-
Dư Âm
Người ta bảo, dư âm là những rung động mang tính chân thật c̣n tổn đọng ở trong ḷng người sau khi sự kiện bên ngoài đả đi qua. Đơn giản hơn, một sự kiện xảy ra trong đời sống đều để lại những dấu ấn, có khi là miên viễn cho những ngựi trong cuộc hay những ngựi, những thế hệ có liên hệ sau đó.
1. Theo quy luật này, một sự kiện có liên hệ từ một hoặc hai người trở lên đều có thể để lại những dư âm, h́nh ảnh của sự việc mà chính họ có liên hệ đến. Thí dụ như một cuộc t́nh bỗng dưng phải chia tay. Chia tay v́ bất cứ lư do nào, từ cá nhân lầm lỗi hay do tác động từ những bién cố bên ngoài như hoàn cảnh của Việt Nam ở trong giai đoạn chiến tranh, do cuộc di cư, vuợt biên, vượt biển tạo ra vào sau ngày 30-4-1975, thảy đều là những dấu ấn thật khó mờ phai ở trong ḷng các đối tác, dù rằng sau đó, mỗi người đă có gia đ́nh riêng. Về điểm này, rất nhiều ngựi Việt Nam đă có cảm nghiệm hoặc trải qua dư âm mang nghĩa chia ly này. Nó là một loại dư âm đau thương ngấm ngầm, nhung nhớ, tiếc nuối, nhẹ nhàng, nhưng rất khôn nguôi!
2. Nhưng dư âm cuả cuộc cướp chính quyền do Việt Minh thực hiện vào ngày 02 -9 1945, thực tế là không có một h́nh ảnh nào, tiếng nói nào để lại trong tôi hay trong ḷng nhiều ngựi Việt Nam. Tuy nhiên, cái hậu qủa khốc liệt của việc cướp chính quyền ấy đă ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống của thế hệ đương thời và nhiều thế hệ tiếp nối sau đó. Nó được coi là một khúc gẫy của lịch sử Việt Nam và đẩy dân tộc Việt Nam vào một lối rẽ không mấy người muốn, kể cả những kẻ thủ vai Việt Minh hay Việt cộng sau này. Theo đó, cái hậu quả ấy là một thứ dư âm khắc nghiệt, đầy uất nghẹn c̣n tồn đọng măi trong ḷng nguời. Họ muốn khu trừ nó đi nhưng vẫn chưa có cơ hội giải thoát cho chính bản thân ḿnh.
3. Nhưng cuộc di cư vào nam năm 1954 đă để lại trong tôi nhiều ấn tượng hơn. Bởi lẽ tôi đă biết một chút về chuyến đi và tôi học từ cha mẹ và những người thân về những câu chuyện nhung nhớ của chia ly. Chuyến đi, dĩ nhiên là có nhiều tang thương mất mát, nhưng cha mẹ tôi đă không dấu diếm là đă có cuộc sống đáng sống để làm người có nhân bản tại miển nam. Và chúng tôi, những đứa trẻ của ngày di cư cũng có được cơ hội học hành, tự đào luyện cho ḿnh được một chút ít vốn liếng nhân bản làm người, mà những trẻ cùng trang lứa phải ở lại đă thiếu hẳn phương tiện như thế. Nếu như không muốn nói, cái xă hội duy vật biện chứng cộng sản ở đó đă cướp đi cái lương tri của trẻ thơ, của con người. Rồi đẩy họ vào một con đường đầy dối trá và lừa đảo. V́ chúng chủ tâm đào tạo họ và những thế hệ kế tiếp thành những công cụ phục vụ cho mưu đồ bất chính của một đảng phái có nhiều thú tính hơn nhân tính. Có nhiều chiêu bài lừa dối hào nhoáng hơn thực tế con người.
