Image by Black Hole

Guồng máy sản xuất đang ngon trớn của thế giới bị chựng lại. Dịch virus corona (Covid-19) làm lộ rơ nhược điểm của mô h́nh kinh tế toàn cầu hóa. Theo chuyên gia Eric Chaney, viện nghiên cứu Montaigne-Paris, sẽ là một sai lầm khi nghĩ rằng, dịch viêm phổi chủng mới sẽ chặn đứng tham vọng của các nhà sản xuất di dời cơ sở đến những "miền đất hứa" lợi nhuận.

Virus corona sẽ giúp Donald Trump thúc đẩy các doanh nghiệp quay trở lại về Mỹ ? Dịch bệnh lần này có "hiệu quả" hơn các chương tŕnh "Choose France" hay "Made in France" quảng bá cho h́nh ảnh của nước Pháp trong mắt các nhà đầu tư Pháp và các nước bạn ?
Các ngân hàng trung ương trên thế giới lần lượt tuyên bố hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua thử thách do dịch Covid-19 gây nên. Bộ trưởng 7 nền công nghiệp phát triển nhất thế giới, khối G7, họp bàn về tác động của Covid-19 đối với kinh tế toàn cầu và những biện pháp hỗ trợ kinh tế.
Virus corona làm lộ rơ nhược điểm của kinh tế thế giới : lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc, vào các nhà sản xuất ở phương xa mà quên mất rằng chuỗi cung ứng có thể bị "động" v́ những yếu tố bất ngờ. Những yếu tố bất ngờ đó có thể là dịch bệnh như lần này, hay do xung đột địa chính trị, gây xáo trộn các trục giao thông, trên biển, trên bộ và trên không.
Nh́n từ góc độ vi mô, với Covid-19, dây chuyền sản xuất của hầu hết mọi ngành nghề đều bị đe dọa gián đoạn. Chỉ cần các nhà máy ở tận Vũ Hán đóng cửa trong nhiều tuần lễ cũng đủ để nhân viên hăng xe Ư Fiat-Chrysler đặt tại Kragujevac, miền trung Serbia phải nghỉ việc bất đắc dĩ. Dịch Covid-19 hoành hành tại Trung Quốc khiến các nhà máy sản xuất sốt cà chua nổi tiếng của Ư không có hàng để phân phối cho các siêu thị Pháp.
Các hăng dược phẩm tên tuổi của Âu, Mỹ đang lo thiếu các hoạt chất nhập khẩu từ Trung Quốc để chế tạo những loại thuốc cần thiết nhất trong đời sống hàng ngày, từ thuốc chữa bệnh tiểu đường đến thuốc điều trị về tim mạch, thuốc chống trầm cảm ... Không chỉ có nhà bào chế của châu Âu hay Hoa Kỳ lo lắng v́ đă "khoán trắng" cho các tập đoàn Trung Quốc sản xuất các hoạt chất cần thiết cho bào chế thuốc, mà cả Ấn Độ, một nguồn cung cấp thuốc quan trọng khác của thế giới, cũng phải nhập khẩu đến 80 % các hoạt chất "made in China".

Dẹp bỏ các nhà kho chứa hàng


Câu hỏi đặt ra là v́ sao ngay từ khi dịch bệnh c̣n khoanh vùng tại Hoa lục, các công ty lớn nhỏ từ Âu sang Á đều dự báo mức sản xuất sụt giảm trong những tháng tới ? Câu trả lời khá đơn giản. Trong thế giới mở rộng, dây chuyền sản xuất đă được quốc tế hóa. Thí dụ như những thiết bị phụ tùng cho phép sản xuất ra từ chiếc điện thoại thông minh, đến động cơ của máy bay Airbus hay Boeing đều được nhập từ khắp mọi nơi. Xe ô tô điện của Pháp, của Nhật hay của Mỹ dùng các b́nh điện của Trung Quốc.

