Đi Tìm Chân Lý

[INDENT][CENTER][B][SIZE=4][COLOR="#0000CD"]Đi Tìm Chân Lý[/COLOR][/SIZE][/B]

[img]http://nguoivietnamchau.com/hinhanh/belief.bmp[/img][/CENTER]

Trong một câu chuyện của Mạnh Tử: Có một người bán mâu và thuẫn quảng cáo về mâu và thuẫn của mình như sau:
- Mâu này bất cứ thứ gì cũng đâm thủng đươc .
- Thuẫn này không có thứ gì đâm thủng được .
Lời quảng cáo như trên của người bán "mâu thuẫn" với nhau và hai mệnh đề mâu thuẫn với nhau không thể cùng đúng một lượt. Phải có một mệnh đề (quảng cáo) sai. Vì vậy dẫn đến câu nói mà chúng ta thường nghe: "Chân lý chỉ có một" dựa trên "nguyên lý bất mâu thuẫn" này .

Trong lịch sử toán học, chúng ta nhận thấy có ba tiền đề mâu thuẫn làm nền tảng cho ba nền hình học khác nhau (Euclide, Riemann và Lobatchevsky ):
- Hình học Euclide dựa trên tiền đề: Từ một điểm ở ngoài một đường thẳng, ta chỉ có thể kẻ được một đường thẳng duy nhất song song với đường thẳng đã cho.
- Hình học Riemann dựa trên tiền đề: Từ một điểm ở ngoài một đường thẳng, ta không thể kẻ được một đường thẳng nào song song với đường thẳng đã cho.
- Hình học Lobatchevsky dựa trên tiền đề: Từ một điểm ở ngoài một đường thẳng, ta có thể kẻ được vô số những đường thẳng khác nhau song song với đường thẳng đã cho.

Nếu theo nguyên lý bất mâu thuẫn thì chắc chắn chỉ có một nền hình học là đúng. Nhưng trong thực tế thì cả ba nền hình học này đều được ứng dụng rất đúng trong ba mặt khác nhau của không gian. Hình học Euclide ứng dụng trong thế giới thường ngày của chúng ta (hình học phẳng) . Hình học Riemann ứng dụng trong việc nghiên cứu thế giới của các nguyên tử và phân tử (ngành vi vật lý). Hình học Lobatchevsky ứng dụng trong việc nghiên cứu thế giới của các thiên thể vũ trụ (hình học không gian). Điều này cho thấy một thực tại như không gian có thể có nhiều mặt (thực tại đa diện) và nếu chúng ta giữ quan niệm không gian chỉ có một mặt duy nhất (thực tại đơn diện) thì chúng ta không thể giải thích được tại sao cả ba tiền đề mâu thuẫn với nhau, như ở trên, đều đúng.

Trước thực tế đó, triết học bắt buộc phải đặt lại vấn đề về nguyên lý bất mâu thuẫn của nhận thức luận cũ. Vì căn cứ theo thực tế thì mọi sự vật đều có nhiều mặt, tối thiểu là với ba chiều (dài, rộng, cao), và người ta có thể nhìn một sự vật từ sáu mặt khác nhau (trước, sau, trên, dưới, phải, trái) và sáu cách nhìn sẽ dẫn đến những nhận thức khác nhau, thậm chí có thể mâu thuẫn nhau. Giả sử, nếu có người nào đó đặt vấn đề là trong sáu cách nhìn một sự vật, cách nhìn nào đúng? Đây là một câu hỏi khôi hài và càng vô lý hơn nữa khi có ai xác quyết là trong sáu cách nhìn ấy chỉ có một cách nhìn là đúng. Và như vậy là năm cách nhìn còn lại , theo câu nói "chân lý chỉ có một" đều phải sai hết. Mặc dù rất rõ ràng đây là một chuyện khôi hài và vô lý. Tuy nhiên nó cũng có thể xảy ra một cách dễ dàng nếu người ta chấp nhận nguyên lý bất mâu thuẫn là đúng và quan niệm thực tại chỉ có một mặt (thực tại đơn diện).

