Hoa Kỳ chần chừ, ASEAN lần lữa trong khi biển Đông dậy sóng
Tác giả :
David Brown & Bronson Percival (
Asia Sentinel )
Dịch giả :
THA
06-01-2015
Các nước ven biển Đông vẫn măi ca bài "Mời anh trước … Không, mời anh trước"
Cốt lơi của vấn đề ở đây là: Trung Quốc sẽ thống trị biển Đông trừ khi có ai đó kiềm chế họ. Hoa Kỳ và các nước Đông Á, láng giềng của Trung Quốc có thể ngăn cản sự bành trướng chậm răi của Trung Quốc, khi và chỉ khi họ nhất trí được cách thức chia sẻ các rủi ro cũng như chi phí trong việc thuyết phục Bắc Kinh thay đổi ư đồ.
Trung Quốc muốn mở rộng lănh hải của họ. Mục tiêu này nhận được sự ủng hộ rộng khắp của quần chúng nước này. Tuy nhiên, việc mở rộng như vậy sẽ thách thức quyết tâm duy tŕ hiện trạng ở ŕa Tây Thái B́nh Dương của Hoa Kỳ. Đồng thời, nó cũng sẽ thách thức nền độc lập của các nước Đông Á láng giềng của Trung Quốc, ngay cả khi Trung Quốc chỉ muốn các nước này nhượng bộ chứ không phải quy phục hoàn toàn về vấn đề tranh chấp lănh hải. Hiện tại, Bắc Kinh có vẻ như đă dứt khoát với các bước tiến nhỏ tại nơi mang lại lợi thế chiến thuật: đó là vùng biển Đông trải dài từ đảo Hải Nam xuống phía nam cho tới Singapore.
Phương thức bành trướng của Trung Quốc đă trở nên rơ ràng. Hăy quên đi "sự trỗi dậy ḥa b́nh" của Trung Quốc – câu cửa miệng quen thuộc của các nhà ngoại giao nước này xuyên suốt những năm 2000. Kể từ năm 2009, khi Bắc Kinh tái khẳng định chủ quyền với khoảng hơn 80% diện tích biển Đông, vùng biển kín lớn nhất thế giới, Trung Quốc đă chậm răi bành trướng về phía nam. Các tàu tuần duyên và kiểm ngư Trung Quốc luôn xuất hiện ở tuyến đầu, tạo thành một vỏ bọc bán vũ trang che đậy cho quả đấm thép của lực lượng hải quân Trung Quốc.
Các nhà phân tích trước đây c̣n tranh căi liệu Bắc Kinh đang đạo diễn thực hiện ư đồ bá quyền khu vực biển Đông hay chỉ đang cố gắng quản lư, chỉnh đốn các cơ quan chấp pháp trên biển dưới quyền ḿnh. Giờ đây không c̣n ǵ phải tranh căi nữa. Trong những năm gần đây, các chiến thuật của Trung Quốc được phối hợp rất nhịp nhàng – một sự kết hợp của dọa nạt, tuần tra hàng hải, phong tỏa cục bộ, triển khai giàn khoan dầu khí, đâm va các tàu đánh cá, và xây dựng cơ sở hạ tầng trên các băi cạn và đảo nhỏ. Bắc Kinh đă thiết lập một bộ khung hành chính, dưới cái tên "Thành phố Tam Sa", để tiếp quản khu vực bá quyền mới này. Từ năm 2012, đường chữ U bao trọn khu vực này đă được in ch́m lên các hộ chiếu Trung Quốc.
