Vladimir Putin đang toan tính ǵ? Vào ngày 15 tháng 1, vị tổng thống Nga đă khiến những người theo dơi Điện Kremlin bất ngờ. Trong Thông điệp Liên bang, ông đă tuyên bố sửa đổi triệt để hiến pháp Nga và tiến hành trưng cầu dân ư về một số điều khoản được đề xuất (vẫn chưa có chi tiết rơ ràng). Một sự kiện gây sốc khác diễn ra ngay sau đó. Thủ tướng Dmitry Medvedev cùng toàn bộ nội các đă từ chức. Khi tờ The Economist chuẩn bị lên khuôn, những lư do khiến ông Medvedev từ chức và được thay thế bởi một nhà kỹ trị ít tên tuổi vẫn là một điều bí ẩn.


Theo các nguồn tin từ bên trong đảng Nước Nga Thống Nhất, gần đến năm bầu lại tổng thống 2024, các xu hướng ḱnh địch « mài dao » chuẩn bị.
Đứng trước nguy cơ này, Putin ngay từ bây giờ lập ra một khung chuyển tiếp. Những người trung thành như Dmitri Medvedev được mời đi xuống, cất vào một nơi để chờ cơ hội, tốt nhất cũng như xấu nhất.
Trong bối cảnh uy tín bị suy sụp v́ tai tiếng đầu cơ địa ốc, đây có thể là lần cuối cùng Medvedev đóng vai « cầu ch́ », chịu đ̣n cho ông chủ Putin với hy vọng làm phó trong hội đồng an ninh quốc gia.


Để hiểu những ǵ có thể xảy ra, hăy bắt đầu với một thực tế rất đơn giản. Trong 20 năm qua, chế độ của ông Putin đă giết quá nhiều người và chiếm đoạt quá nhiều tỷ rúp, khiến khả năng ông tự nguyện từ bỏ quyền lực là rất thấp. Theo hiến pháp hiện tại, ông không thể tranh cử tổng thống khi hết nhiệm kỳ năm 2024 v́ không ai được phép nắm quyền quá hai nhiệm kỳ liên tiếp. V́ vậy, người ta luôn cho rằng bằng cách này hay cách khác, Putin sẽ thao túng các quy tắc để giữ quyền lực.


Làm cách nào để có thể rời ghế tổng thống nhưng vẫn tiếp tục nắm quyền sau 24 năm độc chiếm ? Vladimir Putin đă t́m ra phương án « xào bới » ở thượng tầng
Hậu Putin sẽ là Putin. Dự án tu chính hiến pháp làm giảm bớt thẩm quyền tổng thống chẳng qua là để Putin tiếp tục duy tŕ quyền lực ở một chiếc ghế khác, có thể là chủ tịch một định chế hiện nay chưa có định h́nh là Hội Đồng Nhà Nước. Làm « cha già dân tộc ». Putin đă cho giám đốc sở thuế Mikhail Michustin làm thủ tướng. Theo nhật báo cánh hữu, tân thủ tướng Nga được báo chí thân chính phủ mô tả là một nhà kỹ trị hiệu quả, là « người sáng lập ra bộ máy thu thuế tốt nhất thế giới ».

Ông đă có kinh nghiệm về chuyện này. Hai nhiệm kỳ đầu tiên của ông với tư cách là tổng thống kéo dài từ năm 2000 đến năm 2008, thời điểm ông lần đầu tiên rời ghế tổng thống v́ quy định giới hạn nhiệm kỳ. Ông trở thành thủ tướng trong bốn năm, trong thời gian đó ông Medvedev giữ vị trí tổng thống mà không có nhiều quyền lực. Vào năm 2012, ông Putin đă trở lại nắm ghế tổng thống đột nhiên nhiều quyền lực hơn và tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai vào năm 2018. Câu hỏi duy nhất lúc này là ông sẽ nắm vị trí ǵ vào năm 2024.
Chúng ta vẫn chưa biết chắc về điều đó. Rơ ràng, một lựa chọn là để ông Putin trở lại làm thủ tướng; một chỉ dấu cho điều này là tuyên bố của Putin nói rằng các dàn xếp mới mà ông đang t́m kiếm sẽ khiến vị trí thủ tướng trở nên quan trọng hơn, được toàn quyền bổ nhiệm nội các (trước khi được phê chuẩn bởi quốc hội, vốn do Đảng nước Nga Thống nhất của ông kiểm soát), thay v́ để Tổng thống lựa chọn các vị trí này. Một khả năng khác cao hơn là ông Putin sẽ t́m cách duy tŕ quyền lực của ḿnh bằng cách tiếp tục đứng đầu một cơ quan quyền lực được định nghĩa mơ hồ gọi là Hội đồng Nhà nước, cơ quan mà ông Putin cũng nói trong bài phát biểu của ḿnh là nên được trao thêm nhiều quyền lực trong lần cải tố lần này.