Câu chuyện "Những người mù sờ voi" là một thí dụ diễn tả rõ ràng cái nhận thức phiến diện của con người. Những người mù sờ voi cãi nhau vì ai cũng quả quyết là mình đúng. Và nếu mình đúng thì mọi người khác phải sai và làm sao mình chấp nhận được? Nhân loại thảm sát nhau trong những cuộc chiến tranh không những để tranh dành quyền lợi mà còn để bảo vệ chân lý. Bảo vệ cái chân lý chính bản thân mình đã chứng nghiệm, đã xác tín và tin tưởng đó là chân lý duy nhất. Ngờ đâu đó chỉ là "chân lý của mình" mà không biết rằng người khác cũng có "chân lý của họ". Các tôn giáo, các ý thức hệ, các khuynh hướng và đảng phái chính trị ... phe nhóm nào cũng khăng khăng xác quyết là chỉ có lập trường của phe mình là đúng. Ai cũng sẵn sàng đổ máu của mình cũng như của phe đối lập để bảo vệ "chân lý của mình". Ai cũng coi bảo vệ chân lý là một lý tưởng cao đẹp!

Đa số chúng ta đều cho mình biết được thực tại (reality), cái gì tôi thấy, biết, nghe, hiểu đều là sự thật (truth). Vì thế nên mới có “ngã kiến” (tức là cái thấy của tôi) và “kiến thủ” (khư khư cho cái thấy của tôi là đúng). Nhưng thực ra chúng ta chỉ nắm bắt được những mảnh vụn của thực tại xuyên qua nhiều cái lọc (filter) hay lăng kính (mirror).

Đứng trước thực tại, chúng ta thâu nhận nó qua những giác quan của mình như mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Nếu các giác quan của ta không được chính xác như mắt cận hay viễn thị, tai điếc, mũi nghẹt, lưỡi khô, thân bệnh, ý đang tán loạn, vui buồn v.v... thì thực tại sẽ bị méo mó đi một phần. Tri giác là một cái lọc hay lăng kính thứ nhất. Và thực tại ban đầu trở thành thực tại số 1 qua tri giác . Kế tiếp thực tại đó được nhìn ngắm qua lăng kính gia tài văn hóa, xã hội mà ta đã sinh ra và lớn lên. Tùy theo ta là người Việt, người Hoa, người Pháp, người Anh ... ta sẽ nhìn thấy sự việc một cách khác nhau. Và qua cái lọc văn hóa xã hội thực tại số 1 đã biến thể thành thực tại số 2. Tiếp theo đó, cũng cùng là người Việt, nhưng mỗi người có những kinh nghiệm riêng tư không giống nhau. Và như vậy, qua cái lọc của kinh nghiệm bản thân ta, thực tại số 2 đã biến thành thực tại số 3. Cuối cùng, khi cái Ý của ta nhận thức thực tại thì nó chỉ có thể thấy thực tại số 3 chứ không thể thấy cái thực tại ban đầu nữa. Sau khi nhận thức thực tại số 3, ý thức của ta "đóng khung" thực tại số 3 qua hình ảnh, ngôn ngữ, khái niệm ... thành thực tại số 4 và ta cho đó là thực tại "thứ thiệt". Cái thực tại sau cùng mà Ý nhận thức được chỉ còn là một bóng dáng, một thực tại méo mó với những mảnh vụn rơi rớt vì đã trải qua nhiều cái lọc. Thực tại (chân lý) chỉ còn là cái bóng . Tuy vậy, đa số chúng ta lại "Tưởng" là mình nắm bắt được thực tại, tự cho là mình biết đúng, thấy đúng sự thật. Và vì vậy, chúng ta muốn người khác phải tin và nghe theo ý kiến của chúng ta.

