CON SÔNG DÀI ĐI T̀M ÁNH TRĂNG MƯỜI SÁU
Năm mười ba tuổi Thiệu đỗ bằng Sơ Học bổ túc và phải lên tỉnh Bắc Ninh trọ học. Thường thường các anh em cùng làng chạc tuổi Thiệu giỏi lắm chỉ theo đuổi việc học đến Sơ Học bổ túc là phá ngang, trừ con trai và con gái hai họ : họ Lê - họ Yến, Lê thị Yến - và họ Hoàng. Hai họ này vẫn nức tiếng khắp vùng là được đất nên mới nhan nhản những ông thông, ông phán, đốc tờ, kỹ sư ... như thế.
Thiệu không ngờ việc ḿnh được Thày cố công cho theo học đến nơi đến chốn có lư do thầm kín như sau:
Ông Phổ - thầy Thiệu - hồi c̣n nhỏ, nhà nghèo thất học, kịp khi gia đ́nh tương đối khá, tậu được mấy mẫu ruộng tốt th́ tuổi đă cao không học được nữa. Một buổi chiều tháng Hai, làng vào đám, ông Hương Phổ - ( ông Phổ ngày đó đă mua hương, người làng thường gọi tắt là ông Hương) - có đi qua chiếu các vị chức sắc ở giữa đ́nh, trên chiếu đó có ông Phán Mỹ con quan huyện họ Hoàng, ông Thông Miễn con quan phủ họ Lê, ông giáo Minh cũng họ Lê có anh là bác sĩ hiện mở bệnh viện riêng ở Hà Nội. Ông Phán, ông Thông và ông Giáo đương mạn đàm với nhau về thi ca đến chỗ vô cùng đắc ư. Khi ông Hương Phổ đi qua, cả ba người nh́n ông rồi lại quay về nh́n nhau tiếp tục câu chuyện thơ. Ông Hương Phổ cũng cở tuổi họ, nhưng rơ ràng họ liệt ông vào hạng vô học, không thèm chú ư tới; có lẽ v́ vậy câu chuyện thơ của họ, khi trở lại, càng đượm tinh thần tri âm tri kỷ. Ông Hương Phổ không bao giờ quên được cái nhục hôm đó tuy là cái nhục rất kín đáo. Khi bà Hương sinh đứa con trai đầu ḷng- cậu Tín -ông Hương quyết định sau này nhịn ăn, nhịn mặc cho con ăn học. Ông tin rằng khi một đứa con ông đă thành tài th́ việc học sẽ thành nếp, rồi "con chị cơng con em" chẳng bao lâu chi họ Nguyễn của ông cũng nhan nhản những tú tài, cử nhân, thông phán, đốc tờ ... như họ Lê, họ Hoàng. Đáng tiếc là Tín lớn lên vào đúng những năm giời ra tai, năm th́ hạn hán, năm th́ mưa nát đất thối cỏ rồi lụt lội, năm th́ gặp nạn sâu ăn lúa, ăn đỗ, thành thử Tín cũng chỉ học đến Sơ Học bổ túc rồi phải ở nhà giúp cha mẹ. Hoa kém Tín hai tuổi c̣n kém nữa, chỉ học đến Sơ Học yếu lược là thôi. Thiệu ra đời vào năm bà Hương mở thêm một ngành hoạt động mới trong gia đ́nh, trồng dâu, chăn tằm, dệt vải.
Giấc mộng cho con ăn học thành tài của ông Hương có cơ thành tựu v́ nền kinh tế gia đ́nh nhờ thêm nghề mới đỡ bấp bênh đi nhiều. Khi Thiệu đi học trường làng gần hết cấp Sơ Học bổ túc, ông Hương đă lên tỉnh Bắc Ninh t́m nơi trọ để Thiệu tiếp tục việc học. Năm lên tỉnh học đó, Thiệu vừa mười ba tuổi. Trưa, chiều, ngày chủ nhật và ngày lễ Thiệu thường cùng các bạn tổ chức những cuộc đi chơi chùa, chơi núi nghĩa là những nơi có tiếng là danh lam thắng cảnh quanh vùng Bắc Ninh. Tuy chưa đỗ như Thiệu, Yến cũng không c̣n ở làng, Yến theo bác xuôi Hà Nội để tiếp tục đâu ở trường Hàng Cót th́ phải. Tết năm ấy Thiệu gặp Yến ở làng, Yến bây giờ đă là người Hà Nội.
Thoạt tiên Thiệu cũng thấy hơi gờm gờm. kể ra phép đi đứng, ăn nói của Yến cũng có bạo dạn và kiểu cách hơn xưa, nhưng đối với Thiệu, Yến vẫn ngoan ngoăn không có vẻ ǵ là "làm bộ ta đây." Rồi những ngày lễ, rồi Tết năm sau, mỗi lần gặp lại Yến, Thiệu thấy Yến có lớn hơn nhưng vẫn thùy mị như ngày nào cùng cắp sách đến trường làng. Sang đến Tết năm sau nữa - năm đó Thiệu mười sáu - gặp Yến, Thiệu thấy không những Yến lớn hẳn, Thiệu c̣n khám phá được thêm một điều mà từ xưa Thiệu không để ư: Yến đẹp, đẹp lắm.
