theo Việt Minh trong khi bác không biết ǵ về Việt Minh cả?

    - TD: Khi tôi bước vào cách mạng, khi tôi bước vào cuộc kháng chiến, th́ tôi cũng bần thần như người - cười, tôi hay nói đùa với mọi người- cũng như cái anh nhẩy dù mà dù không mở, tôi cứ lao, may sao ṃ mẫm thế nào lại ṃ đúng cái nút dù bật dây, c̣n không th́ cũng rơi ngă lăn kềnh ra thôi. V́ thế, ư thức của một người làm cách mạng th́ tôi không có, nhưng tôi vẫn đi trên con đường cách mạng, tất nhiên tôi không phải là AQ, tôi đi với ư thức của người thanh niên, tất nhiên là do phong trào đẩy tôi đi, đi vào một cuộc phiêu lưu để t́m một cái vui, cái mới trong đời ḿnh.

    Khi vào Việt Minh, lúc ấy, tôi cũng không biết là Việt Minh có nhiều đảng đâu. Tôi không biết Việt Minh là ǵ cả. Anh bạn bảo: "Cậu vào Việt Minh th́ cậu phải vào cái đảng Dân Chủ". Tôi bảo: "Chết! Tôi không bao giờ thích vào đảng nào cả, tôi không có ư thức về đảng". Anh ấy bảo trong Việt Minh có đảng Dân Chủ, khi ấy tôi cũng không biết là đảng Dân Chủ do ông Hoàng Minh Chính phụ trách tổng thư kư của đảng. Nhưng khi tiếp xúc lần đầu tiên th́ tôi rất thích anh này, người hồ hởi, cởi mở, tôi đối với anh cũng rất thân.

    - TK: Trở lại với gia đ́nh bác một chút, khi Việt Minh lên nắm chính quyền, gia đ́nh bác cũng trải qua một cuộc gia biến rất nặng, thưa bác, sự thể đă xẩy ra như thế nào?

    - TD: Khi tôi c̣n đi học, th́ cuộc đảo chính ấy xẩy ra. Ba tôi bị bắt cùng với Bửu Trưng, cùng với Phạm Quỳnh, bị giam cùng một nơi. Cái sốc đó đối với tôi buồn vô cùng. Ba tôi là Trần Công Hoàng - làm quan ở Thừa Phủ. Lúc bấy giờ trôi nổi lắm trong thời quan lại, làm quan nhưng cũng không ra sao cả, cách chức lên, cách chức xuống cũng buồn lắm.
    Ở Thừa Phủ, Bửu Trưng bị bắt th́ ba tôi cũng bị bắt cùng. Khi đó cụ Huỳnh, tức cụ Huỳnh Thúc Kháng đấy, ra ngoài (Bắc) để làm phó chủ tịch (trong chính phủ Lâm Thời). Khi trước, ở trong Huế, tôi có quen với cụ Huỳnh -hiện nay tôi vẫn c̣n giữ cái ảnh ba tôi chụp với cụ Huỳnh- tôi đến t́m cụ Huỳnh ở Phủ Thủ Tướng. Gặp tôi cụ hỏi: "Mày đi đâu?" Tôi bảo: "Con đến t́m cụ". Tôi đưa vấn đề ba tôi bị bắt. Thế ông cụ bảo: "Cha mày bị lúc nào? Tôn Quang Phiệt nó có ở đấy không?" Lúc bấy giờ Tôn Quang Phiệt là chủ tịch Thừa Thiên. Tôi bảo: "Có". Ông bảo: "Để tao viết cho Tôn Quang Phiệt".

    Ông viết cho Tôn Quang Phiệt một cái thư. Tôi về Huế t́m ông Tôn Quang Phiệt, tôi đưa. Ông Tôn Quang Phiệt gặp các ông Nguyễn Duy Trinh, v.v... th́ 15 ngày sau, chính bản thân tôi vào xin cho ba tôi về. Cầm giấy của ông Tôn Quang Phiệt, tôi đến gặp anh Ngọc là trưởng ban công an, lúc bấy giờ chưa gọi là Công An mà gọi là Trinh Sát, tôi đưa giấy, th́ hôm sau cụ tôi được về. Như cô Thụy Khuê cũng biết, những người cùng bị giam thời đó với ba tôi, ông Phạm Quỳnh và bác tôi là Bửu Trưng, th́ sau khi Tây nhẩy dù xuống Phong Điền, tất cả những người đó đều bị chết cả. V́ thế, tôi rất mừng là đă cứu được ba tôi lúc bấy giờ. Vậy đời tôi bước vào cách mạng, ân, oán đều có cả.


    Còn tiếp ...

  4. #2244
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    - TK: Mặc dù vậy bác vẫn tham gia kháng chiến Việt Minh và bác c̣n đi đánh trận nữa, bác đă từng đánh trường bay Gia Lâm, vậy trận đánh trường bay Gia Lâm như thế nào, xin bác thuật lại .

    - TD: Khi bắt đầu kháng chiến th́ thật quả t́nh tôi không có ư thức về cuộc kháng chiến là ǵ cả, đánh nhau thế nào tôi cũng không biết. Nhưng khi tôi gặp anh Hoàng Minh Chính, anh bảo: "Mày về chuẩn bị đi ra an toàn khu". Tôi cũng chẳng hiểu an toàn khu là ǵ. Hoàng Minh Chính bảo tôi: "Ngày mai cậu đến nhận giấy tờ rồi đi cùng với Đỗ Đức Dục, với Vũ Đ́nh Ḥe"- khi đó tôi đang sinh hoạt trong đảng Dân Chủ.
    Tôi về nhà th́ hôm sau nhận được giấy ra an toàn khu. Tôi nhớ là ra Ngă Tư Sở rồi cứ đi dốc lên phía trên, lên Hương Canh, Vĩnh Yên, Phú Yên ǵ đó ... Một hôm Hoàng Minh Chính đến t́m tôi hỏi: "Hiện nay cậu đang làm ǵ?" Tôi bảo: "Tôi không làm ǵ cả, cậu bảo tôi lên an toàn khu, tôi chẳng biết an toàn khu ở đâu cả". Hoàng Minh Chính bảo tôi: "Hay là mày đi đánh trường bay Gia Lâm đi".

    Hoàng Minh Chính rủ tôi đi, ừ th́ đi. Tôi hỏi: "Đánh như thế nào, làm cái ǵ?" Ông ấy bảo: "Bây giờ mày về tổ chức hộ gạo và lên hộ danh sách dân quân ở các nơi đi về, và cậu liên lạc với tỉnh ủy Bắc Ninh". Tôi cũng làm theo lời Hoàng Minh Chính. Đến khi đánh trường bay Gia Lâm lần đầu tiên, th́ tôi với Hoàng Minh Chính ở trên cái trụ sở ở trên gác của nhà máy ở Gia Lâm để nh́n thẳng vào trường bay Gia Lâm.
    Lần đầu tiên, Hoàng Minh Chính cũng chưa ư thức được rơ ràng ǵ về sự chỉ huy, tôi nghĩ như thế, v́ thấy tay ấy chỉ đốt mấy cái pháo thăng thiên như thế thôi, th́ ở trong đó mới bắt đầu nổ. Khi Tây biết ḿnh bắn ở đó, th́ tôi thấy nó bắn sang và bắn rất chuẩn; ví dụ bắn cái nhà sập. Tôi và Hoàng Minh Chính đang ngồi, th́ cái bàn đổ, rơi xuống đất và nổ luôn cái nhà.

    Tôi bảo Hoàng Minh Chính: "Thôi, đi xuống đi!" Nhưng Hoàng Minh Chính là một tay rất gan, tay ấy cứ ngồi măi, không xuống. Khi cái nhà sập hoàn toàn rồi, Hoàng Minh Chính mới xuống. Trận đột kích đầu tiên đó thất bại. Trận thứ hai cũng thất bại và anh Hoàng Phi ǵ đó, chiến sĩ đầu tiên, chết ở trường bay Gia Lâm cùng với một sĩ quan Nhật.
    Sau mấy trận thất bại, Trung Ương gọi Hoàng Minh Chính lên, thay chỉ huy, đưa Đặng Viết Châu về thay. Trận cuối cùng là Hoàng Minh Chính chết, tôi tưởng là Hoàng Minh Chính chết nhưng Hoàng Minh Chính không chết. Tôi đi đưa khẩu đại bác 75 vào tận trong sân bay, Tây t́m ra được địa điểm và bắn, tôi và anh Đặng Viết Châu lại bê khẩu đại bác 75 chạy ra ngoài. Khi đó tôi cứ tưởng là Hoàng Minh Chính chết rồi.

    - TK: Nhưng rút cuộc th́ Hoàng Minh Chính không bị chết như chúng ta đă biết, c̣n riêng bác th́ sau trận Gia Lâm bác c̣n làm những việc ǵ nữa cho kháng chiến?

    - TD: Hoàng Minh Chính trước khi đi, dặn tôi: "Nếu tao chết th́ mày mang tất cả những cái này về cho vợ tao, cho Hồng Ngọc". Tôi cũng nghe như thế, th́ hôm đó truy điệu xong, anh Đặng Viết Châu bảo tôi đi t́m vợ Hoàng Minh Chính, ở đâu khu Vân Đ́nh. Chị Hồng Ngọc đóng ở một cái đ́nh chỗ Vân Đ́nh. Tôi vào hỏi, có chị ấy ra, tôi bảo: "Anh Hoàng Minh Chính trước khi chết có để tất cả những cái này cho chị". Tôi c̣n nhớ, cái ví với cái bút Shaffer và cái ảnh chị Hồng Ngọc. Chị ấy khóc và bảo: "Anh ấy không chết đâu, anh ấy nằm trong kia ḱa".

    Như thế là Hoàng Minh Chính c̣n sống. Tôi vào thăm Hoàng Minh Chính. Xong rồi tôi về, gặp anh Đặng Viết Châu, anh bảo: "Bây giờ tớ giới thiệu cậu đến Khu 10 đi". Giới thiệu tôi với ông Song Hào, khi đó là bộ chỉ huy của Khu 10, đóng trên sông Lô. Song Hào nhận tôi, đưa tôi làm địch vận. Anh Song Hào có nói là hiện nay phần tiếng Pháp không có ai, vậy ông giúp hộ phần tuyên truyền và địch vận ở Khu 10.
    Tôi nhận và làm việc ở đó như làm truyền đơn dưới quyền chỉ huy của anh Lưu Văn Lợi và anh Chiến Sĩ[1] là một người Đức phụ trách về địch vận. Lúc bấy giờ có cả Lê Đức Nhân Kerkhof, thỉnh thoảng tôi lên bộ chỉ huy nhận chỉ thị của họ về cách thức viết như thế nào, vận động Tây da đen thế nào và tôi vẽ tranh về địch vận. Tôi cũng làm cho vui thôi, thật ra vẫn không có ư thức ǵ về cách mạng cả.

    - TK: Thưa bác, vậy trong kháng chiến bác đă quen với ông Phan Khôi chưa?

    - TD: Không, khi tôi đi dự lớp học th́ mới học với ông Phan Khôi. Thực ra Phan Khôi đối với tôi là một bậc cao niên, tôi không phải là bạn bè với ông ấy, nhưng khi về lớp chỉnh huấn ấy tôi mới biết là có ông Phan Khôi.