Trên phương diện tương đối trong đời sống hàng ngày, chúng ta không thể không có "Tưởng", không Tưởng cái này thì cũng Tưởng cái kia. Tưởng rồi Tin vào cái Tưởng của mình gọi là tin tưởng (belief). Những cái Tưởng đúng hoặc gần với thực tại, với chân lý thì được gọi là chánh kiến, hay minh triết ... vì nó đem lại an vui hạnh phúc, còn những cái Tưởng méo mó sai lầm không đúng thực tại, tin vào đó sẽ đưa đến buồn phiền khổ đau thì gọi là vọng tưởng (false belief). Ngay cả những cái ta cho là sự thật hay chân lý rồi và khư khư bám chặt vào đó thì nó cũng trở thành một loại vọng tưởng. Về phương diện tuyệt đối, có thể nói con người không có khả năng nhận thức thực tại (chân lý) mà chỉ là nhận thức cái bóng của thực tại (chân lý). Vì thực tại biến đổi theo từng "sát-na".
[I](Theo Phật giáo, danh từ sát na được dùng để chỉ thời gian chớp nhoáng của mỗi biến đổi. Một ngày 24 giờ được tính bằng sáu ngàn bốn trăm tỷ, chín vạn, chín ngàn, chín trăm tám mươi sát na.)[/I]

Và chúng ta thường lầm lẫn giữa ý tưởng và thực tại, cũng như giữa danh từ và sự vật. Thí dụ khi chúng ta nhìn ngắm một bức ảnh chụp một vật gì đó, như một trái táo chẳng hạn . Hãy để ý, hình ảnh (chụp) trái táo không phải là trái táo, danh từ trái táo không phải là trái táo và ý tưởng về trái táo cũng không phải là trái táo, trái táo như là một thực tại đã biến đổi . Một thí dụ khác như khi ta xem bản đồ của một thành phố, như New York chẳng hạn . Bản đồ NewYork không phải là thành phố New York dù cho đây là bản đồ mới nhất và được chụp với máy ảnh tối tân nhất thì cũng chỉ là bức ảnh của thành phố New York chụp vào một thời điểm cố định trong quá khứ. New York hiện tại đã khác với hình ảnh New York đã chụp. Những danh từ , ý tưởng và bản đồ giúp cho chúng ta có một khái niệm về thực tại và sự vật, nhưng khi có trong tay thì chúng ta lại xem chúng (danh từ, ý tưởng, bản đồ) như là thực tại và quên đi thực tại. Thực tại luôn luôn biến đổi theo từng sát na trong khi danh từ, ý tưởng và bản đồ thì cứng ngắc không thay đổi.

Tóm lại , tri thức của chúng ta về một sự vật nào đó thì không phải là sự vật chính nó. Cái mà chúng ta biết được về thế giới thực tại chung quanh ta chỉ là những phóng ảnh từ tâm thức, hay nói khác hơn chỉ là thế giới biểu tượng của thực tại, chứ không phải là thực tại nguyên bản. Bởi vì, tính chất của nhận thức là phân biệt thế giới thực tại qua khái niệm; mà giữa khái niệm và thực tại thì hoàn toàn khác nhau. Do đó, bất luận một sự vật nào, hễ còn được xây dựng trên khái niệm thì đều là huyễn ảo - nghĩa là chúng luôn luôn Vô Thường .
[I](Vô thường là luật tuần hoàn của vũ trụ. Nơi nào có sự vận hành, chuyển biến, đổi dời, nơi đó có Vô Thường. Vô Thường không phải chỉ là giáo lý riêng của Phật giáo, mà vào thế kỷ thứ 6 trước Tây Lịch, một triết gia Hy-Lạp Herakleitos cũng đã nói : "Tất cả (sự vật) đều ở trong trạng thái biến đổi" (All is in a state of flux). )[/I]