Tệ hơn, đẩy họ vào một sự hiểu biết đầy sai lầm: Dân tộc được định nghĩa là đồng nghĩa với cộng sản. Phục vụ dân tộc là phục vụ cho đảng cho nhà nước cộng sản. Yêu nước là yêu xă hội chỉ nghĩa Việt cộng. Họ không hề biết, đảng phái chính trị chỉ là những công cụ, những tổ chức được thành h́nh do nhu cầu để phục vụ cho quyền lợi của đất nước, cho quyền lợi của dân tộc trong một khoảng thời gian nào đó. Đảng phải không phải là dân tộc. Phục vụ cho đảng phái không phải là phục vụ dân tộc. Và đảng phái càng không thể nằm trên dân tộc như chúng đào tạo. Theo đó, dư âm của cuộc di cư là sự tồn đọng trong tang thương nhưng đầy hy vọng. Hy vọng cho chính ḿnh và tương lai của con cái ḿnh có được những ngày sống trong một xă hội rất đáng sống. Dù rằng khi đó, thể chế ở miền nam chưa đạt thành nguyện vọng xây dựng tự do dân chủ như ḷng ngựi dân mong mỏi.
4. Rồi người ta bảo 19-5 là ngày sinh và ngày 3-9 là ngày chuyển sang từ trần của HCM. Tuy nhiên, mặc cho cái chế độ cộng sản ấy tô son đánh phấn cho hai cái ngày ấy, đối với tuyệt đại đa số đồng bào Việt Nam, và ngay cả các đồng chí của HCM, đều không cảm nghiệm thấy được một chút ǵ hay ho từ cái chết, cái sống đầy gian dối, tráo trở của con người có nhiều bộ mặt, có nhiều cái tên khác nhau, nhưng lại có chung một tụ điểm là ḷng dạ độc ác vô đạo ấy. Bởi lẽ, HcM đă được sinh ra trong gian dối, (v́ ngày sinh không phải là 19-5, cái lư lịch gia đ́nh cũng bất minh), rồi lại cũng chết trong lừa đảo dối trá, (Y cũng không chết vào cái ngày này). Nên dư âm của hai cái ngày này, nếu có, chỉ là sự kiện đề lại cho người đời nh́n ra bộ mặt của một kẻ hiểm ác, gian dối từ khi sinh ra cho đến khi chết mà tránh.
Tại sao người dân Việt Nam muốn đào thải cái h́nh ảnh đáng ghê tởm của Hồ chí Minh ra khỏi cuộc sống?
Đơn giản là nó không phù hợp với phưong cách sống nhân bản của con người. Và chẳng ai muốn lưu lại h́nh ảnh của một tên đại sát nhân như y. 170,000 người vô tội bị y theo lệnh của quan thầy cộng sản mà đấu tố kia, hẳn là một dư âm phẫn nộ c̣n để lại trong ḷng, không phải chỉ có 170000 gia đ́nh của các nạn nhân, mà là hàng triệu triệu ngựi dân Việt Nam khác. Rồi gần 5000 ngựi dân Huế bị y ra lệnh thảm sát vào tết Mậu Thân, cũng là một dư âm đầy nghiệp chướng khác. Rồi việc y chỉ thị cho Phạm văn Đồng kư công hàm công nhận chủ quyền của Trung cộng trên biển ở Hoàng Sa, Trường Sa là xương thịt của Việt Nam th́ cái dư âm buôn dân bán nước của y đến Trời không tha, Đất không dung thứ được, nói chi đến con người! Theo dó, Y chỉ có thể c̣n tồn tại như tờ quảng cáo khi cái mă tấu của y c̣n khả năng gây ra tội ác. Khi nó trở thành miếng sắt rỉ, cái gía trị của y củng được lập lại không khác h́nh ảnh Stalin ở Liên Sô. Và những sách vở vẽ vời ca tụng y th́ sẽ bị quăng vào sọt rác một ngày không xa.
5. Cùng một cái chết, cái chết bề mặt qúa tang thương và thê thảm do bàn tay của những sát thủ Minh, Khiêm, Đôn, Đính, Xuân, Mậu. Nhung, … đă tạo ra cho Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm. Lúc đầu những kẻ phản bội này reo ḥ nhảy múa ăn mừng trên cái xác của ông. Nhưng xem ra dư âm càng ngày càng cho thấy sự thật đổi chiều. Những kẻ nhúng tay vào cái chết của ông th́ bị lên án như là những tay đao phủ giết mướn, hay là “một bọn ác ôn côn đồ đáng nguyền rủa . ( không phải tôi nói đâu, Tổng thống Hoa Kỳ L. Johnson nói đấy). Phần ông, được đánh gía như là một Chí Sỹ của dân tộc. Là một người v́ nước v́ dân đầy đức độ đă bảo vệ chủ quyền của đất nước đến hơi thở cuối cùng. Nói cách khác, ngày 2-11-1963, không phải chỉ có một Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm và bào để của ông bị thảm tử, nhưng c̣n là cái chết của cả miền nam, nói riêng và Việt Nam, sau này.