Trong cuộc chạy đua t́m lợi nhuận và cắt giảm tối đa các chi phí sản xuất, các doanh nghiệp đă dẹp bớt rất nhiều các nhà kho. Thậm chí một số công ty c̣n chủ trương là không cần phải thuê đất dựng băi kho ở gần các nhà máy, bởi v́ quản lư các nhà kho vừa tốn chỗ, vừa tốn kém trong lúc trên nguyên tắc, hàng vẫn được cung cấp đều đặn. Hệ quả kèm theo là khi Trung Quốc "ho", các cơ sở sản xuất của Âu, Mỹ thiếu nguyên liệu để hoạt động.
Chính v́ muốn biến Trung Quốc thành "nhà kho" mà thành phố Vũ Hán mới chỉ bị bế quan toả cảng trong ṿng 2 tuần lễ đầu, tập đoàn xe hơi Hyundai ở Hàn Quốc đă phải tạm cho nhân viên nghỉ việc v́ không được cung cấp đúng thời hạn các phụ tùng xe hơi. Khi dịch viêm phổi vừa bùng phát tại Trung Quốc, hăng điện thoại Apple ở măi tận Cupertino, bang California đă vội vàng thông báo, số lượng điện thoại bán ra trong quư I năm 2020 giảm từ 5 đến 10 %.
Ngưỡng tử vong hơn 3.100 người và trên 90.000 ca lây nhiễm virus corona trên toàn thế giới cũng đủ để các cơ quan tài chính đa quốc gia nêu lên "t́nh trạng khẩn cấp về kinh tế". Trên thị trường tài chính, tuần lễ cuối của tháng 2/2020, các chỉ số chứng khoán rơi xuống mức thấp nhất kể từ khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 và 42 tỷ đô la bốc hơi. Trả lời đài RFI tiếng Việt, Eric Chaney, cố vấn kinh tế viện nghiên cứu Montaigne Paris giải thích về hiện tượng hoảng hốt này :
"Cỗ máy sản xuất tại Trung Quốc đă bị chựng lại v́ mục tiêu ngăn chận virus corona lây lan. Kinh tế qua đó bị đ́nh trệ. Vấn đề đặt ra là ngày nay, với GDP gần bằng 20 % của địa cầu, Trung Quốc đă chiếm một vị trí rất quan trọng trên bàn cờ thế giới. Trung Quốc là một nguồn nhập khẩu lớn của thế giới, là một khách hàng không thể thiếu của châu Âu, Mỹ hay Úc. Thành thử các quốc gia này cũng bị vạ lây. Với t́nh trạng hiện nay, tăng trưởng của Trung Quốc trong quư I năm nay sẽ bị giảm ít nhất là 2 %. Trong trường hợp khả quan nhất, phải đợi đến quư tới cỗ máy sản xuất mới hoạt động lại b́nh thường. Nh́n rộng ra cả năm, tổng sản phẩm đội địa của nước này có thể sụt giảm tối thiểu là từ 2 đến 3 điểm. C̣n thế giới th́ sẽ mất đi khoảng 0,5 điểm GDP v́ virus corona".



Báo động về mức độ lệ thuộc vào Trung Quốc


40 % hàng dệt may của thế giới do Trung Quốc xuất khẩu; hơn 1/4 đồ nội thất cũng do Trung Quốc làm ra. Về viễn thông, 25 % cáp quang sử dụng trên thế giới được sản xuất ngay tại thành phố Vũ Hán, 95 % động cơ xe hơi điện sản xuất tại Trung Quốc, trên dưới 85 % pin điện mặt trời cũng do Trung Quốc tạo ra, trong lúc Pháp, Đức đều đă làm chủ công nghệ này từ trước nhưng không thể cạnh tranh nổi với nhân công rẻ của nước đông dân nhất địa cầu.
Chuyên gia Eric Chaney giải thích thêm virus corona đang làm lộ rơ những bất cập cụ thể của mô h́nh kinh tế toàn cầu hóa quá đă đi quá xa và cái giá phải trả :
"Kể từ khi Bắc Kinh gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới đầu những năm 2000, đă có rất nhiều doanh nghiệp di dời cơ sở sản xuất sang Trung Quốc. Là một thị trường lớn, có nhân công rẻ và một mô h́nh kinh tế có hiệu quả, chọn Trung Quốc là tính toán rất khôn ngoan. Tuy nhiên chiến tranh thương mại Mỹ- Trung từ năm 2017 đă bắt đầu buộc giới đầu tư phải suy tính lại. Dịch Covid-19 có lẽ lại càng thôi thúc các chủ doanh nghiệp phải cân nhắc kỹ hơn cái được, cái thua trong quyết định đi t́m những địa bàn có nhân công rẻ để giảm giá thành. Dịch bệnh tại Trung Quốc lần này cho thấy, chúng ta cũng phải trả giá cho mô h́nh toàn cầu hóa đó, và đôi khi đó là cái giá mà chung ta không lường trước được. Rất có thể là với kinh nghiệm lần này, các doanh nghiệp sẽ phải tính tới chuyện thu hẹp khoảng cách về địa lư giữa các nhà máy và người tiêu dùng".

Phương Tây lạm dụng công xưởng của thế giới ?