Từ xưa đến nay, biết bao nhiêu triết gia, biết bao nhiêu lý thuyết chủ trương không giống nhau, và chúng ta vẫn chưa biết được đâu là chân lý. Cái mà hôm qua người ta gọi là chân lý, hôm nay đã không còn là chân lý. Cái mà hôm nay mọi người cho là chân lý, ngày mai lại có thể là sai lạc. Lý trí con người khổ sở vô cùng trong khi đi tìm chân lý, và cho đến bây giờ con người vẫn nghi ngờ không biết rằng lý trí mình có thể có khả năng đạt đến chân lý hay không? Sự nghi ngờ đó cho thấy sự yếu kém của tri thức nhân loại. Và như vậy cái gọi là chân lý mà con người nhận thức được bằng tri thức giới hạn của mình không phải là chân lý đúng và toàn thể (chân lý tuyệt đối “?”) mà chỉ là những nhận thức có tính chất chủ quan và phiến diện. Vì vậy, có thể nói, tất cả những học thuyết triết học muốn giải nghĩa, giải thích ... toàn thể vũ trụ này cũng chẳng khác nào những lời mô tả con voi của những người mù sờ voi mà thôi???

Đi tìm chân lý ở đâu?
Câu hỏi quá khó đau đầu thế nhân .

[B]Lý Lạc Long[/B]
(TTL/TCT/MAI/ 29/5/06) [/INDENT]

[B]a .- Chân lý đúng với[/B]

Tại sao giai cấp và đẳng cấp lại làm trở ngại? “ Thưa một khi đã là giai cấp thì phải có luật lệ, điều kiện riêng của giai cấp và từ đó những gì lợi ích cho giai cấp đều được công kênh lên bậc tiêu chuẩn. [B]Cái gì hợp với tiêu chuẩn đó thì là đúng và từ đây chúng ta đụng chạm đến cái luật khắt khe của nó là “ chân lý có một ” và dẫn liền tới câu định nghĩa chân lý là “ sự đúng hợp với lý trí ”. [/B]Nói rộng ra người ta chỉ cho là thật những gì ăn khớp với ý tượng của lý. [B]Ta biết những ý tượng này là sản phẩm của giác, nên cũng hạn hẹp y như giác quan [/B]. Vậy khi người ta lấy nó làm nền móng, kết cấu chúng lại thành hệ thống gọi là ý hệ, thì ta hiểu tại sao nó gây nên ứ trệ. Tất cả danh lý và biện chứng đều y cứ trên ý niệm cũng gọi là biểu tượng, vì thế chỉ biết có chân lý đối tượng ( vérité objet ), tức Chân lý đúng với.

[B]Vì thế không có chân lý mà chỉ có “ chân lý của “ tức chân lý của phe này nhóm nọ, tôn giáo kia, trường phái khác, và tất cả đều hô : “ Chân lý chỉ có một ”[/B]. Nội dung chân thực của câu nói là “ Chân lý ấy chỉ hợp cho một tiêu chuẩn của một nhóm nào đó mà thôi ”.

Mà vì mỗi phe nhóm có cái nhìn riêng, được chi phối theo những ích lợi của mỗi phe , mà đã nói đến lợi ích, thì hầu hết là riêng tư . [B]Do đó dễ hiểu tại sao nhân loại đã nhân danh chân lý để giết nhau cách rất tàn khốc. Vì đó là loại chân lý có một, chân lý đối tượng, Chân lý của khoa danh lý của biện chứng pháp.[/B]

[B]b..- Chân lý khai mở[/B]

Ngày nay một số triết gia Tây phương đã ý thức được sự tai hại đó, đang cổ võ cho một loại chân lý mới gọi là Chân lý khai mở, dịch ở tiếng Hy Lạp Aletheia. Nếu chân lý đúng hợp bắt sự vật phải ăn khớp với ý niệm, thì chân lý khai mở lại để sự vật xuất hiện ra nguyên hình như nó có sao thì thấy thế. Người chủ trương nổi nhất hiện nay cho chân lý khai mở này là Heidegger.