Dư âm của cái chết sau nửa thế kỷ đă sáng tỏ rồi. Ngườ́ ta đă bắt đầu đặt những bàn hưong án cho ông ở khắp nơi. Thế là Ông sẽ sống măi trong ḷng dân tộc Việt mà không cần phải rêu rao trống phách. Trong khi những kẻ nhúng tay vào máu của ông th́ “ may ra cũng đưọc c̣ khâu mộ phần”! Như thế, trong trường hợp này. Dư âm về cái chết của Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm không hẳn là thương đau, mục rữa. Nhưng là dư âm công lư, sống động trong cuộc hồi sinh. Đó là một dư âm rất đáng trân trọng, cần thiết cho Việt Nam.
6. Rồi đến cuộc đổi đời 30-4-1075. Hẳn nhiên dư âm và h́nh ảnh vẫn c̣n chóang ngợp ḷng người. Nó chưa hề phai nḥa những nét vẽ tàn bạo trong cuộc đổi đời ấy. Trái lại, càng lúc, những nét đổi đời cay nghiệt càng lộ rơ h́nh dáng méo mó của nó trong cuộc sinh hoạt của người dân. Bởi v́:
1. Từ thanh cao tử tế, nhờ Việt cộng, đă chuyển sang hạ cấp, đê hèn, bần tiện.
2. Từ đạo đức nhân bản xă hội, nhờ hồ chí Minh, đă biến ra vô luân, bất nghĩa, gian dối, lừa bịp.
3. Từ nhân bản, đạo nghĩa làm người, nhờ Hồ chí Minh và Việt cộng cải tạo đă biến thành bất lương, dối trá, côn đồ.
4. Tự bản sắc dân tộc độc lập tự chủ, nhờ Hồ và Việt cộng, chúng muốn biến dân ta, xă hội ta thành một tập thể học đ̣i theo thói nô lệ. Cuí đầu trước ngoại bang. Nhưng rất giỏi nghề chà đạp nhân phẩm và thân phận của đồng chủng.
Điều đáng nói là, những điều tồi tệ tôi vừa nêu ra ở trên nó không c̣n khép kín trong ḷng và sinh hoạt của đảng cộng sản. Trái lại, nó đă mở rộng và ăn lan vào đời sống, sinh hoạt ở trong tất cả mọi môi trường trong xă hội.Từ học đường cho đến các cơ sở gọi là công quyền, ṭa án. Ở mọi nơi, mọi chốn, kẻ gian dối, sống trong gian dối xem ra được hưởng nhiều đặc quyền, đặc lợi. Trái lại, người sống trong chân thật luôn bị tai ương và mắc lừa. Tệ hại là, ngay trong đời sống sinh hoạt của tôn giáo cũng không có ngoại lệ!
Một thí dụ điển h́nh: Phan khắc Từ, Huỳnh công Minh đều là những Linh Mục công giáo được dạy dỗ và chịu chức ở miền nam trước khi Việt cộng vào. Nhưng lại được Việt cộng tuyên truyền giáo huấn, nên đă trở thành những đảng viên của cộng sản. Theo luật, những người này đă bị phạt vạ tuyệt thông từ lâu. Ấy thế, giới chức thẩm quyền trực tiếp cũng không dám ra vạ hoặc cảnh cáo chúng đôi điều. Trái lại, theo dư luận, cấp lănh đạo c̣n phải nương nhờ chúng để có chỗ đi ra đi vào! Đặc biệt, Phan khắc Từ, (hắn không có đủ tư cách để tôi gọi hay viết hai chữ LM trước cái tên của y) theo lời tư Liên, Ngô thị Thanh Thủy, người tự xưng là vợ và đă sống “một vợ một chồng” với y là đúng luật. Không biêt y thị lấy cái luật này ở đâu ra mà ăn càn nói dở như thế. Tuy nhiên, dưới con mắt người công giáo th́ Phan khắc Từ chỉ là kẻ đă sống dâm bôn với người đàn bà có tên Ngô thị Thanh Thủy, không hơn không kém. Nhưng điều qúai gở ở đây là, Phan khác Từ vẫn được trọng dụng trong vài tṛ cha sở của một nhà thờ, và Huỳnh công Minh sắm vai LM đại điện cho TGP Sài G̣n!