    - TK: Trong lúc ấy bác có gặp nhóm Lê Đạt và Trần Dần không ạ?

    - TD: Không. Hoàn toàn không ... Nói thật với cô, tuy bước vào hội họa, nhưng tôi rất ngại văn nghệ sĩ, tôi cho đấy là thành phần không phải cho tôi chơi. Xuất thân từ một gia đ́nh phong kiến, chết là chết chỗ đó, thành ra trong tôi có cái dè chừng, bạn bè tôi cũng rất xa lạ, không chơi với ai cả. Thật ra tôi không chơi với ai hết. Trong thời kỳ học ở trường cũng thế. Nói ra th́ anh em cười.
    Lúc bấy giờ tôi chỉ quen với một số bạn bè người châu Âu, ví dụ mấy người Tây, nói chuyện với nhau thôi, rất ít chơi với anh em. Thành thử cái cách biệt và cách nh́n của anh em với tôi, người ta chẳng thích tôi và tôi cũng chẳng thích ai cả. Đến khi tôi đi kháng chiến cũng thế. Có một cô tên là Yolande Santé, cô ấy rất quư tôi, trước kháng chiến có gặp tôi, hỏi tôi: "Tại sao mày không nghỉ đi về Pháp?" Tôi bảo: "Cũng đơn giản thôi tại v́ tao là người Việt Nam". Hỏi: "Mày có ư thức ǵ về chính trị không?" - Tôi chẳng có ư thức về chính trị cả. Vậy cái chuyện không đi kháng chiến hay chưa đi theo Pháp là một ư thức không nằm trong chính trị, không là ǵ hết. Tôi không thích, thế thôi.


    ● Làm thư kư toà soạn báo Nhân Văn

    - TK: Thưa bác, xin bác nhắc lại việc bác quen cụ Phan Khôi trong lớp Chỉnh huấn ở Việt Bắc như thế nào?.

    - TD: Khi ở Huế tôi nghe tiếng ông Phan Khôi, nhưng đến khi vào học lớp chỉnh huấn th́ tôi mới biết ông Phan Khôi. Lớp đó là lớp đầu tiên. Tôi có biết lớp đó đâu. Sở dĩ tôi học lớp đó, một phần là do anh Tô Ngọc Vân giới thiệu. Anh Vân viết cho tôi một cái thư bảo: Anh có tranh hay không để dự triển lăm và có lớp học, anh nhớ liên lạc với Tổng Bộ Việt Minh, về học cho vui. V́ đi học cho nên tôi mới biết ông Phan Khôi, người ta xếp tôi cùng tổ của ông Phan Khôi.

    Tôi c̣n nhớ tôi vào tổ đó cùng với Đào Duy Dếnh là Đào Phan[2] với Nguyễn Tử Nghiêm[3] và mấy người nữa. Đó là lần đầu tiên tôi biết và tiếp xúc với ông Phan Khôi. Qua tŕnh bày lư lịch, ông Phan Khôi bảo: "Ủa, thế gia đ́nh nhà anh là ḍng Thọ Xuân Hương với lại Gia Hưng à?" Tôi bảo: "Vâng, Gia Hưng là bên bà cố tôi". Ông hỏi: "Nhà anh thuộc ḍng Minh Mạng hay Thiệu Trị?" Tôi bảo: "Chính thuộc về Thiệu Trị đấy ạ". Ông và tôi nói chuyện, và qua câu chuyện ông làm quen với tôi, do đó ông thân với tôi và tôi thấy ông yêu tôi, tôi cũng quư ông.

    - TK: Thưa bác, trong trường hợp nào bác đă quen với nhóm chủ trương báo Nhân Văn?

    - TD: Nhân Văn à? - cười- Nhân Văn, thật ra tôi không quen anh Lê Đạt, tôi biết anh Lê Đạt khi anh về phụ trách báo Văn Nghệ. Đáng lẽ người ta cho Nguyễn Hữu Đang nhưng người ta để Lê Đạt về đấy cùng với Nguyễn Hữu Đang phụ trách Văn Nghệ. Tôi không biết Trần Dần, tôi cũng không biết Hoàng Cầm. Măi sau khi họp ở 51 Trần Hưng Đạo, đưa bài Nhất định thắng của Trần Dần -hôm đó là cuộc hội rất lớn- kết tội bài đó. Tôi với ông Phan Khôi ngồi gần nhau, hôm đó tôi không biết Trần Dần, ông Phan Khôi nói với tôi: "Thật ra bài đó chẳng có ǵ hay nhưng nó phạm thượng, tại v́ nói đến màu cờ trong một đêm mưa, không có hướng đi lên, bài đó bị đánh v́ thế".

    Thứ hai, bài thơ nói đến em, là em nào? Người ta quy rằng Trần Dần như thế là ngă về địch, bị gián điệp. Ông Phan Khôi bảo: "Làm ǵ có thứ gián điệp ǵ mà nhanh thế, gián điệp nào mà rơ ràng thế? Gián điệp th́ phải tổ chức quy mô, có bài có vở, chứ tổ chức ǵ lạ kỳ thế. Anh t́m thử xem cô này là cô nào, có thật là gián điệp không".
    Khi đó ḿnh cũng là thanh niên, nghe ông Phan Khôi bảo thế tôi cũng ṭ ṃ, tôi lên gần nhà thờ Tin Lành, ở đó tôi nghe nói là có một cái crèche, như là nhà trú ban đêm cho những người tàn tật, người già. Cô Khuê là một trong những người mà nhà thờ Tin Lành dùng, một là để dạy, hai là trông nom cái nhà đó. Tôi nghe như vậy thôi, tôi về nói với ông Phan Khôi: "Cô này là giáo viên, hiền lành, không phải là gián điệp".

    Ông Phan Khôi cũng nói với tôi: "Quy cho người ta là gián điệp, là chính trị, nhanh quá, không nên quy nhau như thế rất nguy hiểm; anh em vừa ở kháng chiến về, chưa hiểu đầu đuôi mà tự nhiên chụp cho nhau cái mũ gián điệp như thế rất nguy hiểm". V́ thế cho nên tôi không quen biết những người này nhưng v́ ông Phan Khôi, tôi đứng trên quan điểm của ông Phan Khôi, tôi rất ủng hộ ông Trần Dần mà tôi không biết ông Trần Dần là ai cả.
    Tôi cũng không biết ông Hoàng Cầm. Tôi biết anh Lê Đạt v́ tôi cùng về báo Văn Nghệ, tôi phụ trách in cho Đại Hội Văn Nghệ, những cái tranh múa sạp, ǵ ǵ đó, v́ thế mà tôi biết anh Lê Đạt rơ ràng. Do ông Phan Khôi tôi biết nhóm Lê Đạt và Trần Dần.

    - TK: Từ việc có cảm t́nh và ủng hộ nhóm chủ trương báo Giai Phẩm Mùa Xuân đến việc làm thư kư ṭa soạn cho báo Nhân Văn cũng khá xa, vậy thưa bác trong hoàn cảnh nào bác đă nhận lời làm thư kư ṭa soạn báo Nhân Văn?

    - TD: Một hôm ông Phan Khôi rủ tôi đi chơi, khi đi lên đường Phan Chu Trinh bây giờ, ăn phở. Ăn xong đi ra, th́ thấy bọn Minh Đức và tất cả mọi người tụ tập ở gần cái nhà trước quán ăn ấy, có cả Lê Đạt, Nguyễn Hữu Đang, Trần Dần, Hoàng Cầm đang đứng giữa đường, bàn to chuyện lắm. Thấy ông Phan Khôi và tôi đi qua th́ mọi người hô ầm lên: "Trần Duy đây rồi!"
    Tôi chưa hiểu và ông Phan Khôi cũng không hiểu ǵ cả, đứng lại nói chuyện mới biết là hiện nay anh em định ra một tờ báo và thiếu người làm. Thực ra lúc ấy người nào cũng sợ dây vào chính trị, dây vào báo chí lúc bấy giờ ai cũng sợ cả. Tôi th́ cho rằng làm báo có cái ǵ đâu mà sợ, nếu mục đích chính của tờ báo là thơ, văn nghệ, th́ chẳng có ǵ, tôi bảo: "Tôi làm cho".

    Sẵn đó có cả ông Phan Khôi th́ mọi người bảo mời cả Trần Duy, mời cả bác Phan, bác Phan đứng làm chủ nhiệm hộ cho Trần Duy. Thực ra lúc ấy không ai dám đứng tên, sau vụ Trần Dần không ai dám đứng. Lê Đạt lúc bấy giờ là cán bộ của đảng rồi, không làm. Nguyễn Hữu Đang không dám làm. Lúc ấy chỉ có tôi, tôi bảo: "Tôi làm được v́ đứng về mặt tổ chức, ấn loát, nhà in, tôi hiểu, tôi có thể làm được".

    Ông Văn Cao mấy lần lên gặp tôi đặt vấn đề này nọ, ông Phan Khôi cũng rất thắc mắc, hỏi: "Ở trong này vai tṛ của ông Văn Cao là ǵ mà ông ấy tích cực như thế?" Tôi bảo đùa với ông Phan Khôi: "Anh em vẫn gọi ông ấy là ông tiên chỉ trong làng thơ đấy". Ông Phan Khôi cười. Đại khái như thế, tôi vào Nhân Văn không có mục đích lớn cũng như tôi bước vào kháng chiến chẳng có mục đích ǵ cả, thấy vui th́ làm thôi, nghịch nghịch, thấy có thể làm được mà không có hại th́ làm.

    - TK: Thưa bác sau đó việc tổ chức tờ báo Nhân Văn đă xẩy ra như thế nào? Ai quyết định nội dung bài vở trong tờ báo? Ai điều hành tờ báo?

    - TD: Tờ báo nó như hội chợ ấy, chẳng có ai phụ trách ai cả, căi cọ nhau như ngoài chợ trời ấy cô Khuê ạ. Căi cọ lung tung, giấy tờ luộm thuộm. Vai tṛ ông Phan Khôi th́ không ai đếm xỉa đến ông ấy cả, người ta chỉ mượn tên ông ấy thôi. Thỉnh thoảng ông đến cũng không ai hỏi ư kiến ông cả, ông ấy có đọc bài vở ǵ đâu. Tất cả bài vở là do Đang và Đạt quyết định và bài vở tập hợp vào tôi, khi thiếu bài hoặc mise mà không có th́ bảo tôi làm cái remplissage lấp lỗ trống hoặc thu dọn bài này, bài nọ, trang mấy, trang mấy có tranh, th́ bảo tôi làm.

    Sự thật ra quyết định bài vở phần lớn là Đang, quyết định nội dung bài là Đạt. C̣n thầy c̣ thầy kiện là ông Văn Cao. Ông Trần Dần, ông Hoàng Cầm là đứng sau lưng. Người chủ động và trực tiếp với tôi là Lê Đạt, người chủ động bài vở là ông Nguyễn Hữu Đang.