Việc Trung Quốc theo đuổi bá quyền trên biển Đông đă làm rạo rực con tim của những người Trung Quốc yêu nước, những người đă thuộc nằm ḷng một phiên bản kỳ bí về vai tṛ có tính lịch sử của Trung Quốc đối với các vùng biển của châu Á. Nếu ta bỏ thêm vào câu truyện kỳ bí này quyết tâm của Bắc Kinh muốn gột rửa nỗi sỉ nhục do các cường quốc châu Âu gây ra cho họ trước đây – vào giai đoạn lịch sử được gọi là "thế kỷ nhục nhă" – bằng cách trút những sỉ nhục tương tự lên các quốc gia láng giềng lân cận, ta sẽ thấy một siêu cường quốc bị huyễn hoặc bởi câu chuyện huyền sử do họ tự dựng nên và bởi thói tự măn, tự cho ḿnh là công chính. Trung Quốc dường như đă tự thuyết phục rằng họ đang không làm ǵ hơn ngoài thu hồi lại các lănh hải đă để mất. Hậu quả là, tại Bắc Kinh, người ta thường quy kết sự phẫn nộ ngày một tăng của các quốc gia châu Á khác với Trung Quốc là do sự mưu đồ, giật dây của Hoa Kỳ nhằm kiềm tỏa Trung Quốc.
Các nhà chiến lược Hoa Kỳ chưa nhất trí được phương thức ứng phó với kế hoạch mở rộng lănh hải của Trung Quốc. Các chính sách của Hoa Kỳ đă thành công trong việc giữ cho mối quan hệ Mỹ-Trung tương đối ổn định về tổng thể, nhưng đă thất bại trong việc kiềm chế sự lên gân của Trung Quốc trong các vấn đề về tranh chấp lănh hải.
Từ vài thập kỷ nay, một số chuyên gia Hoa Kỳ đă h́nh dung rằng Washington có thể xây dựng một mối quan hệ có tính xây dựng, thậm chí là gần gũi, với siêu cường đang trỗi dậy của châu Á này, như một h́nh thức "lưỡng quyền", trong đó Trung Quốc đóng vai tṛ đối tác chân phụ. Theo kịch bản đó, Hoa Kỳ vẫn sẽ là nhà bảo trợ cho an ninh của Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước Đông Nam Á, và – theo đúng nghĩa đen – chính quyền Trung Quốc đối địch với Bắc Kinh, đó là Đài Loan. Bắc Kinh không thỏa măn với viễn cảnh đó, và thậm chí c̣n có thể nhắm đến việc tái kiểm soát các nước trước đây từng là chư hầu của họ ở vùng Đông Bắc Á. Trước mắt, mục tiêu đó quá khó khăn. Đông Nam Á là một con mồi béo bở, dễ dàng hơn nhiều.
Các nhà chiến lược ở các nước Đông Nam Á đă nhanh chóng suy đoán rằng ngay khi Tập Cận B́nh củng cố được quyền lực, Trung Quốc sẽ theo đuổi một chính sách ngoại giao tự tin, nhưng cũng đồng thời ít gây va chạm hơn. Nhưng suy đoán đó đă sai. Cho dù ASEAN liên tục hối thúc Trung Quốc chấp nhận Bộ Quy tắc Ứng xử trên biển Đông, một bộ quy tắc có thể giúp răn đe hay ít nhất là chỉ hướng tháo gỡ các xung đột trên biển Đông, Trung Quốc dưới quyền Tập Cận B́nh không tỏ ra thực sự mặn mà với kế hoạch này của các nước ASEAN, nói ǵ đến việc đàm phán đa phương về các tuyên bố chủ quyền lănh hải.
Cách đây vài năm, các nhà phân tích Trung Quốc dường như đă đi đến kết luận rằng các nước láng giềng quanh vùng phương nam đang xâm hại các lợi ích của Trung Quốc trong khi chỉ giả vờ đàm phán về các yêu sách chủ quyền. Kể từ 2009, Bắc Kinh đă không c̣n tha thiết với việc thỏa thuận các tuyên bố "cùng khai thác" với các đối tác láng giềng, trừ khi trong đó có điều khoản thừa nhận tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. Các chiến lược của Trung Quốc đă giúp h́nh thành một cách tiếp cận nhất quán và cho đến nay hiệu quả trong việc độc chiếm các vùng biển lân cận. Cùng lúc đó, giới quân sự Trung Quốc thường cho rằng an ninh của nước này phụ thuộc vào việc kiểm soát các vùng biển nằm trong "chuỗi đảo thứ nhất" và cuối cùng là vào khả năng triển khai lực lượng ra Thái B́nh Dương và Ấn Độ Dương.