Trong thực tế, các chi tiết không quan trọng. Nga đă là một chế độ độc tài cải trang dưới h́nh thức một nền dân chủ. Thành công trong các cuộc bầu cử của Putin có được là nhờ thành tích tăng trưởng kinh tế (nhưng hiện đă chấm dứt bởi nạn tham nhũng, t́nh trạng thiếu cạnh tranh, giá dầu giảm và các lệnh trừng phạt của phương Tây sau khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014) và việc ông được ḷng dân v́ t́m cách làm sống lại sự huy hoàng của thời kỳ Xô-viết . Nhưng các thành công đó cũng có lẽ phụ thuộc nhiều hơn vào sự kiểm soát của nhà nước đối với truyền h́nh, việc cấm các ứng cử viên đối lập nổi tiếng, mua chuộc các đảng đối lập yếu và bắt giữ, đe dọa các đảng cứng đầu hơn. Việc giết các đối thủ chính trị không thể nào giúp thúc đẩy cạnh tranh quyền lực thực sự.

Cho dù Putin có là tổng thống, thủ tướng, người đứng đầu Hội đồng Nhà nước hay chủ tịch danh dự của Hiệp hội bài Bridge Quốc gia (vị trí mà Đặng Tiểu B́nh từng nắm trong thời gian nhiếp chính kéo dài ở Trung Quốc sau khi từ bỏ các vị trí chính thức), sẽ không tạo nhiều khác biệt so với khi điều đó diễn ra trong một nền dân chủ thực sự. Cũng không ai biết h́nh dạng cuối cùng của hiến pháp mới sẽ như thế nào. Putin có thể quyết định học theo các nhà độc tài đi trước, để hiến pháp mới sửa đổi lại các giới hạn nhiệm kỳ hiện có. Hoặc, như Tập Cận B́nh đă làm ở Trung Quốc vào năm 2018, ông chỉ đơn giản là loại bỏ hoàn toàn các giới hạn nhiệm kỳ (Putin nói rằng ông không muốn làm như vậy). Ông Tập thậm chí c̣n chẳng bận tâm đến một cuộc trưng cầu dân ư mà thay vào đó tiến hành sự thay đổi sẽ cho phép ông cai trị vô thời hạn thông qua một cuộc bỏ phiếu tại Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (tức Quốc hội – ND) với 2.959 trên 2.964 phiếu ủng hộ. Một mô h́nh khác được cung cấp bởi Kazakhstan, nơi Nurultan Nazarbayev, người trở thành tổng thống đầu tiên của nước này sau khi giành độc lập vào năm 1990, chỉ mới từ chức năm ngoái để giữ vai tṛ lănh đạo đảng cầm quyền và danh hiệu “Lănh đạo Quốc gia”.

Nước Mỹ từng lên tiếng phản đối sự thao túng các quy tắc. Dưới thời Donald Trump, Mỹ không c̣n làm như vậy nữa; Tổng thống Mỹ công khai bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với các lănh đạo chuyên chế. EU cũng không thể làm ǵ hơn việc âm thầm lẩm bẩm trước cảnh Putin dính chặt vào ngai vàng. Họ sợ hăi trước một Trung Quốc đang trỗi dậy và phụ thuộc vào Nga về cung cấp khí đốt. Những lănh đạo chuyên chế trên thế giới sẽ chú ư theo dơi các sự kiện ở Moskva để xem liệu Putin có thể cung cấp cho họ những lời khuyên hữu ích nhằm kéo dài sự cai trị của ḿnh hay không. Đối với những người ủng hộ dân chủ ở khắp mọi nơi, điều an ủi duy nhất là ngay cả những nhà lănh đạo trọn đời cũng không thể sống măi.
Source in English:How Vladimir Putin is preparing to rule for ever”, The Economist, 15/01/2020.
Biên dịch: Phan Nguyên