    Tất nhiên là tôi không quyết định được bài vở rồi, nhưng có bài nào cần thiết th́ Lê Đạt bảo: "Ông viết đi, vấn đề này ông viết được, ông viết hộ tôi, ví dụ như tự do sáng tác hay là ǵ đó th́ ông cứ viết, ông lại hơi có cái giọng humour th́ ông làm cho tôi ... không phải chuyện cười, những chuyện thời sự ông đi góp nhặt các nơi". Th́ tôi phụ trách mục đó và tôi đề TD, là Trần Duy đó. Sau khi mise những bài chính rồi th́ tôi là người lấp remplissage phần c̣n lại của tờ báo. Sự thực ra người ta không bao giờ hỏi ông Phan Khôi về một cái ǵ cả.


    Còn tiếp ...

  5. #2245
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    - TK: Đến việc tiền in báo, ai bỏ tiền ra in báo Nhân Văn? Thưa bác, ông Minh Đức có vai tṛ ǵ trong việc in báo Nhân Văn mà bị tội nặng như thế?

    - TD: Nó là như thế này: anh Hoàng Cầm có nói là đi vay tiền, thực tế là không vay được. Khi nhận lời th́ không có quỹ nào cả, không có đồng tiền nào cả, anh Minh Đức cũng không có tiền, ông Đang không có tiền, bọn anh em th́ không ai dám đứng tên chứ đừng nói chuyện bỏ tiền ra. Ngày đầu tiên tôi đến, anh Minh Đức bảo: "Hay là tôi với ông, hai thằng cùng đi vay giấy đi". Đến vay mấy nơi như nhà in Xuân Thu ... nhưng đầu tiên th́ đến nhà in Cộng Lực gần chợ Đồng Xuân, Cộng Lực bảo: "Tôi chịu thôi, chúng tôi nhận in th́ phải có giấy của Thông Tin Bắc Bộ cho, chúng tôi không có giấy cho vay".

    Chúng tôi xuống gặp ông Đỗ Huân[4], ông ấy cười: "Nếu in th́ tớ in cho các cậu, chứ c̣n cho vay th́ tớ không có tiền cho vay". Có một người khuyên tôi là đi t́m ông Liên và t́m ông Nguyễn Bắc[5], th́ tôi đến t́m Nguyễn Bắc, ông ấy cũng hồ hởi, cũng vui lắm, bảo: "Các cậu phải có giấy phép rồi th́ mới ra báo". Tôi bảo có giấy phép rồi, trên Báo Chí Bắc Bộ có cho rồi.
    Nguyễn Bắc xem, rồi bảo: "Thế được rồi, để tôi nói với Liên cấp giấy cho các cậu". Tôi đến t́m anh Liên, anh Liên có kư cho tôi giấy mua ba ram giấy. Tôi đến cùng với Minh Đức, đến hiệu bán văn pḥng phẩm bên Trường Thi đó, tôi mua được ba ram giấy. Số báo đầu tiên ra vỏn vẹn trong ba ram giấy, bán hết, được tiền ngay. Trong hai hôm, nhận được tiền liền, đếm tiền đủ có thể mua thêm sáu ram giấy. Vậy, trước chỉ có ba ram giấy thôi, sau khi bán hết số báo đầu tiên, đủ tiền thừa để mua sáu ram giấy. Số thứ hai ra là với sáu ram giấy.

    Vậy báo ra là không mượn ai cả, không xin ai hết, tự bỏ tiền mua. Ai bỏ tiền? Minh Đức cho vay tiền. Tôi cũng nghĩ anh Minh Đức là người rất tội v́ anh Minh Đức là người có nghĩa với anh Đang, chắc anh Đang và Minh Đức cũng có bàn với nhau cho nên Minh Đức đi giật tiền của vợ, giật tiền nhà sách, đưa cho tôi, cũng rất khổ sở chứ không vui vẻ ǵ.

    Nhưng Minh Đức là con người rất nhiệt t́nh, cho nên sau Minh Đức bị tù, tôi nghĩ tôi thương măi v́ tay này chẳng làm ǵ cả mà đi tù, không dính ǵ với Nhân Văn hết, chỉ ở ngoài, chỉ là người đă từng ủng hộ anh Đang khi c̣n ở trong Thanh Hóa và chính Minh Đức là người đă nghĩ ra cách in một lần chạy ba bốn màu. Minh Đức là người có rất nhiều sáng kiến, tội nghiệp anh Minh Đức không có tội ǵ để lĩnh tù cả. Thực ra Minh Đức đưa tiền để tôi đi mua. Vậy th́ tất cả tiền nong là do Minh Đức.

    - TK: Thưa bác, ngoài số tiền ông Minh Đức bỏ ra lúc đầu, Nhân Văn c̣n có nguồn tài trợ nào khác không ạ?

    - TD: Một thời gian chúng tôi nhận được rất nhiều mandat, rất nhiều tiền gửi đến ủng hộ hoặc mua báo trước. Việc này ông Phan Khôi có hỏi tôi rằng: "Những mandat đó anh c̣n giữ không?" Tôi bảo c̣n giữ. Ông bảo: "Tốt nhất là anh mang trả lại, đừng dùng tiền đó, báo bán đến đâu lấy tiền đó sử dụng chứ đừng lấy tiền mà anh không biết nguồn ở đâu, tôi là người có kinh nghiệm chuyện đó, có những lần tôi làm ở Trung Bộ, tôi nhận một món tiền rất lớn mà tôi không biết ở đâu, hóa sau ra là tiền của mật thám thành ra nguy hiểm. Tốt nhất là anh không biết nguồn tiền này ở đâu, anh ra bưu điện trả lại".

    Tất cả số tiền đó tôi dồn lại và làm theo lời ông Phan Khôi, tôi mang trả lại. Vậy tiền ra báo là không vay mượn ai cả. Đầu tiên là do ba ram giấy, do Sở Văn Hóa Hà Nội cho phép. Ba ram giấy ra được số báo đầu tiên, bán chạy, tất cả tiền mặt đưa về tôi vội vàng mua ngay sáu ram giấy.

    - TK: Thưa bác, về điền kiện in ấn, việc in ấn có dễ dàng không? Tại sao ông Đỗ Huân chủ nhà Xuân Thu lại chịu in báo Nhân Văn và ông ấy nhận in trong điều kiện nào?

    - TD: Không ai nhận in cả. Một hôm tôi đi gặp Đỗ Huân. Đỗ Huân hỏi: "Đi đâu mà buồn thế?" – "Đi t́m một nhà in". Đỗ Huân cười bảo tôi: "Tớ in cho cậu cho!" Tôi thấy tay này là một tay đứng đắn, không bao giờ nói đùa cả, tôi bảo: "Ông nói thật đấy à?" Đỗ Huân bảo: "Có ǵ đâu mà thật hay đùa, tớ là nhà in, cậu in báo th́ tớ in cho".
    Nguyên nhân tại sao Đỗ Huân nhận th́ tôi không biết, hay là do một cái ǵ đó, hoặc Đỗ Huân là của ai th́ tôi cũng không biết được. Chỉ biết khi Đỗ Huân nhận in th́ ở Hà Nội không có nhà in nào dám in. Tôi đă lên hỏi các nhà in, không ai dám in cả. Trừ Đỗ Huân. Nhà in Xuân Thu nhận in mà anh em Xuân Thu cũng rất vui vẻ, không có vấn đề ǵ. Măi khi đến khi tờ Nhân Văn bị đ́nh chỉ, th́ anh em nhà in mới quay ra đấu tranh chống Nhân Văn thế thôi, c̣n trong thời kỳ tờ báo đang in, anh em đối với chúng tôi rất vui vẻ, chữa bài vở nửa đêm nửa hôm không có chuyện ǵ cả.

    - TK: Thưa bác, bác có thể xác nhận lại một lần nữa là tờ Nhân Văn không nhận tiền của ai cả không ạ?

    - TD: Tờ báo từ đầu khi nó ra đến khi đóng cửa, không nhận một đồng xu nào của ai cả - Trần Duy nhấn mạnh. Có người nói rằng tôi nhận tiền của Durand, tôi có nói với mọi người là: "Tôi không biết ông Durand. Không biết ông Durand là ai cả. Hơn nữa, nếu nói ông Durand là một nhà trí thức th́ nói thật với anh là người trí thức Pháp không bao giờ làm mật thám đâu. Trí thức Pháp là trí thức Pháp, nhiều khi c̣n chống cả mật thám. Tôi không bao giờ nghĩ là ông Durand nào đó, là một nhà nghiên cứu về mỹ thuật Việt Nam, về cổ học Việt Nam mà là mật thám th́ tôi không tin".

    Công an có hỏi tôi: "Ông Durand quan hệ với anh thế nào?" Tôi bảo: "Tôi có biết ông ấy đâu mà tôi quan hệ". Có người lại cho rằng tôi nhận tiền của Ủy Ban Quốc Tế. Tôi bảo tôi cũng không biết Ủy Ban Quốc Tế nằm ở đâu mà làm sao tôi nhận được tiền. Trong quá tŕnh làm báo, tôi không tiếp xúc với một người Âu nào cả, một người ngoại quốc nào hết. Thật ra có mượn một người thế tôi, nhưng rồi sau người đó cuỗm một số tiền c̣n lại, nó đi đâu mất, anh em cũng không biết ǵ, đúng thời đóng cửa Nhân Văn[6]. Thành ra tiền nong chẳng có. C̣n ngân phiếu, tôi trả lại, nghĩa là Nhân Văn tay trắng, không có một đồng xu nào cả, từ khi nó lên, tay trắng và khi đổ th́ cũng chẳng có một đồng xu nào trong quỹ cả.


    ● Nội bộ báo Nhân Văn

    - TK: Thưa bác, trên báo Nhân Văn có một số tên viết tắt không biết là ai, ví dụ như bác, ngoài tên Trần Duy và Y Du, bác c̣n kư những bút hiệu nào khác nữa?

    - TD: TD này, Trần Duy này, chỉ có ba tên đó thôi, tranh tôi vẽ vẫn đề là TD.

    - TK: C̣n người kư Trần Y Du là ai?

    - TD: Cũng là tôi.

    - TK: Pha Y là ai?

    - TD: Là Phái. Phái có vẽ mấy bức tranh chụp mũ hay ǵ đó.

    - TK: XYZ là ai ạ?

    - TD: Có thể là Đang, v́ trong ṭa soạn chỉ có tôi, Đang và Đạt. Anh em ở ngoài th́ họ để tên thật. C̣n những mục thay thế hoặc lấp chỗ trống, có thể là Đang, có thể là Đạt, có thể là tôi.

    - TK: Thế XYZ là Tổ Ba Người phải không ạ?

    - TD: Không, XYZ là một người thôi. Có thể là Đang, có thể là Đạt, gọi là mục để lấp chỗ trống, không quan trọng. Nếu quan trọng th́ viết tên rơ ràng. Thật ra lúc bấy giờ nó như cái chợ trời, không ai quyết định được ai cả, nó cứ quân hồi vô phèng, nó không thành một tổ chức quy mô nào cả, cho nên người ta cứ bảo người này, người kia là công an cài vào; thực ra công an chẳng cần cài, người ta cứ đứng ngoài đường nghe cũng biết t́nh h́nh như thế nào rồi; việc đó không có ǵ bí ẩn, bí mật cả, tất cả gặp đâu nói đó, chứ không thành một tổ chức chính trị ǵ cả.