Những quan điểm này là nền tảng cho chiến lược của Bắc Kinh và đă dần đẩy Trung Quốc vào thế đối đầu với Hoa Kỳ. Kể từ Thế chiến 2, chính sách ngoại giao Hoa Kỳ hướng đến, theo nghĩa rộng nhất, một trật tự thế giới ràng buộc bởi các quy tắc, thuận theo công pháp quốc tế và bảo vệ cho quyền lợi của tất cả các nước, dù lớn hay nhỏ. Bất chấp thực tế trớ trêu là dù chưa được Thượng viện Hoa Kỳ thông qua, Công ước Quốc tế về Luật Biển của LHQ về cốt lơi vẫn là sản phẩm của viễn kiến về trật tự thế giới kể trên của Hoa Kỳ. Các điều khoản của Công ước về tự do hàng hải, bảo vệ cho một mạng lưới các tuyến giao thương hàng hải tối quan trọng cho nền kinh tế toàn cầu, và mang lại một bộ khung cơ chế giúp giảm thiểu nguy cơ xảy ra đụng độ hàng hải ngoài biển khơi.
Các nhà chiến lược Hoa Kỳ đă chủ đích tập trung vào cái được cho là "bức tranh toàn cảnh", đó là việc trỗi dậy của Trung Quốc như một cường quốc trên nhiều phương diện. Tuy nhiên, việc tập trung vào Trung Quốc như vậy đă đẩy phần c̣n lại của châu Á ra ngoài tiêu điểm, và chỉ xem xét quyết tâm theo đuổi tham vọng mở rộng lănh hải bằng mọi giá của Trung Quốc chủ yếu trong bối cảnh quan hệ song phương Mỹ-Trung.
Một nhóm các chuyên gia về Trung Quốc lập luận rằng các tranh chấp trên biển Đông không đủ quan trọng để đánh cược đại cục quan hệ Mỹ-Trung.
Một nhóm chuyên gia khác nghĩ rằng, làm gia tăng các phí tổn cho Trung Quốc khi theo đuổi bá quyền sẽ thuyết phục được Bắc Kinh rằng các lợi ích tiềm tàng ở biển Đông không đáng để phá hỏng quan hệ của họ với Washington. Cả hai nhóm chuyên gia này đều có thể đă nhận xét đúng về Trung Quốc, nhưng chỉ khi Bắc Kinh cũng nh́n nhận mọi việc dưới lăng kính quan hệ Mỹ-Trung.
Nhiều lănh đạo châu Á dường như tin rằng sự đối đầu Mỹ-Trung sẽ choán chỗ tất cả các tranh chấp tay đôi của họ với Trung Quốc, và rằng
cuối cùng th́ Washington sẽ nhận ra chỉ bằng cách đối đầu một cách trực diện, cứng rắn mới có thể ngăn chặn được sự thống trị của Trung Quốc, không chỉ đối với biển Đông, mà c̣n với tất cả các quốc gia tiếp giáp vùng biển này.
Đă có ư kiến rằng, thay v́ đứng nh́n các quốc gia Đông và Đông Nam Á bị cuốn vào ṿng ảnh hưởng về kinh tế cũng như chính trị không thể cưỡng lại của Trung Quốc, Washington cuối cùng cũng sẽ đảm nhận gánh nặng ngăn chặn tham vọng của Trung Quốc, cho phép các quốc gia Thái B́nh Dương láng giềng của Trung Quốc có thể theo đuổi các lợi ích của ḿnh với phí tổn thấp nhất.