Thảm họa sóng thần Nhật Bản năm 2011 và đợt lũ lụt kéo dài trong nhiều tuần lễ tại miền bắc Thái Lan cùng năm, từng làm xáo trộn dây chuyền sản xuất của một số công ty trên thế giới. Gần đây hơn, từ cuối năm 2017 chiến tranh thương mại Mỹ- Trung do tổng thống Donald Trump khơi mào đă khiến một số công ty chuyển hướng đầu tư quay trở về nguyên quán, hoặc đi t́m những địa bàn mới, gần với các nhà máy sản xuất, gần với thị trường tiêu dùng chính của ḿnh hơn.
Tại Hoa Kỳ, một trong những yếu tố khiến nhà tỷ phú New York Donald Trump đắc cử năm 2016 là cam kết "làm sống lại những vùng công nghiệp" của Mỹ với khẩu hiệu "America First". Tại châu Âu, các làn sóng dân túy tràn lên từ uất hận của một phần công luận trước hiện tượng các nhà máy liên tục đóng cửa, công ty mẹ dời cơ sở sản xuất đến những vùng có nhân công rẻ, ít bị ràng buộc v́ luật lao động hay các chuẩn mực môi trường.
Không chỉ trong ngành công nghiệp, mà ngay cả một số dịch vụ cũng đă di dời cơ sở sang những miền "đất hứa". Thí dụ như một người Pháp liên lạc với ngân hàng qua điện thoại, đầu dây bên kia được đặt măi ở tận Tunisia, Maroc hay thậm chí là Ấn Độ !

Địa vị "hùng bá toàn cầu" của Trung Quốc trong 30 năm qua có lẽ sẽ chấm dứt do dịch bệnh COVID-19


Trở lại với khu vực sản xuất, câu hỏi đặt ra là liệu sau kinh nghiệm lần này, khi mà dây chuyền của thế giới bị đe dọa gián đoạn, các công ty có xem Covid-19 như một khúc quanh và tính tới khả năng giảm bớt mức độ lệ thuộc vào Trung Quốc hay không ? Theo chuyên gia Eric Chaney, viện nghiên cứu Montaigne - Paris, câu trả lời là Không. Ông giải thích :
"Theo tôi, chúng ta đă trông thấy khúc quanh từ thời điểm 2017, có điều để nói một cách ví von, các khúc ngoặt ngày càng gắt thành thử ta phải bẻ tay lái nhanh hơn. Ngay từ cuối 2017 chính quyền Trump đă lao vào cuộc đọ sức thương mại với Trung Quốc. Châu Âu ư thức được về một số giới hạn trong việc trao đổi với Trung Quốc. Do vậy nhiều doanh nghiệp đă bắt đầu rà soát lại mô h́nh sản xuất và đă bắt đầu tái di dời sản xuất – thí dụ như một vài doanh nghiệp Mỹ đă từ Mexico trở lại về Hoa Kỳ. Covid-19 lại càng làm lộ rơ những thiếu sót của mô h́nh kinh tế toàn cầu. Rất có thể là nhịp độ phi toàn cầu hóa sẽ tăng mạnh hơn với khủng hoảng lần này (..)
Đây sẽ là giai đoạn để bố trí lại các chính sách phát triển của các doanh nghiệp, giảm vốn đầu tư vào Trung Quốc để chuyển hướng đi nơi khác với những lư do có thể là không liên quan ǵ đến virus corona cả. Phương Tây thận trọng trước các vụ cưỡng ép chuyển giao công nghệ, trước mô h́nh quản lư thiếu minh bạch và cạnh tranh bất b́nh đẳng của Trung Quốc.
Bản thân Trung Quốc cũng sẽ giảm các dự án vào châu Âu hay Mỹ. Thực ra, Trung Quốc không c̣n lệ thuộc vào đầu tư trực tiếp nước ngoài như hồi đầu những năm 2000 nữa. Bắc Kinh đă phát triển những công nghệ riêng và những nghiên cứu khoa học riêng. Tuy nhiên, sẽ hoàn toàn không có chuyện phương Tây đột nhiên đóng cửa với Trung Quốc".