Như thế, cái đư âm của ngày 30-4-1075 hẳn là một loại dư đổi đời đầy bất hạnh c̣n để lại ở trong ḷng dân tộc Việt. Và nó chỉ có khả năng trờ thành dĩ văng, ngủ yên, sau khi chế độ tồi bài này bị huỷ diệt và các thế hệ tương lai trở về nguồn với bài Nhân Lễ Nghỉa Trí Tín của cha ông ta xưa kia th́ đạo đức của dân tộc mới khả dĩ được phục hoạt.
7. Rồi cách đây 2 năm vào ngày 20-9-2008, Tổng Giám Mục Hà Nội, Ngô quang Kiệt đă làm chấn động ḷng ngựi, không phải chỉ ở trong nước, hay trong những khu vực có người Việt Nam tỵ nạn cộng sản sinh sống. Nhưng có thể nói là cả ḥan vũ đă rùng động v́ lời công bố của ông trước các quan cán bạo quyền Việt cộng ở Hà Nội: “ Tự do tôn giáo là cái quyền của con người chứ không phải là một ân huệ xin- cho”. Chỉ đơn giản là thế, nhưng sức mạnh đă lấn át, vượt cả không gian và thời gian. Lời nói ấy vĩnh viễn trở thành chân lư của lịch sử. Không ai, không đời nào có thể thay đổi được. Đó là một ngôn ngử âm vang của nguồn sống, của chân lư đă vượt thoát cuộc bao vây của tội ác, của thời gian và không gian.
Bên cạnh lời công bố ấy là tính thật, người thật của Ông khi săn quần lên trên đầu gối, lội nước bùn đọng di thăm người dân trong những ngày lũ lụt, là những ngày mà không một ai muốn ra khỏi nhà. Sự kiện, h́nh ảnh thật ấy đă tạo nên một dư âm tuy nhẹ nhàng, nhưng rất sâu đậm trong ḷng người. Đó là h́nh ảnh được tôn vinh mà có lẽ Ṭa GM Hà Nội khó có thể có được một tấm h́nh nào đáng hănh diện hơn thế. Và dĩ nhiên, h́nh ảnh của ngựi đến sau ông trong bộ quần áo thẳng nếp, mặt mũi xum xoe, hồ hởi để được bắt tay quan cán nhà nước Việt cộng th́ không đáng được lưu lại trong Ṭa GM Hà Nội, cũng như là đem ra để so sánh với h́nh ảnh của Ông. V́ dư âm đă nói lên một sự thật là, tấm h́nh nào nên bỏ vào xọt rác và tấm h́nh nào nên giữ lại từ ngày 7-5-2010.
Có một điều ai cũng biết là gian dối th́ luôn luôn t́m cách loại trừ sự thật. Nhà nưóc Việt công cũng không ngoài lệ thường này.
Thật vậy, nhà nước và đảng Việt cộng đă có thái độ như những kẻ điên khùng khi nghe lời công lỳ của Ông. Chúng đă bất chấp hậu qủa, thủ đoạn trong mưu đồ loại trừ ông. Trước hết, dùng toàn bộ hệ thống tuyên truyền gồm 700 tờ báo in, hàng trăm tờ báo trên trang mạng và tất cả các cơ sở truyền thanh, truyền h́nh trong nước để vu không, bôi lọ, chụp mũ và khích động quần nhân dân ( công an trá h́nh) đến bao vây Ṭa GM Hà Nội la hét phá rối xuốt ngày đêm với những ngôn từ thô tục vô văn hóa (đúng ra là với loại văn hóa của Hồ chí Minh). Chúng thay nhau đấu tố Ông như là người phản quốc và miệt thị Việt Nam. Nếu câu chuyện xảy ra vào những năm 1950, ông khó giữ nổi mạng sống của minh, dù chính ông đă sẵn sàng hy sinh cho Sự Thật. Nhưng vào thế kỷ 21 này. Những lời láo khoét, chụp mũ của Việt cộng đối với Ông hầu như không thu lượm được kết qủa thực tiễn từ bên ngoài. Trái lại, nhân dân c̣n biết rơ, đó là cái tṛ đểu của nhà nước Việt cộng. Bởi v́ họ biết rơ, không một người Việt Nam nào không thấy tũi hổ nhục nhă v́ cái tờ hộ chiếu Việt Nam lại do Việt cộng cấp phát.
