Saigon, nỗi nhớ (Tạp ghi Huy Phương)

Mỗi người miền Nam đều có một quê hương, một thành phố, dù đó là Đà Lạt, Nha Trang, Cần Thơ hay Sóc Trăng... nhưng tôi nghĩ rằng mỗi người dân miền Nam từ ngày rời bỏ quê hương ra hải ngoại đều có một chút Saigon mang theo.

Đó là kỷ niệm của những ngày trọ học, chỗ sinh sống làm ăn, hay nơi một lần ghé qua để chuẩn bị cho một chuyến đi xa. Chúng ta không nhớ Saigon với phong cảnh hữu t́nh, tiếng thông reo hay câu ḥ trên bến nước, mà nhớ nhiều đến âm thanh của một Saigon rộn rịp không bao giờ ngủ, với tiếng động cơ xích lô máy nổ gịn giă buổi sáng ra chợ, tiếng chuông xe thổ mộ leng keng, tiếng rao hàng lanh lảnh mà ngọt ngào hay tiếng “sực tắc” của xe ḿ qua xóm... Saigon với âm thanh tiếng chuông sáng của Vương Cung Thánh Đường, tiếng chim sẻ rộn ràng trên tàng cây xanh quăng đường Hồng Thập Tự hay tiếng c̣i tàu rời bến Khánh Hội. Saigon c̣n cho chúng ta mùi vị khó quên, dù ngay đó là hương cà phê bốc lên từ cái quán cóc đầu ngơ, mùi xăng khét lẹt trên đường hay cả mùi cống rănh của con kinh ở xóm ngoại ô.

Tôi biết Saigon từ năm mười bảy tuổi. Bà bác họ giới thiệu cháu bà với lối xóm: “Nó ngoài nước Huế mới dô!”, th́ ra chỉ có những người như bác mới là “người Diệt”. Đối với tôi, Saigon thuở ấy đúng là một “nước khác”, có nhiều điều lạ lùng mà tôi chưa hề thấy, hề nghe. Từ những xe taxi Renault 4 sơn màu xanh nhỏ nhắn, chiếc xích lô máy nổ phành phạch, những rạp “ciné permanent” (thường trực), tờ bạc giấy một đồng được xé đôi, xe nước mía Viễn Đông quay tay và khay “phá lấu” của chú Chệt trước chùa Chà, góc Pasteur và Bonard. Thuở ấy, lần đầu tiên trong đời tôi được ăn miếng phá lấu chấm tương ớt do người bạn mời, mà ăn ngoài đường phố đông người qua lại, tôi ngượng chín người, cứ nh́n quanh, xem có ai quen biết với ḿnh không, mới rụt rè đưa miếng gan gà lên miệng. Từ đó, tôi học cách sống của Saigon, nghĩa là thói quen và cả phong tục, thảo nào mấy năm sau khi trở lại Huế, cha tôi đă nói với tôi: “Đi Saigon về, mi thay đổi quá nhiều!”

Phần tôi không bao giờ quên Saigon với những cơn mưa mau, những chiều nghỉ học trong rạp thường trực Bonard (Vĩnh Lợi), mùi vị của bát phở “Bắc di cư” Hợp Lợi, Kim Long ở đầu đường Lư Thái Tổ hay trong con hẻm Pasteur. Về sau khi dọn về Xóm Cỏ, Dakao, rồi Thị Nghè, tôi biết thêm “cái b́nh dân” của những quán cà phê thâu đêm, nhưng sinh hoạt buôn bán lúc về sáng, con kinh nước đen và những cái cầu cá, nơi gặp gỡ của bà con lối xóm.

Ai lại không có một chút Saigon trong trí nhớ, đây Duy Tân với “uống ly chanh đường, uống môi em ngọt”, đó Tân Định với “em tan trường về, đường mưa nho nhỏ”.

Saigon vẫn tượng trưng cho một vùng đất quê hương, tỏa sáng như ngọn hải đăng cho bao nhiêu đợi chờ và hy vọng, cũng là tiếng gọi thầm kín của một thời của miền Nam. Mất Huế chỉ là mới bỏ Huế mà đi, mất Phan Rang cũng c̣n hy vọng, nhưng mất Saigon là mất cả nước. Ta bỏ Huế ngậm ngùi ra đi nhưng mắt c̣n khô lệ, ta nh́n lại Phan Rang, ḷng tan nát, mắt đă đỏ hoe, nhưng khi phải bỏ Saigon, Saigon mờ trong màn nước mắt. Như Cao Xuân Huy, đóm lửa thuốc lào cháy đến đầu tay không thấy nóng, như những người tù binh từng vào sinh ra tử, trong đất địch ngồi nín lặng mất hồn. Saigon mất rồi, đất trời sụp đổ, niềm hy vọng cuối cùng đă tắt lịm.