    - TK: Thế, Tổ Ba Người là ai ạ?

    - TD: Tôi không nhớ có cái tên này.

    - TK: Thưa bác, c̣n những bài kư tên Người quan sát là Lê Đạt hoặc Nguyễn Hữu Đang phải không ạ?

    - TD: Vâng. C̣n kư tên Y Du là tôi.

    - TK: Tranh cũng là việc chính của bác, vậy trong thời kỳ ấy bức tranh nào đă gây ấn tượng mạnh nhất và đă làm cho bác bị lôi thôi nhất?

    - TD: Tôi có vẽ một bức tranh, có lẽ đó là hậu họa lớn nhất trong đời tôi, là Ốc sên không cánh mà bay trong tờ Giai Phẩm Mùa Xuân[7], chính bức tranh chết của tôi đó, nó là cái họa lớn trong đời tôi. Nó không phạm ai cả ngoài những người cơ hội, mà ở trong đảng th́ cô Thụy Khuê biết - cười... Cơ hội là chính!

    Thực ra đảng viên mà chết được như ... mấy ông đảng viên -chân chính- mới là hay. Cho nên Sáng nó có vẽ một bức tranh mà không ai hiểu được là Kết nạp đảng, tranh đó mới là cái chất của Sáng. Sáng bảo: "Tao không bao giờ coi thường đảng viên, nhưng đảng viên kết nạp ở đâu, chứ đảng viên kết nạp ở văn pḥng, ăn sung mặc sướng th́ đảng viên làm ǵ, đảng viên phải chết ngoài mặt trận, phải thừa sống ra chết tao mới phục".

    Tranh ấy gây xao động một lúc nhưng thực ra không ai hiểu được tư tưởng của Nguyễn Sáng, cho nên bức tranh Kết nạp đảng, cô Thụy Khuê có thấy không, phải ở mặt trận, ở tiền tuyến, th́ giá trị của người đảng viên mới có. C̣n không th́ tất là đều là cơ hội. Khi tôi vẽ Ốc sên không cánh mà bay th́ tôi biết là tôi đưa đầu vào máy chém rồi.

    - TK: Về sáng tác, khi viết những truyện như Người khổng lồ không tim và Tiếng sáo tiền kiếp là bác có ư ǵ? Bác cũng chính trị lắm đấy chứ?

    -TD: Người khổng lồ không tim không phải tôi nói là người đảng viên không tim. Người đảng viên là người khổng lồ, trong số những người khổng lồ đó có người không tim chứ không phải là người khổng lồ nào cũng không tim cả đâu. V́ ở trong đó cũng có Ngọc Hoàng, Ngọc Hoàng là cụ Hồ, Nam Tào Bắc Đẩu ... tất cả là những ông trung ương tốt,bên cạnh đó có những ông trung ương xấu.
    Vậy ở trong tập thể đó có những người tốt, có những người xấu. C̣n Tiếng sáo tiền kiếp, nó được đẻ ra sau thời kỳ chỉnh huấn: Con người ta ai cũng qua cuộc đời cũ cả, đến lúc đó bắt tôi bỏ cuộc đời cũ đi nhập vào cuộc đời mới, th́ liệu có làm được không? Thành thử Tiếng sáo tiền kiếp ... là cái ray rứt của con người, muốn đi đến bỏ cái cũ nhưng bỏ như thế nào, bỏ làm sao, mà cái divorce như thế rất khó, thành thử chính Boudarel đă nắm được nội dung truyện đó.

    Ông Nguyễn Đ́nh Thi, ông Đồ Phồn bảo: "Nó là thằng phản động từ xương từ tủy", đại khái như thế. Tôi bảo tôi chẳng có ǵ là phản động ở trong ấy cả, nếu có phản động chăng th́ là như thế này: tôi không thích một cái đảng chính trị nào cả -đấy là cái phản động lớn nhất đấy- không riêng một cái đảng nào, đảng nào cũng thế thôi. Nếu có cái đảng nào gọi là đảng quân chủ, th́ tôi cũng không theo, mặc dù bố mẹ tôi là ḍng dơi con nhà vua.

    Nói chung là tôi không thích một cái đảng nào cả, và đến bây giờ tôi cũng không tán thành một đảng nào cả và bản thân tôi cũng không thích vào một đảng nào hết, có chăng là sự bảo vệ con người trong một cộng đồng nào đó, mục đích chính của tôi vẫn là yêu cái đó. Đừng gây xáo trộn lớn, hiện nay đất nước ḿnh xáo trộn nhiều quá, xáo trộn về ngôn ngữ, về chữ nghĩa, về chữ quốc ngữ ... Tôi có nói với anh em rằng ngay tiếng Pháp, đứng về pháp cú, grammaire vẫn có vấn đề mà tại sao từ mấy trăm năm nay người ta vẫn để nguyên, có những cái không hợp lư mà họ vẫn để, ví dụ những thay đổi từ al sang aux, từ ou thêm x vẫn có những exceptions, những cái không hợp lư người ta vẫn để từ mấy trăm năm nay.

    Vậy tại sao ḿnh luôn luôn thay đổi, cải cách. Nếu ḥn sỏi mà cứ lăn măi th́ không bao giờ dính vào đâu được. Cái đất nước ḿnh cứ luôn luôn thay đổi, cải cách, cải tạo, rốt cuộc không bao giờ đứng được một chỗ nào. Riêng tôi, không bao giờ tôi vào một cái đảng nào cả. Cái đảng chính của tôi vẫn là đảng con người thôi.


    Còn tiếp ...

  6. #2246
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    - TK: Thưa bác, cụ Phan Khôi viết bài Phê b́nh lănh đạo văn nghệ khá mạnh, vậy có thể nói là cụ Phan Khôi có một vai tṛ quan trọng ǵ trong nhóm Nhân Văn Giai Phẩm không?

    - TD: Ông Phan Khôi, cái người mà ông ấy chống nhất là Nguyễn Đ́nh Thi, ông cho Nguyễn Đ́nh Thi là người lũng đoạn trong đó và ông cho rằng, tất cả những người như Tô Hoài ... cho nên ông Phan Khôi chỉ chống những người trong ban lănh đạo văn học nghệ thuật thôi, chống lại sự lũng đoạn trong những cái giải chấm, ở trong văn học nghệ thuật.
    Anh em cũng không yêu cầu ǵ cả và ông cũng không có quyền hạn ǵ cả. Ông không quyết định ǵ hết: bài vở ông không quyết định v́ bài vở là đưa qua Lê Đạt, Lê Đạt đưa cho tôi và chính tôi là người mise, tŕnh bày tờ báo. Thiếu thừa chỗ nào th́ tôi nói với anh em thêm cái này cái nọ. Cái mục remplissage là tôi làm chứ không phải ai làm cả. Mise tờ báo lên cho tờ báo chạy là tôi. Tiếp xúc với nhà in là tôi.

    Vai tṛ Phan Khôi trong báo Nhân Văn không có ǵ cả. Ông không là chủ động, không chỉ đạo, ông không có ảnh hưởng trong tờ báo. Có ảnh hưởng trong tờ báo có mấy người: Văn Cao là ngầm rồi, Trần Dần, Hoàng Cầm đi vào một nhánh rồi, Lê Đạt và Nguyễn Hữu Đang. C̣n số mà tập họp những anh em khác, tất cả bài vở ... thành phong trào như Đất Mới ... là do ảnh hưởng của Nhân Văn rồi nó đẻ ra những người cộng tác chứ không phải là những người cộng tác nằm đầu tiên trong nhóm chỉ đạo của Nhân Văn.

    Là hai người chủ chốt, hai cái đầu đấy, một người là đường lối tư tưởng, một người đường lối chính trị, mà Lê Đạt là người điều chỉnh, gọi là cái phanh ấy, cái thắng đấy, khi nào đi quá th́ chính Lê Đạt cũng kêu và chính Lê Đạt là người chống Nguyễn Hữu Đang và chính Lê Đạt có nói với tôi: "Tất cả những bài vở mày đừng đưa cho thằng Đang trước và thằng Đang có bài ǵ th́ mày đưa cho anh em xem trước, mày đừng tự động cho lên". Chính Lê Đạt bảo tôi như thế, v́ thế cho nên cái bài Nguyễn Chương ấy, ông Phan Khôi ông ấy phản đối ghê lắm.

    - TK: Bác muốn nói đến bài Trả lời Nguyễn Chương của báo Nhân Dân trên Nhân Văn số 2 phải không ạ? Bài ấy kư tên ba người nhưng do ai viết?

    - TD: Bài ấy là Đang viết đấy chứ. V́ nói thực với cô Thụy Khuê là có hai người trong nước Việt Nam làm báo mà tôi phục nhất, Nguyễn Hữu Đang là một, Phan Khôi là hai. Báo chí viết rành mạch, rơ ràng. Nhất là Đang viết giỏi lắm, cho nên cái bài ấy, cô đọc lại mà xem, nó mực thước lắm, đúng là bài về polémique, phải nói là thầy về polémique, phân tích rơ ràng. Đang viết bài đó và bảo: "Bọn mày đứng hộ tao". Th́ mấy người, tôi, Lê Đạt, Hoàng Cầm, Trần Dần đứng[8]. Sau ông Phan Khôi gọi tôi bảo: "Thực ra bài đó ai viết? Các anh làm báo thế các anh chết, tất cả là những người có tên có tuổi mà lại mượn tên người khác, ông Đang viết một bài như vậy tại sao không dám đứng tên mà lại để tên các anh?"

    Sự thực th́ Nguyễn Hữu Đang viết bài đó rất hay, bài đó trả lời Nguyễn Chương, không phải bốn người kia viết, ông Đang viết, v́ thế khi ông Phan Khôi phát hiện ra, ông ấy mắng tôi: "Anh làm thư kư ṭa soạn mà làm như thế rất nguy hiểm". Ông Phan Khôi hay mắng tôi lắm.

    - TK: Thưa bác, trên báo Nhân Văn c̣n có một bút hiệu nữa là Trần Công, vậy Trần Công có phải là Trần Duy không ạ?

    - TD: Trần Công không phải là Trần Duy. Ông Đồng gọi tôi lên Phủ Thủ Tướng để bàn về việc có nên ra nữa hay không và tất cả việc đó nên thu xếp thế nào thành một yêu cầu nội bộ chứ đừng thành một cuộc đấu tranh, th́ tôi cũng nhận lời và tôi cũng xem như thế là đúng. Khi tôi về báo cáo điều đó th́ anh em có vẻ bất b́nh, cho rằng tôi đầu hàng chính phủ và đầu hàng ông Đồng, họ cho rằng như thế là tôi phản bội anh em, bán đứng anh em, thành ra định đưa Trần Công thay thế, khi đó gây cho ông Phan Khôi một phản ứng rất lớn, ông cho rằng anh em làm việc với nhau v́ t́nh nghĩa chứ có phải v́ quyền lợi ǵ đâu mà làm như thế, ông có nói rằng nếu Trần Duy không làm nữa th́ ông cũng không nhận trách nhiệm ǵ nữa cả, do đó mà sau rồi cũng thôi, không tiến hành nữa. Vậy th́ Trần Công không phải là Trần Duy.