Tuy nhiên tạp chí Forbes của Hoa Kỳ số ra ngày 01/3 đă đăng một bài, nói rằng t́nh h́nh dịch bệnh COVID-19 sẽ trở thành màn cuối cùng của việc Trung Quốc chiếm giữ vị thế của một quốc gia dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực chế tạo trong gần 30 năm qua.
Ông Vladimir Signorelli, người đứng đầu Bretton Woods Research, một công ty nghiên cứu đầu tư vĩ mô, cho rằng mô h́nh “lấy Trung Quốc làm trung tâm” sẽ kết thúc vào tuần này.
Do yếu tố giá thành sức lao động ở Trung Quốc không ngừng gia tăng và các biện pháp giám sát quản chế liên quan đến bảo vệ môi trường ngày càng nghiêm ngặt, ngay từ trước khi Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động chiến tranh thương mại với Trung Quốc, bước đi của các công ty các nước t́m kiếm nơi có chi phí sản xuất thấp hơn để chuyển đến đă bắt đầu.

Dịch bệnh COVID-19 đă trở thành “buổi biểu diễn cáo biệt” cuối cùng của Trung Quốc và thời đại là “nhà máy của thế giới” chi phí thấp của Trung Quốc sẽ sớm một đi không trở lại.
Nếu ông Donald Trump thành công trong việc tái đắc cử, sẽ chỉ đẩy nhanh hơn quá tŕnh này, bởi v́ các công ty lo lắng rằng giai đoạn thứ hai của cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung sẽ thất bại.
Tờ Financial Times của Anh ngày 1/3 đă đưa tin, dịch bệnh COVID-19 đang thúc đẩy Google và Microsoft di chuyển khỏi Trung Quốc. Điện thoại Pixel Google và máy tính xách tay Surface Microsoft “Made in Vietnam” dự kiến sẽ có mặt vào năm 2020.
Tờ Financial Times cũng b́nh luận về sự sụt giảm mạnh của PMI Trung Quốc (chỉ số quản lư thu mua hàng sản xuất của Trung Quốc) trong tháng 2, cho rằng sự sụp đổ của các hoạt động sản xuất của Trung Quốc đă vượt quá sự sụp đổ trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Điều này cho thấy chính phủ Trung Quốc đang phải đối mặt với thử thách nghiêm trọng trong việc khởi động lại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.



Bốn bài học của virus corona


Bài học thứ nhất từ dịch Covid-19 lần này là từ lâu nay, thế giới đă "ỷ lại" vào Trung Quốc, tin tưởng vào sức mạnh sản xuất của nước đông dân nhất địa cầu. Mức độ tin tưởng đó cao đến nỗi trong vài thập niên, ông khổng lồ châu Á này vừa là hầu bao của thiên hạ, vừa là nguồn tiêu thụ vừa là nhà cung ứng "nuôi" cả thế giới.

Bài học thứ nh́ virus corona đang đem lại là trên con đường đi t́m lợi nhuận, các hăng xưởng, bất luận đông hay tây, đă trông thấy nguồn nhân lực dồi dào và rẻ của Trung Quốc, thấy thị trường rộng lớn 1,4 tỷ dân, trông thấy lợi thế khi các nhà máy tại Trung Quốc hoạt động hết công sức nhả khói gây ô nhiễm cho môi trường và không khí hay sông ng̣i bị ô nhiễm đó th́ dân Trung Quốc hứng chịu. Có điều, chuỗi cung ứng đó cũng có những lỗ hổng, và có thể bị một con virus nhỏ đe dọa.
Điểm thứ ba là mâu thuẫn trong mục tiêu chống biến đổi khí hậu mà nhiều nước phương Tây đang trên tuyến đầu. Thế giới đề ra mục tiêu giảm hiệu ứng nhà kính làm hâm nóng bầu khí quyển, mà không nghĩ đến chuyện giới hạn những chuyến tàu chở hàng, đi cả ṿng trái đất để đưa hàng Trung Quốc đến tay người tiêu dùng ở bên kia địa cầu.
Bài học thứ tư là vào thời điểm này, Bắc Kinh đang lo sợ dịch bệnh càng kéo dài, uy tín của Trung Quốc trong mắt các nhà đầu tư càng mai một. Tuy nhiên cầm chắc là một khi Covid-19 ch́m vào quá khứ th́ mọi việc đâu sẽ hoàn đấy : không c̣n mấy ai nói đến một mô h́nh kinh tế "phi quốc tế hóa" hay "phi toàn cầu hóa", bởi v́ giới tư bản luôn có những sáng kiến trên con đường đi t́m lợi nhuận.
Vả lại nếu Trung Quốc không c̣n được xem là một băi đáp an toàn, th́ các doanh nghiệp quốc tế sẽ đi t́m những băi đáp mới. Cũng có không ít các quốc gia đang phát triển muốn được trở thành "công xưởng của thế giới" như con đường mà Trung Quốc đă đi qua.
RFI, Viettimes