Kế từ năm đó cả hai bắt đầu giữ ư.
Nghĩ đến tuổi mười sáu của ḿnh, Thiệu ví với tuổi trăng tṛn. Tự nhiên Thiệu thấy kiêu hănh với tuổi đó. Chiều mười sáu tháng Giêng khi vừa tan học, Thiệu không về nhà trọ mà đạp thẳng về làng nói dối với Thày Mẹ là tối nay bài vở không có ǵ nên về quê cho tĩnh. Sự thực Thiệu cốt về quê để ngắm trăng mười sáu, Thiệu ra ngồi bờ sông từ chập tối để đón trăng ngay từ lúc trăng mới lững lững từ chân trời nhô dần lên. Bóng tối thảnh thốt hoảng chạy, một lát sau cả ḍng sông Đuống gợn sóng vàng. Dưới nắng, sông chảy phơi phới; nhưng dưới ánh trăng tiếng sông bát ngát hơn. Ḷng Thiệu tuy triền miên mà cùng thảnh thơi v́ thấy ḿnh c̣n nguyên vẹn cả mười hai tuần trăng mười sáu.
Rồi những ngày mười sáu tháng Hai, tháng ba, tháng Tư ... hoặc gặp ngày chủ nhật hoặc không, Thiệu đều về làng để ra ngồi trên bờ đê ngắm "trăng của ḿnh". Đáng tiếc là đêm mười sáu tháng Sáu th́ mưa lớn và đêm mười sáu tháng Tám th́ băo lớn nên Thiệu chịu mất trăng. Từ đêm mười sáu tháng Chín trở đi, Thiệu bắt đầu lo sợ, lo sợ tuổi đẹp như trăng tṛn của ḿnh sắp vĩnh viễn mất. Trăng mười Bảy đă bắt đầu méo rồi. Trăng mười tám, mười chín càng ngày càng méo xệch. " Hai mươi giấc tốt, hăm mốt nửa đêm," nghĩ đến cái năm Thiệu hai mươi mốt tuổi phải chờ đến nửa đêm mới thấy trăng của ḿnh th́ thực là buồn, buồn và lạnh và ủ rũ như trăng hai mươi mốt vậy. Đến khi trăng hạ tuần từ hai mươi hai trở đi th́ c̣n thảm đạm biết mấy. màu trăng thảm đạm vơ vàng nhuộm sầu cả vạn vật như câu ca dao cổ:
Chờ em biết đến bao giờ?
Vạc kêu sườn núi trăng mờ đầu non.
Nhưng xét kỹ: cho đến tuổi hăm chín, trăng héo úa mà c̣n có trăng. Thê thảm thay cho kiếp người (theo sự suy nghĩ của Thiệu lúc đó) là kể từ tuổi ba mươi trở đi - "ba mươi, mùng một ai t́m thấy trăng." Từ tuổi ba mươi trở đi là đời người bắt đầu đi vào quăng đường tăm tối, vĩnh viễn không trăng. Trời không trăng, đường trăng, tuổi không trăng. Thà chết quách! Và ư nghĩ đó càng làm Thiệu quư ba vừng trăng mười sáu c̣n lại. Đến vừng trăng cuối cùng - trăng mười sáu tháng Chạp - Thiệu quyết định thức suốt đêm. Buổi chiều tan học, Thiệu mua năm hào lạc rang ở bến ô tô rồi đạp ngược gió về làng. Chập tối Thiệu rót trộm một chút rượu của Thày rồi ra bờ đê để âu yếm nh́n vầng trăng vừa lên. Thiệu dự định tợp từng giọt rượu để tưởng như tợp từng giọt trăng: rượu, trăng và lạc. Nhưng rượu đắng quá, Thiệu không dám tợp đến lần thứ ba, đành ăn lạc thôi vậy. Trời tháng Chạp lạnh lắm, Thiệu chỉ thức và ngủ giữa tiếng dệt cửi của Mẹ; do thói quen, Thiệu hầu như loại hẳn được thứ tiếngđều đều đó ra ngoài ṿng ư thức của ḿnh. Nhưng tối nay ở bờ sông về, nghe tiếng khung cửi lên xuống, tiếng thoi đưa đều đều, Thiệu thấy âm thanh đó sao mà sầu thảm u uất. Thiệu khêu nhỏ ngọn đèn trong buồng và suốt đêm hôm đó, Thiệu ngủ phấp phỏng, thỉnh thoảng lại tung chăn vùng dậy ra hiên nh́n trăng và - không hiểu v́ một liên tưởng ǵ - nhớ tới Yến, nhớ đến nghẹn ngào.