    - TK: Chuyện này khá quan trọng, nó cũng là đầu mối của sự chia rẽ giữa bác và các anh em trong báo Nhân Văn, vậy xin bác thuật lại đầu đuôi, bác lên gặp thủ tướng Phạm Văn Đồng ở giai đoạn nào của tờ Nhân Văn?

    - TD: Tôi gặp anh Phạm Văn Đồng, ông Đồng gọi tôi lên, khi đó là số 3 rồi. Bắt đầu số 3. Khi đó có những tin đồn là Nhân Văn muốn ngả về những mouvement, những phong trào đ̣i dân chủ ở Hung hay là ở Nam Tư ǵ đó, th́ anh Đồng có cho gọi ban biên tập và ṭa soạn lên, cuối cùng anh em bảo Trần Duy lên gặp, th́ tôi lên. Việc tôi lên gặp ông Đồng cũng có một số anh em tán thành, một số không tán thành, cho rằng như thế là tự ḿnh ràng buộc với ... chính quyền.
    Nhưng tôi nghĩ rằng anh không thể nào vượt chính quyền được và anh không thể nào vượt khỏi tổ chức của đảng được, không thể chống lại được nó, làm cái ǵ cũng phải nằm trong cơ sở tổ chức của đảng thôi.

    Tôi lên gặp ông Đồng. Thái độ của ông Đồng rất cởi mở, gặp tôi bảo: "Tôi hiện nay rất bận, bao nhiêu khách đang chờ tôi bên Phủ Chủ tịch cho nên tôi cũng nói qua để anh biết rằng tôi ủy cho anh Phan Mỹ thay tôi để giải quyết những vấn đề ǵ của anh em c̣n vướng mắc, theo tôi th́ đừng nói chữ đấu tranh, các anh cần ǵ, yêu cầu ǵ, các anh cứ việc đề ra và chúng tôi giải quyết chứ đừng đấu tranh, đ̣i hỏi cái ǵ mà phải đấu tranh".

    Ông Đồng quay sang nói với anh Phan Mỹ: "Hiện nay tôi phải sang họp, anh ở đây gặp các anh ấy, có vấn đề ǵ các anh đề xuất mà anh có thể giúp được th́ anh cứ giúp". Ông Đồng đi th́ tôi ngồi nói chuyện với anh Phan Mỹ một thời gian, anh Phan Mỹ bảo: "Các anh cần ǵ, vấn đề tài chính th́ tất nhiên chính phủ làm được việc đó, các anh cần mua giấy th́ chúng tôi cấp giấy cho các anh mua".

    Xong việc ấy tôi về gặp anh em ở một cái quán nhỏ đầu Hàng Nón, mọi người ở đấy, có Văn Cao, Nguyễn Hữu Đang, Lê Đạt, ... và tôi. Một lúc th́ Đang đến, tôi nói chuyện tôi gặp như thế th́ tất cả mọi người trừ Lê Đạt, đều cho rằng thái độ của tôi là thái độ đầu hàng. Ông Phan Khôi có hỏi một câu: "Ḿnh đánh ai mà ḿnh đầu hàng?"
    Đó là câu ông hỏi anh em, ông cho rằng anh em làm việc với nhau v́ t́nh nghĩa chứ không phải v́ quyền lợi ǵ đâu mà làm như thế. Sau đó ông Phan Khôi hỏi tôi: "Anh gặp ông Đồng th́ ông có nói ǵ không?" Tôi nói: "Ư ông Đồng là tất cả những điều yêu cầu về báo chí, về văn học nghệ thuật, th́ nên đề đạt chứ đừng nói chuyện đấu tranh". Khi đó tôi có nói với anh Lê Đạt, Lê Đạt bảo: "Khổ lắm, việc này là do ông Đang, ông Đang lúc nào cũng quá khích và cần làm to lên".
    Th́ khi đó, thực ra cũng nói với cô Thụy Khuê rằng, ông Đang ông ấy bảo: "Không sợ ǵ cả! V́ đă có hội nghị quốc tế, có tất cả các thứ ... và lănh đạo không dám làm ǵ đâu!" V́ thế anh em Nhân Văn ở trong một cái thế tiến lùi cũng rất khó và khi đó, bản thân tôi thấy cũng rất nguy hiểm.

    Khi đó ông Song Hào có cho ông Mặc Ninh đến nhà tôi, Mặc Ninh nói câu này: "Anh Song Hào dặn tôi nói với cậu rằng làm ǵ th́ làm nhưng cậu phải đề pḥng, nếu anh em cán bộ tập kết nêu khẩu hiệu biểu t́nh rằng chính các cậu là người phá hoại phong trào đoàn kết, phong trào tập kết th́ các cậu sẽ ở vào một thế rất nguy hiểm, cho nên anh Song Hào dặn tôi nói với cậu là làm đến đâu th́ suy nghĩ cho kỹ chứ đừng đẩy đến chỗ bế tắc là nguy hiểm lắm đấy".

    - TK: Sau đó bác đă quyết định như thế nào, và nội bộ Nhân Văn đi đến đâu? Xin bác cho biết về Nhân Văn số 6, số bị chính quyền chận lại và sau đó Nhân Văn bị đóng cửa hẳn.

    - TD: Xong số 3 th́ tôi chuẩn bị mấy số sau, tôi chuẩn bị cái affiche về Ba Lan th́ chính tôi lên tiếp xúc với sứ quán Ba Lan, họ cho tôi tất cả tài liệu, affiche, tranh ảnh về Ba Lan và tôi đang định làm số đó. Nhưng sau vụ tôi lên gặp ông Đồng ấy, th́ ông Đang ông đùng đùng ông tự động thay đổi. Lê Đạt cũng bảo cái chuyện mà Đang lên nhà in tự động thay đổi nội dung rất là nguy hiểm.
    Th́ rồi xẩy ra việc mà bên công an can thiệp, nhưng không can thiệp đến ban biên tập, không can thiệp đến người, chỉ đ́nh số báo lại và không cho phát hành. Nếu số báo ấy ra th́ chưa biết t́nh h́nh sẽ đi đến đâu.

    Tất cả số báo đó tôi hoàn toàn không biết, tôi không biết nội dung như thế nào cả và tôi cũng chưa thấy nó v́ người ta chặn ngay khi nó đang sous presse, đang c̣n in và không cho phát hành, như thế số báo ấy tôi không nắm được và tôi không biết nó như thế nào cả. Có những việc không bàn với tôi mà nó thành vấn đề th́ chuyện đó tôi không chịu trách nhiệm. Tôi hoàn toàn không biết. Tôi định ra affiche Ba Lan, về văn học và hội họa Ba Lan, chứ tôi không viết về chính trị, nếu người ta hỏi tôi th́ không phải là tôi phủi tay nhưng v́ tôi không biết thành ra tôi không nhận nó.

    Chính Lê Đạt là người bảo tôi rằng: "Cậu đừng nghe lời thằng Đang v́ thằng Đang nó quá tả trong những vấn đề này, cậu nhớ rằng mục đích chính của chúng ḿnh là đi vào văn học nghệ thuật chứ không phải đi vào đấu tranh chính trị". C̣n những người ném đá giấu tay ... th́ ở trong đó có nhiều lắm. Nhưng thực ra Lê Đạt, tôi vẫn công nhận, Lê Đạt dù sao chăng nữa vẫn là đảng viên, là người từ Bộ Chính Trị, từ ông Trường Chinh mà đi xuống, thành thử Lê Đạt nó cũng có cái ngại của nó mà không dám làm quá, khi nào nó cũng ở một tư thế chính trực hoặc rất cân bằng, nó không như Đang.

    Sự thật Đang là người có tư tưởng chứ không phải là người bơ vơ như Hoàng Cầm hay Trần Dần đâu. Đang nó có tư tưởng. Đang có chủ trương chính trị rơ ràng, v́ thế cho nên Lê Đạt rất ngại Đang và khi nào Lê Đạt gặp Đang là cũng căi nhau. Ông Phan Khôi hay chép miệng thở dài: "Tôi cứ tưởng các anh gặp nhau, thống nhất với nhau rồi làm việc, chứ tôi thấy các anh cứ gặp nhau căi nhau thế này th́ không nên làm cái ǵ cả"


    Còn tiếp ...

  7. #2247
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    ● Sau Nhân Văn

    - TK: Thưa bác, sau khi Nhân Văn bị đóng cửa th́ t́nh h́nh sinh hoạt của bác như thế nào? Bác đă làm ǵ để sinh sống và có nhận được trợ cấp ǵ không?

    - TD: Sau thời kỳ Nhân Văn th́ tôi cũng khổ sở v́ con cái, vợ con, cũng có những mâu thuẫn trong gia đ́nh và khi đó tôi thấy trước mắt tôi, ví dụ anh Văn Cao th́ buồn đi uống rượu, anh Đặng Đ́nh Hưng buồn, uống rượu, Trần Dần buồn, đi uống rượu, Phùng Quán, trẻ con như thế mà cũng uống rượu, th́ tôi cũng sợ. Bây giờ ḿnh không t́m ra được một lối đi, th́ phải có một cái dung ḥa, v́ thế tôi viết thư cho anh Đồng, tôi bảo t́nh h́nh như thế, tôi không được vẽ mà không biết vẽ như thế nào.
    Ông Đồng có viết vào đơn của tôi, gửi về cho ban Tuyên Giáo. Một hôm, tôi được ông Vơ Hồng Cương, trưởng ban Tuyên Giáo của Bộ hay ǵ đó, anh ấy ở Lư Thường Kiệt, gọi tôi đến. Tôi đến, th́ anh ấy nằm trên vơng, biết tôi đến cũng không ngồi dậy chào, vẫn nằm, hỏi tôi rằng: "Ai cho cậu viết đơn lên Phủ Thủ Tướng?" Tôi bảo: "Chẳng ai cho phép tôi cả, đấy là vấn đề tôi kêu, v́ tôi không được làm việc, không được sinh hoạt, hiện nay tôi không có một trợ cấp ǵ cả th́ tôi viết thư hỏi thủ tướng rằng t́nh h́nh của tôi là ǵ, chứ tôi không có tư t́nh ǵ với Thủ tướng cả, tôi có viết thư nói là t́nh h́nh hiện nay của tôi rất khổ cực, tôi là họa sĩ, tôi theo đảng như thế, tôi đánh trường bay Gia Lâm như thế ... mà hiện nay t́nh h́nh không ra sao cả."

    Th́ ông Đồng viết thư cho ban Tuyên Giáo là nên giải quyết, ban Tuyên Giáo giới thiệu tôi với anh, th́ tôi đến anh thôi. Ông ấy hỏi: "Bây giờ cậu c̣n vẽ được không? Cần vẽ th́ có vẽ được không?" Tôi bảo: "Từ xưa đến giờ có bao giờ tôi bỏ vẽ đâu mà tôi không vẽ được". - "Thế cho cậu về với Nguyễn Bắc ở Sở Văn Hóa được không?" - "Tôi bây giờ cần làm việc chứ chẳng cần biết ở đâu cả." - "Thế bây giờ lương cậu thế nào?" - "Tôi không có lương. Hiện nay, tôi, Lê Đạt, Hoàng Cầm, Trần Dần, Tử Phác, bốn anh em có lĩnh một trợ cấp gọi là trợ cấp đặc biệt của ban Tuyên Giáo, mỗi tháng lúc bấy giờ độ 5 đồng mấy, 6 đồng ǵ đó.