Rồi sau khi tổ chức những cuộc đấu tố theo quy mô rộng lớn, dài hạn, rải đều trên cả nước như thế, nhưng đă hoàn thoàn thất bại trong mưu toan kết tội để có thể bắt giam ông hoặc đẩy ông ra khỏi Toà GM Hà Nội. Việt cộng học lại phương cách ngưởi Mỹ đă xử dụng đám tay sai phản chủ trong sự kiện 1-11- 1963, để đưa ông ra khỏi vai tṛ lănh đạo tôn giáo ở Hà Nội. Thoat đầu ai củng bật cười v́ cái viễn vông, vọng tưởng của chúng. Không ngờ, lịch sử của ngày 1-11- 1063 lại tái diễn ở Hà Nội vào ngày 07-5-2010 với sự “ra đi” như là một tội nhân của TGM Ngô quang Kiệt, và sự kiện “ lên ngôi” đầy “vinh dự” của GM chủ tịch HDGMVN, Nguyễn văn Nhơn. H́nh ảnh của sự “ra đi” và “ lên ngôi” này, có thể nói là đă phản ảnh Sự Thật ngay lập tức, mà không cần chờ đến vài chục năm sau mới có như biến cố 1-11-1963. Nó tạo ra một chuỗi những phản ứng diễn tả nỗi đau, đầy uất hận trong ḷng người giáo dân Việt Nam. Và tạo ra những h́nh ảnh phản cảm, chưa bao giờ xảy ra trong giáo hội Việt Nam, vào chính ngày 7-5-2010 với những biểu ngữ bày tỏ ḷng thương mến, ḷng qúy trọng của giáo dân với ngựi bị “ ra đi” và lạnh lùng, nếu như không muốn nói là hất hủi cho người về.
Khi Dương văn Minh khoác cái vai chủ tịch trong cuộc đảo chánh đưa đến cái chết qúa tang thương cho Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm và bào đệ của ông vào ngày 01-11-1963, nhiều ngựi cho rằng. Y có thể làm tay sai, giết mướn rất tốt. Nhưng phần tài đức, khả năng để có thễ ngồi vào cái ghế lănh đạo đất nước của Tổng Thống Diệm th́ chỉ là con số không. Kết qủa, vào buổi đầu, không ai dám nói lên sự thật này. Nhưng lịch sử đă chứng minh, dù có được Mỹ lập kế hoạch và đưa lên ngồi vào cái ghế lănh đạo, sự mừng rỡ của Dương văn Minh cũng không kéo dài qúa ba tháng. Riêng những kẻ reo ḥ nhảy m ùng sau khi thảm sát Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm, cũng chẳng có cái hậu lâu dài để mà hưởng bỗng lộc. Trước tiên là Kim, Xuân, Đôn, Đính đă bị bắt và bị cách chức đuổi ra khỏi quân đội. Tên sát thủ Nguyễn văn Nhung th́ bị xiết cổ bởi chính cái giây giầy của y.
Trường hợp GM Nhơn, khi được cài vào cái ghế Hà Nội, liệu có qúa khổ với Ông hay không? Nói cách khác, chuyện Hà Nội hôm nay có khác với chuyện ở Sài g̣n vào ngày 1-11-1063 không?
Chuyện có khác chứ:
- Trươc hết, những kẻ nhập cuộc làm đảo chánh TT Diệm là những kẻ dược coi như con cháu trong nhà, là tâm phúc của TT Dịệm. Không có ông, những kẻ này vĩnh viễn là những kẻ bồi tây, không có cái hào quang thuộc về quân đội Quốc Gia.
- Những kẻ này đă nhận tiền của CIA và giét chết ông, đưa đến cuộc khai tử chế độ miền nam Việt Nam vào ngày 30-401975.
- Phần lịch sử ngày nay đă minh bạch. Những kẻ làm đảo chánh, xát hại mạng sống của ông đă dược gọi là: “ bọn ác ôn côn đồ, đáng nguyễn rủa” ( TT L.Johnson, hoaky) thay cho cái mỹ từ tự đặt ra lúc ban đầu là HDQNCM do Dương văn Minh giữ vai chủ tịch.