Khoảng nửa đêm tiếng khung cửi đă ngừng, mẹ và chị Hoa vừa đi ngủ, Thiệu rón rén ra sân ngẩng nh́n trời và nhận thấy cḥm sao Orion xế đỉnh đầu v́ ở sát ngay vừng trăng nên ba ngôi sao xếp thành hàng thẳng h́nh thắt lưng ở giữa bị mờ đi (Một ông cha ở Bắc Ninh đă dạy Thiệu t́m mấy cḥm sao chính, trong đó có cḥm sao này). Mấy lần sực dậy sau, Thiệu thấy lúc th́ trăng tỏ, lúc th́ trăng lẩn quất sau những đám mây khói vần vụ, lúc th́ một vài sợi mây quấn lơi lả quanh trăng như chiếc khăn quàng mỏng, khiến Thiệu nhớ đến bài sử đời Trần Anh Tông vừa học tuần qua và liên tưởng tới khuôn mặt ủ ê của Huyền Trân Công Chúa khi rời đất Việt sang Chiêm Quốc qua đèo Hải Vân thốt ra lời bất hủ:
Chiều chiều ra đứng Hải Vân
Chim kêu ghềnh đá ngẫm thân em buồn.
Thiệu cho rằng Yến sau này không lấy Thiệu mà lại đi lấy người khác th́ cũng chẳng khác ǵ Huyền Trân Công Chúa phải lấy Chế Mân.
Thiệu bèn lấy giấy bút viết một bức thư tỏ t́nh cùng Yến.
Lần cuối cùng khi Thiệu sực dậy ra sân ngắm trăng th́ cḥm sao Orion đă lặn, khoảng xế đỉnh đầu giờ đây là cḥm Đại Hùng Tinh.
Sớm hôm sau người Thiệu mệt lă phải nghỉ học. Hăm bảy Tết năm đó Yến mới ở Hà Nội về quê và Thiệu mới có dịp trao bức thơ t́nh đầu tiên, trong đó những câu lâm ly nhất Thiệu đă kín đáo gạch bút ch́ đỏ ở dưới. Không biết Yến có chú ư đọc cả bức thư nói chung và những ḍng gạch đỏ bên dưới nói riêng không, chỉ biết ngay chiều hôm đó khi Thiệu bất chợt gặp Yến ở bên nhà, Yến chỉ vội vă nói với Thiệu một câu:
- "Đừng anh Thiệu ạ." Rồi đi về thẳng.
Thiệu không bực ḿnh và cũng không thất vọng v́ câu đó Yến nói bằng một giọng bối rối chứ không phải là giọng hắc hủi. Nhưng Thiệu cũng chịu không hiểu sao Yến lại bảo: "Đừng anh Thiệu ạ."
Thiệu lên đê nh́n khúc quành của con sông ở khoảng làng Thái Lung Thượng, nghĩ lại hồi hai đứa c̣n nḥ, Thiệu có lần cùng Yến đứng đây và kể chuyện Thạch Sanh cho Yến nghe. Ngày đó Thiệu nh́n ḍng sông sao mà rộng, khúc quành sao mà cách Thiệu xa xôi. Ngày nay Thiệu đă lớn, ḍng sông như nhỏ đi, khúc quánh cũng không c̣n tít mù tắt như xưa nữa. Con sông cũ h́nh như chuyển vào hồn Thiệu thấy ḷng nh́n mênh mông dạt dào.
Măi đến chiều mừng một Tết, Thiệu mới gặp Yến. Yến theo mẹ sang bên nhà Thiệu lễ Tết. Hầu như cả hai cùng cố quên, hay cố làm như quên, chuyện cũ. Có một đều Thiệu không thể nào quên được là: vốn xưa Yến đă đẹp, nhân dịp Tết này, Yến trang điểm trông càng lộng lẫy, Yến đẹp đến nỗi Thiệu tự nhiên rầu rĩ cả người. Rầu rĩ v́ Thiệu thấy Yến đẹp như một v́ sao. Mà sao với người th́ thường cách biệt! Thiệu linh cảm thấy khó ḷng Thiệu lấy được Yến làm vợ sau này. Sớm ngày mùng ba, Yến đă đi Hà Nội, Thiệu tưởng như mất Yến từ đấy. Chín giờ đêm hôm đó, Thiệu không sao nhắm mắt ngủ được, bèn lén mở cửa ra sông. Trăng thượng tuần đă lặn, trời tối đen như những đêm hạ tuần. Tiếng pháo đă lặn, trời tối đen như những đêm hạ tuần. Tiếng pháo đă ngớt ngay từ trưa. Ở các làng xa chỉ c̣n thấp thoáng bóng đèn như những bóng ma chơi. Thoảng mùi hương trầm, Thiệu biết rằng mùi trầm Tết đó đă quyện vào áo ḿnh tự nhà, chứ ở đây th́ c̣n ai đốt trầm? Đêm không trăng Thiệu chỉ c̣n nghe tiếng sóng sông dạt dào khi xa khi gần. Con sông dài như tương tư, như thao thức và đương lần đường đi t́m ánh trăng mười sáu
***
Reply With Quote
Originally Posted by TiếngXưa
Bookmarks