    Đấy là khoản chi tiêu đặc biệt không nằm trong ngân quỹ nào cả. Sổ đó hàng tháng, hàng năm, bốn năm người như chúng tôi đến kư nhận, cái đó gọi là tài khoản đặc biệt của ban Tuyên Giáo Trung Uơng chứ tôi không có lương, không có ǵ cả". Ông ấy bảo: "Được rồi, cậu về đây có lương tử tế". Khi đó họ cho tôi lương như cán sự 3, cán sự 4 ǵ đó, cái thứ cán bộ xă. Tôi bảo thôi được rồi, miễn là tôi có lương là được rồi.

    - TK: Thưa bác, như vậy công việc Sở Văn Hóa giao cho bác là phải làm ǵ? Bác có được vẽ hay phải làm việc khác?

    - TD: Th́ khi đó là đang mở một cái công ty mỹ thuật, nó cũng là hoàn cảnh cho tôi để tôi làm affiche, làm đồ họa. Làm đồ họa th́ có cái nguy hiểm là anh vẽ quảng cáo cho một công ty, như thế là hội họa phải chạy theo khách hàng, hôm nay yêu cầu vẽ cái này, mai cái kia, một ngày phải làm bao nhiêu affiche theo số nhận của ban chủ nhiệm. Tôi phản đối, tôi bảo nếu hội họa mà bắt tôi sản xuất như máy th́ tôi không vẽ được. Tôi có thể vẽ phục vụ chính trị nhưng phục vụ theo chiều hướng đặt đâu vẽ đấy th́ tôi không vẽ nổi.
    Đại khái như thế rồi cuối cùng tôi cũng thôi. C̣n một chuyện này nữa: Khi tôi vẽ, th́ một hôm tôi cũng nghịch thôi, vẽ một affiche rồi dưới tôi kư TZ, th́ khi đưa lên tất cả mọi người xôn xao rằng có thể Trần Duy vẽ cái này chăng? Mấy hôm sau, Hội cử người lên gặp ban chủ nhiệm, đề nghị xóa chữ TZ đi; th́ anh Thân Trọng Sự, phụ trách, anh ấy bảo rằng người ta vẽ kư ở một góc như thế ... Vẽ affiche quảng cáo không cần tên người kư. Anh Sự nói với tôi: "Thôi đừng kư nó lôi thôi ra cho cậu, cho công ty". Từ ngày đó tôi biết là tôi không thể làm được việc ǵ cả rồi và khi tôi về th́ cũng không có lương ǵ nữa.

    - TK: Vậy làm sao bác xoay sở để sinh sống được, bác phải làm nghề ǵ để sống?

    - TD: Thế th́, một hôm bên công an gọi tôi: "Theo ư anh th́ bây giờ anh cần ǵ?" Người hỏi là ông Dương Thông. Tôi bảo: "Tôi không cần ǵ cả, cho tôi vẽ thôi". Ông Dương Thông bảo: "Tưởng yêu cầu cái ǵ chứ việc ấy th́ dễ. Anh cần vẽ th́ anh cần như thế nào?" - "Tôi chỉ cần được vẽ và người ta sử dụng cái vẽ của tôi".
    Khi đó có Trần Việt Châu, nguyên là công an nhưng bị huyền chức ǵ đó, cũng mở pḥng bán tranh, tôi dựa vào tay này. Tay này bảo tôi rằng: "Anh kư tên khác đi, đừng kư tên đó nữa".

    Tôi mới lấy tên con gái tôi là Nhị Hà kư tất cả các tranh lụa nho nhỏ để bán, nhờ tên đó mà tôi sống được đến 5, 6 năm, bán cho những người ở Đông Âu, Nga, Tiệp Khắc, Bulgarie, Hongrie, Nam Tư .. v.v... Bán được và người ta cũng mua nhiều tranh. Trong thời gian đó tôi sống nhờ cửa hàng tranh đó. Khi tôi bước vào học nghệ thuật, tôi không nghĩ rằng sau này tôi làm cái nghề, nó là divertissement (giải trí) muốn có cái ǵ cho vui, agrémenter (điểm trang) cuộc đời ḿnh bằng nghệ thuật chứ không định kiếm ăn bằng nghề này.

    Cho nên điều đó với tôi vẫn thanh thản lắm cô Thụy Khuê ạ. Với tôi không có ǵ là ghê lắm, v́ tôi không cho đấy là một nghề để sinh sống, nhưng đến bây giờ qua 40, 50 năm rồi, nhờ đó mà tôi sinh sống, tôi hiểu rằng chính nó là nồi cơm của tôi thật. Suốt trong thời kỳ đó, tôi đi triển lăm, vẽ bưu thiếp ... tất cả là sinh sống bằng tranh thôi, ngoài ra không sinh sống được bằng cái ǵ khác. Nhưng tôi biết, tôi không làm giống các anh kia.

    - TK: Bác không làm giống các anh kia có nghĩa làm sao ạ? Các anh kia làm ǵ và t́nh bạn của bác với họ c̣n nữa hay đă tan nát hết cả sau vụ Nhân Văn?

    - TD: Nghiă là tôi không tự hủy ḿnh bằng cách uống rượu, bê tha mà tôi phải cố gắng hết sức để tránh v́ tôi biết những điều đó có thể đưa đến chỗ không hay. Ví dụ như các anh Đặng Đ́nh Hưng, Văn Cao, Phùng Quán ... các anh ấy buồn, uống rượu. Tôi không. Không làm việc đó. Tôi cũng không chơi với các anh ấy nữa, sau rồi thôi, việc ai người ấy làm, góc tôi tôi sống, không quan hệ ǵ nữa. Cho nên người ta cho rằng tôi rút lui trong một cái hũ hay trong hốc hang như con chuột nhưng mà sự thật ra th́ tôi cũng không muốn cái ǵ trong cuộc đời tôi nữa.

    Khi đó -đối với tất cả- le traîte (kẻ phản bội) là tôi. V́ thế cho nên mọi người có thể là rất xa tôi, cũng không ai muốn gần tôi, ngay cả lănh đạo cũng vậy, đến bây giờ người ta vẫn chưa hiểu tôi là cái ǵ và người ta cho tôi là một cái thằng bất khả, không chơi được. Mà tôi cũng thấy là không làm sao cả. Năm nay tôi cũng 90 tuổi rồi, không cần chứng minh, giải thích điều ǵ nữa cả.

    - TK: Thưa bác, trong số những người bạn đồng hành của bác, có hai người mà bác c̣n giữ một cảm t́nh rất đặc biệt cho đến bây giờ, đó là Phan Khôi và Nguyễn Hữu Đang. Tại sao vậy?

    - TD: Tôi có nói rằng: có hai người làm báo mà tôi phục nhất là Nguyễn Hữu Đang và Phan Khôi. Ông Phan Khôi khi tôi viết Tiếng Sáo Tiền Kiếp, thật ra là để chống cái chỉnh huấn, chống chuyện bắt mọi người từ bỏ dĩ văng của ḿnh, th́ Tiếng Sáo Tiền Kiếp không khác hơn là cái reminiscence[9] của con người, bây giờ muốn bỏ quá khứ đi th́ bỏ như thế nào? Muốn đeo nó lên th́ đeo thế nào?
    Ông Phan Khôi bảo tôi rằng cái đó th́ được nhưng tôi hỏi anh nếu ôm cái quá khứ đó th́ anh phải giải quyết nó như thế nào? Anh không giải quyết mà chỉ đưa vấn đề ra th́ không được. Ông ấy bàn với tôi, tôi bảo: "Chính cháu viết thế thôi chứ cháu không hiểu phải giải quyết thế nào đâu bác ạ." Ông Phan Khôi cười bảo: "Thế bỏ lửng à!"

    Đại khái như thế, th́ thôi bỏ lửng chứ tôi không giải quyết. Thật ra, v́ ông Tố Hữu ông ấy cứ nói đi nói lại măi câu của Mao Trạch Đông: "Trí thức không bằng cục cứt, v́ cục cứt nó c̣n có ích, người ta bón ruộng. Trí thức các anh ngồi mát ăn bát vàng không bằng cục cứt." Vậy th́, ông Phan Khôi ông ấy cho rằng: nếu trí thức như cục cứt th́ trí thức nó đi đến đâu? Giải quyết như thế th́ anh giải quyết cái ǵ? Ích lợi của trí thức nó thế nào? Vậy lớp học này toàn là cục cứt cả à? V́ thế vai tṛ của Phan Khôi trong đời tôi cũng có điều làm tôi suy nghĩ.

    - TK: Nguyễn Hữu Đang cũng là một người mà bác rất kính trọng phải không ạ?

    - TD: Vâng, Đang là một người rất đáng trọng. Đang là một người, nói cách khác là c'est un penseur qui se respecte[10] Đang không phải là người vớ vẩn. Đang là một người có tư tưởng. Đang là một người có tư cách. Cho nên khi Nhân Văn làm th́ đúng là tất cả cái mouvement đó là của Đang chứ không phải của Lê Đạt. Tôi đă nói là có hai người làm báo mà tôi phục nhất là Nguyễn Hữu Đang và Phan Khôi. V́ Nguyễn Hữu Đang viết giỏi lắm, chữ chặt chẽ, không lọt một sơ xuất nào trong hành văn của Đang. Cho nên bài trả lời Nguyễn Chương ấy, cô đọc kỹ lại mà xem, bài viết giỏi vô cùng, nó rành mạch, nó rơ ràng từng khu, từng khúc, không xô bồ.

    Đang là người giỏi. Tôi chụp rất nhiều ảnh Đang, bây giờ tôi vẫn c̣n giữ những ảnh trước khi Đang chết. Đối với tôi, Đang là một người tôi trọng, tôi rất trọng. Cô có biết thời kỳ Đang bị quản thúc, chưa bao giờ ai sống mà lại có cái dignité (sự tự trọng) như thế bao giờ. Cô cứ thử tưởng tượng mà xem, không có cái ǵ ăn, anh ấy gửi tất cả những cái chậu cho các hộ ăn tập thể khi người ta vo gạo, anh chắt lấy nước ấy anh quấy anh ăn. Thứ hai là anh ấy lên Hà Nội xin tất cả các họa báo của Liên Xô về anh đổi cho trẻ con, để lấy cóc, lấy dế ăn cải thiện. Thán phục anh ấy vô cùng. Tội ghê lắm.

    Chị có biết không, anh ấy đi nhặt tất, tất cả các thứ tất rách rưới của tất cả mọi người, về đưa cho vợ Phùng Cung, anh ấy bảo: "Cô hấp rồi cô giặt cho tôi, cái nào rách cô vá lại cho tôi, tôi đi". Tất cả cuộc đời anh ấy chỉ có một cái xe đạp, tàn tạ đến độ không thể ai nghĩ đấy là cái xe có thể đạp được, vậy mà anh vẫn viết, dán ở xe đạp: Tôi chỉ có cái xe đạp này làm vốn, nếu tôi chết th́ cái xe đạp này tôi tặng cho thằng cháu tôi. Đại khái như thế. Nguyễn Hữu Đang là người có nhân cách. V́ thế cho nên Nguyễn Hữu Đang là con người, cô phải nhớ là khi Nguyễn Hữu Đang đến, Tố Hữu làm như kẻ cả, ban ơn, vỗ vai Đang, Đang nó lấy tay nó hất đi. Đang nó có dignité lắm cô ạ.