- Phần người bị thảm sát là Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm th́ nay, bàn thờ hương án, tôn vinh ông như là một Chí Sỹ của dân tộc Việt Nam đă mọc lên ở khắp nơi. Đó là tính vĩnh cửu trong sự thật của lịch sử.
Trong khi đó chuyện ở Hà Nội có những sự kiện sau:
1. Những người được dư luận đồ đoán là có liên quan trực tiếp đến chuyện “ từ chức v́ lư do sức khoẻ” của TGM Ngô quang Kiệt như GM Nhơn, HY Mẫn, GM Đọc, GM Minh, GM Khảm, không phải là những ngựi dưói quyền của TGM Kiệt. Nhưng là những ngựi có cấp bậc bậc hoặc ngang hàng, nhỏ hơn, là đàn anh và đàn em ( tính theo ngày thụ phong GM) hoặc từng được coi là bằng hữu với TGM Kiệt.
2. Ngay trong thời kỳ c̣n đưọc xem là tuần trăng mật của cuộc “ lên ngôi” của GM Nhơn cũng không tạo được hứng khởi với cộng đoàn. Hầu như chẳng có mấy ngựi ủng hộ, đón nhận Ông. Chẳng có ai chạy ra đường reo mừng hoan hô sự kiện “lên ngôi” của GM Nhơn như sau cuộc đảo chính 1-11-1963.
3. Trái lại, bản thân ông đang phải đối phó với những sự thật sẽ được phơi bày trước ánh sáng. Là v́ đâu, v́ sao Ông có cuộc im lặng,. V́ sao Ông có cuộc đối thoại, ông có cuộc trao đổi để “tiễn” TGM Ngô quang Kiệt ra khỏi Hà Nội để Ông được cài vào cái ghế Hà Nội như chuyện của Dương văn Minh được đôn lên hôm nào? Xin nhớ rằng, GM Nhơn không có tên trong dánh sách ứng viên được đề cử vào chức vị phó cho Hà Nôi khi GM Kiệt đau bệnh.
4. Lịch sử phải mất hơn hai mươi năm mới phơi bày ra ánh sáng những hành động được đánh giá là “ một bọn ác ôn côn đồ đáng nguyển rủa” của những ngựi dúng tay vào cái chết của Tổng Thống Ngô đ́nh Diệm. Nhưng xem ra, sự thật của câu chuyện gọi là “đối thoại” “ trao đổi”, cài, cắm giữa nhà nưóc Việt cộng với GM Nhơn, HY Mẫn không mất nhiều thời gian đến như thế. Trái lại, nó có cơ hội phơi bày rất sớm. Bởi lẽ, sự kiện” từ chức v́ lư do sức khoẻ” là không đủ thuyết phục. Kế đến, Công Đạo ở trong ḷng người đă bắt đầu một cuộc đi t́m Công Lư cho chuyện này. Hơn thế, các GM Việt Nam đang có nhu cầu phải phục hoạt lại niềm tin đă gần tàn lụi trong ḷng giáo dân v́ những im lặng, hoặc lên tiếng hay không lên tiếng trước những biến cố TKS, Thái Hà, Tam Ṭa, Loan Lư, Đồng Chiêm, Cồn Dầu… Và các Ngài không thể măi vô cảm với cây gậy Mục Tử trong tay ḿnh.
Như thế, dư âm của một sự kiện có liên quan đến tập thể, chính là sự thật lịch sử của sự kiện sẽ c̣n được lưu truyền măi mài cho hậu thế. Cũng vậy, sự “ ra đi “ của TGM Kiệt vào ngày 7-5-2-10, phần riêng là thiệt tḥi cho Ông. Nhưng đó là cái gía Ông đă trả để bảo vệ cho Sự Thật, cho Công Lư và Ḥa b́nh cho dân tộc của Ông. Cái gía ấy vĩnh viền tồn tại và hằng được đồng bào của Ông trân qúy. Riêng chuyện Giuda vui mừng cầm ba mươi đồng bạc, chuyện Dương văn Minh hí hửng khi nhận tiền giết mướn, qủa thật không đáng là điều nên nói đến nữa. Tuy nhiên, Lịch sử lại không thể thiếu Giuda, Dương văn Minh.
“Trăm năm bia đá th́ ṃn.
Ngàn năm bia mịệng vẫn c̣n trơ trơ”
Bảo Giang.