V́ vậy, một vài năm trước đây, dư luận ở nhiều nước châu Á đă rất phấn khích, tràn trề hy vọng khi những người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ "xoay trục" để quay lại Đông Á. Và thêm nữa, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đă dùng ngôn từ mạnh bạo hơn, nhận định một cách xác đáng rằng các động thái của Trung Quốc là "khiêu khích" và bác bỏ đường chín đoạn của Bắc Kinh là "không có cơ sở theo luật pháp quốc tế."
Tuy nhiên, các lực lượng quân sự của Hoa Kỳ vẫn bị trói chặt trong các sứ mệnh ở Trung Đông, bất chấp các cuộc rút quân khỏi Iraq và Afghanistan. Không ai biết liệu rằng có hay không, hay khi nào th́ các ṿng thương thảo Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái B́nh Dương (TPP) bất tận, một cấu phần quan trọng của kế hoạch xoay trục, mới kết thúc,
hoặc liệu rằng Quốc hội Hoa Kỳ cuối cùng sẽ có phê chuẩn cho Hoa Kỳ gia nhập TPP hay không.
Những người cho rằng Hoa Kỳ không thể cưỡng lại việc đối đầu với Trung Quốc đă nhận định sai về nền chính trị Hoa Kỳ cũng như tâm thái của công chúng Mỹ. Vẫn c̣n ám ảnh với cuộc chiến với Việt Nam nửa thế kỷ trước và mệt mỏi với các cuộc xung đột tại Trung Đông, công chúng Mỹ sẽ không ủng hộ cho các phí tổn, cả về tài chính lẫn lực lượng quân sự, để bảo vệ các quốc gia châu Á
không sẵn sàng hy sinh để bảo vệ nền độc lập của chính ḿnh. Hơn nữa, lợi ích sát sườn của những thế lực đă đổ quân đội cũng như các nguồn lực của Hoa Kỳ để theo đuổi các mục đích thiếu minh bạch ở Trung Đông sẽ tiếp tục phân tán Hoa Kỳ khỏi châu Á.
Với ngoại lệ đă được thực tế kiểm nghiệm là Nhật Bản và Philippines, các nước Thái B́nh Dương láng giềng của Trung Quốc ít tỏ ra quyết tâm, điều sẽ giúp họ và các nước láng giềng của họ đứng lên chống lại Trung Quốc. Ví dụ, không có liên minh Á-Mỹ nào để có thể quy tụ cùng, một số các tiếng nói có trọng lượng ở Hà Nội vẫn nhất mực cho rằng thỏa hiệp với Bắc Kinh là đối sách khả dĩ duy nhất. Có lẽ, họ lo lắng cho sự cầm quyền của Đảng Cộng sản hơn là chủ quyền của Việt Nam, nhưng có hề ǵ. Xa hơn nữa về phía nam, Malaysia và Indonesia được cho rằng đang cố gắng bấu víu, càng lâu càng tốt, vào hy vọng mỏng manh rằng Trung Quốc sẽ giới hạn tham vọng của ḿnh ở mức buộc Philippines và Việt Nam vào ṿng cương tỏa.
Cho đến khi các quốc gia chủ chốt của ASEAN và các đồng minh của Hoa Kỳ ở châu Á sẵn sàng chia sẻ phí tổn và rủi ro của việc ngăn chặn tham vọng của Trung Quốc,
Tổng thống Obama và đội ngũ Hội đồng An ninh Quốc gia của ông sẽ tỏ ra rất cẩn trọng. Hoa Kỳ sẽ chia sẻ tin tức t́nh báo, đặc biệt là liên quan đến lĩnh vực cảnh giới lănh hải, và tương trợ an ninh một cách có giới hạn, nhưng sẽ không hy sinh đại cục quan hệ của ḿnh với Trung Quốc bằng cách điều động Hạm đội 7, hoặc triển khai một lực lượng bán quân sự đáng kể trên biển Đông.
o0o
David Brown là một nhà báo về Đông Nam Á đương đại, c̣n Bronson Percival là một nhà phân tích ở Washington. Cả hai ông đều là các nhà ngoại giao Hoa Kỳ đă nghỉ hưu. 
Reply With Quote
Bookmarks