    Còn tiếp ...

  8. #2248
    Member Nguyễn Mạnh Quốc's Avatar
    Join Date
    25-03-2011
    Posts
    4,374

    Nghe chuyện Hà nội ;.. lại tiếng tây tiến u nưa.. mà nóng hầm hập thế này ..

    Xin cảm ơn bài đưa lên về Nhân văn giai phẩm... hôm nay lại ghé về Hà nội chả là v́ con Hĩm.. đứa bé sinh khó ở Hà Giang.. mà cô Thương Thương đă khẩn khoản kêu gọi nmq giúp đỡ từ thời c̣n ở Hà Giang... th́ ra nó cũng là đứa trẻ khôn ngoan.biết giữ lấy cái liên lạc với cô Út Diêm mới sang bên này. Hĩm là con cán bộ Quản giáo ở trại biệt giam Cổng trời... con vợ có chửa mấy lần đều gặp khó khăn.. mà vùng đất tuyến đầu này chỉ có trạm cứu thương.. c̣n nhờ mấy bà mo th́ nó biết sợ lắm...

    Ngày đó, nmq đă phải xuống núi chầu chực hành nghề.. và ra đời là con bé gái.. mẹ nó đặt cho cái tên quê mùa, con Hĩm..Hĩm năm nay cũng đă trên 4 chục tuổi đầy.. có được 2 đứa con.. anh chồng quản giáo cũng đă rong chơi lạc quốc xă nghĩa.. Hĩm cũng biết dựa chức vuỵ của chồng nên bắt tay làm ăn với cô Út Diễm..
    ... ông Ngoại ơi.. cháu là con Hĩm mà ông đón tay cho cháu chào đời đây mà.. ông c̣n nhớ cháu không ông ?? ... bóp chán suy nghĩ.. hồi đó con bé sinh ra cũng bụ bẫm v́ được bà Thương Thương chwm lo cho.. c̣n bố của cháu cũng từ ngày có được đứa con.. hí hửng.. sung sướng và dễ chịu hơn cho đám học tập khổ sai..
    -.. Cháu nói ra ông nhớ ra rồi.. thế gia đ́nh nay ra sao ?? 2 đứa con học hành ra sao?? tới đâu ??
    -.. 2 đứa hăy c̣n ở Trung học.. nhưng chúng mê lên mạng đọc truyện thời xưa.. c̣n cháu th́ cũng nhờ mạng làm nguồn vui.. cho nên hôm nay mới có chuyện nhờ đến ông Ngoại đây...
    - chuyện ǵ vậy.. ??
    -. th́ cungx là chuyện ngày xưa thôi !!.. hỏi ông là chắc có câu trả lời.. v́ ông, người Hà nội lại có học.. vào thời kỳ của ông sống.. trải qua.. hỏi ông là đúng..
    -..Gớm bà già này sao lần đầu gọi hỏi thăm mà lại có nhiều câu nói khiêu khcis làm vậy ?? muốn điều tra cái ǵ... tôi biết sao trả lời vậy thôi mà !
    -.. Thưa ông, ông đi vào Nam.. rồi đi qua Tây..nhưng trong vùng Tề ấy..chắc trong dó vẫn có nhiều thông tin về miền Bắc có phải không ??
    -.. Vâng đúng là vậy ... nhưng là nguồn tin bay qua bên Pháp.. và ngoại được nghe tin qua d́ Thạch cho nên biết vụ Nhan văn này..
    -.. chẳng là v́ trong bài mà trang mạng đưa len hôm nay có chữ " dignité ".. vậy nghĩa của chữ này là ǵ hả ông Ngoại..?

    -... dingité ; nghĩa là người có tư cách đứng đắn trang nghiêm..tử tế.. .. rồi thế c̣n ǵ nữa không ??

    -.. ông c̣n nhớ thời tiết trong mùa thi cử ở Hà nội không ?? nào hoa gạo nở.. nào đàn sáo đá trước đèn bà Triệu.. và tiếng ve sầu kêu rả rả mùa hè.. thời tiết oi bức.. bực bội... ngày xư c̣n ra gốc cây ngồi hóng gió cho thoáng mát..c̣n ngày nay bóng cây không có, chỉ có bóng của mấy cao ốc.. chắn gió lùa qua.. đă nóng lại them cái hầm hập như bốc lửa.. mặt mày ai nấy đỏ ran như " quan Công ".
    ......bây giờ là khuya ở Hà nội mà nhiẹt độ trong căn hộ cháu đang ở đă là 36 độ C... 2 đứa trẻ ngủ không được.. mở sachs ra học.. vừa học vừa lau mồ hôi.. không biết ngày xưa các ông bà đi học ... có vất vả như ngày hôm nay hay không ??

    Câu truyện đổi đơif mà.. cháu .. nhà cháu có gắn máy làm lạnh khoong ??
    -.. dạ có mà không xuể.. v́ mở cửa ra th́ giống như đưa mặt ḿnh vào .. ḷ than tổ ông đấy ông ạ..
    -.. 3 mẹ con sao không ra vùng ngoại o cho thoáng.. th́ nhà cháu đang ở đây là tận chân cầu Vĩnh tuy rồi mà..
    -.. ông cũng chỉ biết an ủi cho cháu thôi..

    Cô bé mạng tên Hĩm..kết quả của cuộc hôn nhân giai cấp ép buộc .. v́ rằng mẹ của cấi Hĩm lại là con nhà Tiểu tư sản Hà nội, bị đưa đi kinh tế mới Hà Giang cho biết mùi lao động, Hĩm được bên nhà ngoại giáo dục..cho nên nó ṭ ṃ muốn t́m hiểu chuyện " cổ tích "..
    Xin lỗi đă gơ ngang xương vô đây ./. nmq

  9. #2249
    Tran Truong
    Khách

    Vụ án Nhân văn giai phẩm hay những nhà văn phản kháng ?

    - TK: Thưa bác, bây giờ nh́n lại hoạt động của Nhân Văn Giai Phẩm, có điều ǵ bác muốn nói thêm nữa không?

    - TD: Đứng về xă hội, về con người th́ trách nhiệm rất lớn v́ nó đẩy một số trí thức vào cuộc. Ví dụ Đặng Văn Ngữ, Đào Duy Anh, Nguyễn Mạnh Tường ... là những người trí thức, thực tâm không có ư đồ xấu. Anh Nguyễn Mạnh Tường không có ǵ xấu cả. Anh Đào Duy Anh, nhất là anh Đặng Văn Ngữ là một nhà bác học, không có ǵ xấu. Tôi rất ân hận là đă đưa họ vào Nhân Văn v́ họ quen với tôi. Ông Đào Duy Anh quen với tôi, Đặng Văn Ngữ quen với tôi, Nguyễn Mạnh Tường quen với tôi mà tôi đưa họ vào.
    Một lần anh Đặng Văn Ngữ hỏi tôi: "Thực ra các ông là cái ǵ? Nhân Văn là cái ǵ? Anh nói thật với tôi đi, giữa tôi và anh, anh nói thật đi, có ǵ quan hệ với ngoại quốc không?" Tôi trả lời: "Nó chẳng có ǵ cả anh ạ, nó là cuộc Cải Cách Ruộng Đất lần thứ hai trong giới văn nghệ thôi, v́ tôi không biết Tây, Tàu và cũng không định đưa các anh vào chỗ chết đâu, chính bản thân chúng tôi đang chết". Đại khái như thế.

    - TK: Nếu bây giờ làm lại tờ Nhân Văn th́ bác có làm nữa không?

    - TD: Cười - Một là bây giờ không c̣n, không c̣n sức lực để làm nữa. Hai là bây giờ báo chí cũng không nên làm cái ǵ cả, tôi hiểu báo như thế nào rồi. Báo là một thứ tiếng nói của đảng, báo là tiếng nói của chính trị, báo là tiếng nói của cách mạng. Anh ra một tờ báo để anh nói thật cái ǵ th́ khó lắm. Th́ khó lắm. Đến những người to lớn như những ông Kiệt v.v... đứng ra làm một tờ báo chưa chắc đă được, huống ǵ bọn ḿnh.

    Ra để làm cái ǵ? Ra nói cái ǵ? Nếu bây giờ có ra lại được một tờ báo, bản thân tôi không bao giờ làm lại một tờ báo như thế cả. Ngay bây giờ tôi có viết một số bài vở, sắp ra một quyển sách, nhưng tôi cũng không nghĩ là quyển sách ấy có thể xuôi lọt được, huống chi là tờ báo. Tờ báo bây giờ phải là báo cách mạng. Báo bây giờ là báo tiếng nói của đảng, báo tiếng nói của nhân dân v.v... Ḿnh ra tờ báo th́ ḿnh nói cái ǵ bây giờ? Có đúng như thế không? Cho nên nói rằng vui th́ có cái vui, buồn cũng có cái buồn.

    Cái ǵ trong cuộc đời cũng dở dang, con người ḿnh cũng dở dang, năm nay 90 tuổi rồi, không biết ḿnh đi đúng hay ḿnh đi sai, ḿnh đi đúng th́ ḿnh sống đến 90 tuổi, mà ḿnh đi sai th́ đă chết từ năm 50 tuổi rồi. Bây giờ đi đến 90 tuổi rồi th́ cũng không biết con đường đă đi là con đường nào. Ai ghét ḿnh? Ai yêu ḿnh? Ḿnh nên yêu ai, nên ghét ai? Thực tế ra sống đến chừng này tuổi tôi không nghĩ là tôi ghét ai cả, nhưng yêu ai th́ cũng rất khó.

    - TK: Thưa bác, trước khi chia tay, bác có điều ǵ muốn gửi gấm đến thính giả, đến giới trẻ không, xin bác nói ra.

    - TD: Nhiều thứ nói lắm. Bây giờ trong đầu tôi có nhiều thứ để nói lắm. Mà nói th́ có nói được hay không? Nói lúc nào? Nói thời nào? Nói vấn đề ǵ? Nhiều vấn đề lắm. Có những cái ḿnh cũng phải tự hạn chế ḿnh trong những điều ḿnh nói. Không phải ḿnh sợ, nhưng ḿnh có nói được không? Nói có tác động hay có ích lợi ǵ không? Và nên nói như thế nào? Cái buồn của tôi là cái buồn đó. V́ thế cho nên cái vẽ của tôi là vẽ để quên đi cái ǵ đó, cũng để cho có việc làm.