Saigon từ ngày ấy đổi tên, nhà nhà đóng cửa tắt đèn, những ḍng nước mắt nghẹn ngào nuốt ngược vào ḷng. Bạn bè đă bỏ Saigon ra đi trong cơn hối hả, anh em tôi rời Saigon trong chuyến xe bịt bùng đi vào nơi tù đày thâm sơn cùng cốc, và chị, tay xách tay bồng trên chuyến xe lam giă từ Saigon đi vùng “kinh tế mới”. Hôm nay đầu ngơ, tiếng loa trấn áp, dọa nạt thay cho tiếng nhạc vàng. Nhiều tượng đài lịch sử bị phá đổ, những khẩu hiệu biểu ngữ kéo đỏ mặt đường.

“Từ thành phố này người đă ra đi” tha phương cầu thực, để mười mấy năm sau mang đại họa về cho đất nước. Từ đó như Trần Dần: “Tôi bước đi, không thấy phố, không thấy nhà. Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ!”

Saigon bây giờ c̣n chăng chỉ c̣n trong trí nhớ. Những người trở lại Saigon hôm nay như trở lại căn nhà ngày xưa yêu dấu một thời, nhưng căn nhà đă đổi chủ, trên những con đường đă đổi tên, với số nhà đă xóa vết. Con chó giữ nhà sủa dai người khách lạ đang t́m về ngôi nhà của chính ḿnh thuở trước, bùi ngùi trước “dẫy thềm hoa rụng, biết người ở đâu?” Anh em chúng tôi mỗi người một ngả, kẻ đă nằm dưới biển sâu, người nắm xương rừng thẳm, oan khuất chưa tan. Chúng tôi, những người cầm súng một thời, canh cánh bên ḷng, xót xa đă để mất Saigon.

Chúng ta nhớ nắng Saigon “em đi mà chợt mát” nhưng cũng không quên mưa Saigon “rồi chiều mưa ai đón đưa em”. Ngày đă đau nỗi mất Saigon “ta mất người như người đă mất tên”, nhưng đêm lại nhớ Saigon trong từng kỷ niệm “tiếng nhạc vàng gọi từng âm xưa, ánh đèn vàng nhạt nḥa đêm mưa”.

Chúng ta đă bỏ Saigon ra đi, nhưng từng con đường, từng góc phố vẫn c̣n như hiển hiện trong tâm trí chúng ta. Từng tiếng chim, từng tiếng guốc, từng tiếng chân ngựa của chuyến xe thổ mộ buổi sớm mai, cả từng tiếng c̣i xe vội vă... Saigon vẫn như sống dậy mỗi ngày trong nỗi nhớ khôn cùng.

Một câu nói thoạt nghe rất đơn giản nhưng là một danh ngôn: “Mất đất nước là mất tất cả.” Đ̣i lại sông núi có khi phải dùng súng dùng gươm, đ̣i lại một cái tên thành phố không thể nói bằng lời. Khi chế độ Cộng Sản đi vào quá khứ, thành phố này lại là của ta.

Năm 1924, suy tôn các lănh tụ Cộng Sản, Liên Xô đổi tên thành phố Saint Peterburg thành Leningrad. Năm 1925, Volvograd trở thành Stalingrad. Tháng 5 năm 1975, Cộng Sản Việt Nam quen thói học đ̣i, xóa tên Saigon đổi ra “thành phố Hồ Chí Minh.” Trên văn bản, báo chí, có năm chữ, nhưng khổ nỗi người Việt không ưa nói dông dài, cắt bớt ba chữ chỉ c̣n lại hai, bỏ tên Hồ Chí Minh mà gọi gọn là “thành phố”. Do đó người dân Cần Thơ nói lên “thành phố” th́ phải hiểu là đi Saigon, dân Hà Nội nói “vào thành phố” là vô “Saigon”. Nhưng rồi Hochiminh City sẽ c̣n tồn tại được bao lâu?

Năm 1961, tên Stalin phải chịu số phận đào thải để trả lại tên cho Volvograd. Năm 1991, tên Lenin bị xóa bỏ cho thành phố St. Peterburg hồi phục tên ḿnh. Volvograd mang tên Stalin được 36 năm, St. Peterburg tṛng vào cổ tên Lenin lâu lắm cũng chỉ được 66 năm. Saigon sẽ về lại với chúng ta, cũng như chúng ta sẽ về lại với Saigon, tên Hồ Chí Minh sẽ bị chôn vùi theo số phận của các “sư tổ” Lenin, Staline theo những cơn sóng thần lịch sử. Chúng ta về để xây lại phần mộ anh em trong nghĩa trang điêu tàn, thắp nén hương trên mồ mả ông cha, cúi đầu gửi một lời tạ lỗi v́ chúng ta đă để mất Saigon.

Bây giờ ngày tháng qua mau, đất khách tuổi già, quê người tóc bạc... Saigon vẫn c̣n là một nỗi nhớ.