Với chân lý này ông không gọi người là người nữa, vì tiếng người cho tới nay đều hiểu theo “ con vật có khả năng suy lý ”, nên dẫu có cho là có xác hồn, thì hồn cũng bị quan niệm theo hình ảnh xác, cho nên là một chiều, không phải con người đích thực. [B]Con người đó theo Heidegger thì phải là Hiện Tính ( Dasein ), trong đó Hiện ( Da ) có thể thuộc chân lý đúng hợp hay ít ra là phần hiện ra trước giác quan, còn Tính ( sein ) , có thể thuộc chân lý khai mở nghĩa là hiện ra nguyên hình . Mà khi hiện ra nguyên hình, con người ăn thông với toàn thể với vũ trụ.[/B]Chưa vội phê bình về hiện thực của chân lý Aletheia, nhưng khi xét ở dự phóng của Heidegger , thì ta thấy ông đi sát gần Kinh Dịch.

[B]Với Kinh Dịch , “ chân lý ” không có một mà là hai: Một cho Dân, tức con người trong xã hội, một cho Nhân, tức con Người trong liên hệ với càn khôn, Trời, Đất . Là Dân, con người phải theo chân lý trùng hợp theo luật đồng nhất. Là Nhân, lại phải theo chân lý khai mở, vâng theo luật thái hòa. Chân lý đồng nhất được trình bày theo lối lý luận nghĩa là ý tưởng nọ liên kết với ý kia, để kết thành tư tưởng, nhiều tư tưởng kết thành ý hệ, đọc lên xoắn xuýt. Chân lý thái hoà được trình bày theo lối tiền niệm ( prélogique ), nghĩa là trước lúc kết hợp lại thành ý hệ . Và khi đọc lên nó như rời rạc. Chính sự rời rạc này làm nên nét đặc trưng của chân lý khai mở ( aletheia ), cũng là chân lý của Minh Triết, của Kinh Điển.[/B]

Thế hệ đàn anh chúng ta đã rủa sả sự rời rạc này, là vì họ đã rơi trọn vẹn vào chân lý đối vật, bao giờ cũng được trình bày mạch lạc gọn ghẽ và liên hệ với nhau như một giây xích, nên đầy sức quyến rũ, và vì thế chân lý này đã xích cổ được một số người Việt Nam chúng ta để cột vào tròng cộng sản, hoặc vào các tư trào khác gây nên sự phân tán đến cùng tột giữa người trong một nước. Có lẽ phải tan rã nát bấy ra như thế này chăng chúng ta mới nhận ra cái giá trị của sự rời rạc lơ mơ của Việt Nho, và lúc ấy mới nhận ra được rằng nếu [B]muốn cho tâm trí nhìn thấy sự vật nguyên hình, thì không được trói buộc bằng ý hệ, bằng luân lý,[/B] mà chỉ có thể giúp nó bằng một số mệnh đề, dăm ba câu cách ngôn, để rồi mặc cho tâm trí thong thả thư thái, không bị trói buộc chi cả. Thế mới trông một lúc nào đó được đón nhận tia sáng của Minh Đức gọi là “ triêu văn đạo ”, và đó chính là con đường của Chu Dịch.

[B]c.- Chân lý đồng nhất và chân lý thái hoà trong Kinh Dịch[/B]

[B]“ Chu Dịch có hai cánh cửa Càn và Khôn và xuyên qua 64 quẻ, thì nội quái là Càn, ngoại quái là Khôn, nghĩa là tất cả đều lưỡng nghi, thì tất nhiên phải đi theo cả hai loại chân lý: cả chân lý đồng nhất lẫn chân lý thái hoà, cả của Dân lẫn của Nhân . Nếu gọi Dân là Tài, là Trí, Nhân là Tâm, là Linh, thì ta sẽ nói: “ Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài ” , hoặc nói vắn tắt là Nhân Dân : Nhân đi trước Dân và quan trọng hơn Dân.[/B]

Khỏi nói thì ai cũng biết người cộng sản đã đánh trụi hết nội dung của chữ Nhân nên dầu họ có cố tình dùng hai chữ Nhân Dân thì cũng chỉ là đánh lừa hoặc vô ý thức, vì trong thực chất họ đã theo chân K. Marx trong việc chối bỏ Nhân quyền; nói khác là cộng sản đã chối bỏ một hạn từ của biện chứng pháp, chối Nhân chỉ còn Dân , thì dù miệng có nói đến biện chứng pháp, cũng chỉ là một câu nói thiếu nội dung. Nếu muốn có biện chứng phải chú ý cả Nhân lẫn Dân, cả tư riêng lẫn công cộng.