    Việc làm đẹp, không xúc phạm đến ai cả. Ví dụ tôi vẽ người thiểu số, vẽ cây, vẽ cành, vẽ đền chùa ... Bây giờ th́ vẽ đền chùa cũng không được rồi, tại v́ bây giờ người ta cải tạo lại, người ta làm lăng nhăng không thể vẽ được. Ngày xưa có những chùa đẹp, c̣n những ǵ cổ kính, bây giờ chỗ nào cũng sơn son thếp vàng, ngay những ông tượng trong chùa bây giờ cũng vàng chóe ra, cho nên bây giờ cái khủng hoảng của anh em là người ta vẽ đủ các thứ, người ta xếp đặt ... nhưng thực ra, vẽ th́ không biết vẽ cái ǵ, phố cổ th́ không c̣n nữa, nhà cửa mọc lên dở dở dang dang, Tây không ra Tây, Tàu không ra Tàu. Những nhà cổ, chùa cổ, bây giờ sơn son thếp vàng, người ta làm mới hết cả rồi, cũng không vẽ được. Cái khủng hoảng của họa sĩ bây giờ là vẽ cái ǵ? Vẽ như thế nào?

    - TK: Xin thành thật cảm ơn họa sĩ Trần Duy.

    Chương tŕnh văn học nghệ thuật RFI
    ngày 28/6 và 12, 19, 26/7/2008



    [1] Trong bài nghiên cứu tựa đề "Les Doktors germaniques dans le Viet Minh- Những nhân sĩ Đức trong hàng ngũ Việt Minh", Heinnz Schutte xây dựng lại chân dung những người lính Lê Dương (Légion étrangère) gốc Đức đảo ngũ sang Việt Minh v́ lư do chính trị, giúp Bộ Tham Mưu. Tất cả có khoảng 12 người, học vấn cao; đặc biệt ba người: Erwin Borchers tức Chiến Sỹ (1906-1989), Rudy Schroder (1911-1977) tức Lê Đức Nhân c̣n có tên là Kerkhof, và Ernst Frey tức Nguyễn Dân (1915-1994) giữ địa vị then chốt trong những năm đầu xây dựng quân đội Việt Minh, nhưng sau họ bị thất sủng (ngoài ra c̣n kể Georges Wachter tức Hồ Chí Thọ và Walter Ullrich tức Hồ Chí Long).

    Họ là những trí thức trẻ, từ 1933 đă chống Hitler chạy sang Pháp. Khi Pháp Đức chiến tranh, người Đức bị giam một nơi, muốn thoát tù, năm 1939, họ phải đăng lính Lê Dương. Được gửi sang Đông Dương năm 1941, tại đây, thấy rơ bộ mặt thực dân, họ chống lại và theo cộng sản. Móc nối được với Việt Minh, năm 1945, họ đào ngũ, theo Việt Minh. Là những người có học và chuyên môn cao, lại được huấn luyện trong đội ngũ Lê Dương, một đội ngũ thiện chiến nhất của Pháp, trong đó lính Lê Dương gốc Đức là những phần tử ư tú nhất, Bochers tức Chiến Sỹ trở thành Uỷ Viên Chính Trị với chức trung tá chỉ huy Địch Vận.

    Ernst Frey tức Nguyễn Dân, Cố vấn quân sự cho Vơ Nguyên Giáp và Nguyễn Sơn, giúp Vơ Nguyên Giáp kiện toàn kiến thức quân sự, v́ ông Giáp xuất thân nghề giáo, phải học đánh nhau từ A đến Z. Rudy Schroder Lê Đức Nhân làm trung tá, cầm quân đánh thổ phỉ lập nhiều chiến công. Nhưng từ 1950-1951, khi đă được Trung Cộng ủng hộ; những người Đức và nói chung những người da trắng này đều bị thất sủng, bởi họ không thần phục những lănh đạo đảng cộng sản một cách mù quáng, họ trở thành những cái gai. Trường Chinh và Vơ Nguyên Giáp t́m cớ loại họ, buộc họ trở về Âu Châu. (Les Doktors germaniques dans le Viet Minh- Những nhân sĩ Đức trong hàng ngũ Việt Minh, Aséanie 15/6/2005, trang 61-86).
    [2] em Đào Duy Anh.
    [3] hoạ sĩ NguyễnTư Nghiêm.
    [4] Chủ nhà xuất bản Xuân Thu.
    [5] Sở Văn Hoá.
    [6] Trần Duy muốn nói đến nhân vật Diên Hồng.
    [7] Thực ra là trong Giai Phẩm Mùa Thu, Tập I.
    [8] Thực ra bài này kư tên: Hoàng Cầm, Hữu Loan và Trần Duy.
    [9] Kư ức vô tư.
    [10] Một nhà tư tưởng biết tự trọng.

  10. #2250
    tran truong
    Khách

    Nhân Văn Giai Phẩm và vấn đề Nguyễn Ái Quốc _ Thụy Khuê

    Dự định t́m lại dấu vết phong trào Nhân Văn Giai Phẩm đă đến với tôi từ cuối thu 1984, khi trở lại lần đầu, sau ba mươi năm xa Hà Nội. 1984, lúc ấy tôi chưa cầm bút, và 1954, khi rời Hà Nội, tôi mới lên mười. Như phần lớn học sinh miền Nam, tôi đă thuộc ḷng không chỉ những câu thơ nổi tiếng của Trần Dần:

    Tôi bước đi không thấy phố không thấy nhà

    chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ
    .....

    Mà c̣n cả những câu thơ ít nổi tiếng hơn, nhưng không kém phần đau xót:


    Trời vẫn quật muôn vàn tảng gió.

    Bắc Nam ơi! Đứt ruột chia đôi.

    Tôi cúi xuống quỳ xin mưa băo

    Chớ đổ thêm lên đầu họ, khổ nhiều rồi!
    ......

    Những tiếng thơ của một thời, thời c̣n yêu thương, thời vết thương chia cách hai miền chưa đỏ máu, chỉ có nhớ thương và thương nhớ bay bổng như Giấc mơ hồi hương của Vũ Thành:

    "Ĺa xa thành đô yêu dấu, một sớm heo may về, lệ sầu tràn mi ...
    ... nghẹn nghào thương nhớ em, Hà Nội ơi!"

    Đó cũng là thời lạc quan, thời hy vọng đất nước sẽ thống nhất trong hoà b́nh, Phạm Đ́nh Chương viết Hội Trùng Dương, Phạm Duy viết T́nh Ca, T́nh Hoài Hương, ... thiết tha gửi cho một quê hương toàn vẹn trong giao t́nh Nam Trung Bắc. Và trên đôi bờ vĩ tuyến chưa manh nha mầm mống hận thù chết chóc.
    Nhưng rồi yêu thương nhạt dần, nhường chỗ cho tuyên truyền, cho ḥ hét chiến tranh, cho "lư tưởng thống nhất", "giải phóng dân tộc", cho một mất một c̣n, cho ngày mai chiến thắng bằng mọi giá bất kể ngàn tấn thịt vạn tấn xương và cũng chẳng nề hà sự lệ thuộc gần như tuyệt đối vào các cường quốc.

    Phong trào Nhân Văn Giai Phẩm xuất hiện. Miền Bắc đàn áp Nhân Văn, quy kết Nhân Văn như một mầm mống phản động, theo địch. Miền Nam khai thác phong trào, để chứng minh điều kiện cần và đủ cho một cuộc "Bắc tiến". Đó là một trong những lư do, khiến cho học tṛ miền Nam thuộc ḷng thơ Trần Dần. Nhưng phải công bằng mà xét, nếu không có hậu ư tuyên truyền này, th́ ảnh hưởng Nhân Văn Giai Phẩm đă không bao trùm lên toàn thể hai miền Nam Bắc, như một cao trào đấu tranh cho dân chủ, lớn nhất thế kỷ XX, trong văn học Việt Nam.

    Năm 1984, khi trở về Hà Nội, tôi muốn t́m lại, dù chỉ một dấu vết nhỏ, chứng minh sự hiện diện của Nhân Văn Giai Phẩm trong ḷng người dân Bắc. Nhưng vô ích. Tất cả đều đă bị xóa sổ. Kín đáo ḍ hỏi những người thân trong gia đ́nh sống ở Hà Nội, thuộc thế hệ "phải biết" Nhân Văn, xem có ai c̣n nhớ ǵ không? Nhưng không, tuyệt nhiên chẳng ai "nghe nói" đến những cái tên như thế bao giờ: linh hồn Nhân Văn đă bị xóa trong kư ức quần chúng, và như vậy, "nọc độc" Nhân Văn đă hoàn toàn bị tẩy sạch.

    Đó là lư do chính khiến vài năm sau, khi thực sự bước vào nghề cầm bút, tôi đă coi Nhân Văn Giai Phẩm là một trong những nghi vấn văn học hàng đầu, cần phải t́m hiểu. Bài viết đầu tiên của tôi về phong trào Nhân Văn Giai Phẩm, đăng trên nguyệt san Văn Học, California, số 27, tháng 4 năm 1988; tiếp theo là những buổi phát thanh trên đài RFI, trong nhiều chương tŕnh từ 1991 đến 2004, trong số đó có những buổi phỏng vấn các tác nhân chính của phong trào: Lê Đạt, Hoàng Cầm và Nguyễn Hữu Đang.

    Cuốn sách này tổng kết công việc t́m kiếm và thu thập các dữ kiện xung quanh phong trào Nhân Văn Giai Phẩm trong hơn 20 năm, từ 1988 đến ngày nay.
    Trong quá tŕnh làm việc, có những ngă rẽ bất ngờ: khảo sát về Phan Khôi, tôi thấy sau khi đi Pháp về, Phan Châu Trinh giao cho Phan Khôi nhiệm vụ viết lại lịch sử đời ḿnh, từ đó, phải t́m hiểu về những ngày Phan Châu Trinh ở Pháp, dẫn đến mối tương quan giữa Phan Châu Trinh và Nguyễn Ái Quốc/Hồ Chí Minh, người tự nhận là lănh tụ đầu tiên của phong trào Việt kiều Yêu Nước.

    Tôi t́m đọc nguyên văn tiếng Pháp các bài viết kư tên Nguyễn Ái Quốc, mới thấy tác giả những bài viết này phải là người biết tiếng Pháp rất sâu và có văn tài; không thể là người mà Trần Dân Tiên mô tả trong cuốn hồi kư "Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch". Vậy có một sự giả mạo lịch sử quan trọng cần phải t́m hiểu đến nguồn cội.

    Đó là lư do tại sao có phần biên khảo về Vấn đề Nguyễn Ái Quốc trong cuốn sách này.
    Thụy Khuê
    Paris 2/2005-8/2011

Thread Information

Users Browsing this Thread

There are currently 10 users browsing this thread. (0 members and 10 guests)

Similar Threads

  1. Chuyện nghe được từ ngướ không quen
    By Dac Trung in forum Tin Việt Nam
    Replies: 1
    Last Post: 10-10-2012, 12:25 AM
  2. Replies: 0
    Last Post: 03-05-2012, 10:37 PM
  3. Bắt Buộc Phải Nghe
    By Dean Nguyen in forum Tin Việt Nam
    Replies: 2
    Last Post: 19-01-2012, 08:34 PM
  4. Replies: 3
    Last Post: 31-07-2011, 05:33 PM
  5. Tưởng Niệm Tháng 4 Đen Nghe Nhạc Lính VNCH
    By Camlydalat in forum Giao Lưu - Giải Trí
    Replies: 18
    Last Post: 25-04-2011, 06:28 AM

Bookmarks

Posting Permissions

  • You may not post new threads
  • You may not post replies
  • You may not post attachments
  • You may not edit your posts
  •