Kinh Dịch bảo chú ý đến cả hai, nhưng chú trọng đến loại chân lý khai mở nhiều hơn chân lý đúng hợp. Cái khó khăn là nếu không nhìn ra chân lý khai mở này thì chỉ còn nhìn thấy chân lý đồng nhất, chân lý có một, tức sự vật có một chiều và như vậy là ứ đọng như ý hệ và xương cuồng. Vì thế cái điều chú ý của Kinh Dịch là chân lý khai mở, nên nói : [B]“ [I]Dịch, nghịch số chi lý [/I]”[/B] là có ý nói Kinh Dịch chuyên về chân lý khai mở ở số Sinh được trình bày bằng mệnh đề, bằng cách ngôn, bằng những sấm vĩ, đó là lối trình bày tốt nhất cho loại chân lý khai mở, bởi nó giúp mở rộng để cho thong dong, chứ không trói buộc lại, vì nó không có liên kết nên không có nguy cơ trói buộc tâm thức, và cũng vì đó [B]Minh Triết Kinh Dịch đặc sắc nhất trong nét sẻn lời [/B]( sobrie sapere ); [B]một nền Minh Triết tiết độ hơn trong lời nói và lấy làm tôn chỉ hai chữ Dị Giản: [/B] [B][/B][I]Dị tắc dị tri Giản tắc dị tòng[/I]
昜 则 易 簡 则 易 從 ( H.T.I.)

Và dị giản chi thiện, phối chi đức: cái tốt lành của sự giản dị là đạt chí đức. Vì lẽ đó không nói. Nếu có nói thì cũng hầu nói về lối hành xử sao cho hợp với, còn vế chính, thì hầu như không dám nói chi. Chính Kinh Dịch ở giai đoạn Nho Việt, thì không có lời nào, mà chỉ có hai nét: 1 Âm , 1 Dương, hoặc khi kép lên thì thành nội quái và ngoại. Và điều căn bản hơn của Kinh Dịch là làm thế nào để ngoại quái và nội quái hội thông . Lúc đó là văn minh theo nghĩa cái văn nó sáng lên trong tâm hồn người đọc, như trong câu Dịch : [B][I]Vật tương tạp cố viết văn [/I][/B]” . Muốn hiểu câu trên , phải đọc cả triệt Hệ từ mới được...

Vật giao nhau thì gọi là văn. Chữ tạp ( vật tương tạp; 卡 : gồm chữ thượng, hạ chập một là pha trộn lại thành một . Khi sự pha trộn đó không cân xứng thì sinh ra lành dữ . Lành cùng cực là tham thiên ( 3 , 2 ) lưỡng địa . Hung cùng cực là tứ Địa nhất Thiên ( 4 , 1 ) , vì 4 đánh 1 không chột cũng què : nên dầu có tinh thần, nhưng là tinh thần què chột, nên phải gọi là duy vật . Chính cái văn duy vật này đang trùm lên quê nước chúng ta, nên mới sinh hung.

Muốn cứu quốc phải làm phục hoạt trở lại cái Văn “ [I]tham Thiên lưỡng Địa[/I] ” của Việt Nho. Chỉ đạt Văn đó khi có Hội thông Thiên Địa. Kinh Dịch không là chi khác hơn là trình bày 64 lần “ vật tương tạp ”, 64 lần Văn có thể Minh, 64 lần đuôi của Phục Hi, Nữ Oa có thể xoắn xuýt, 64 lần quân tử có thể “ [I]dĩ tự cường bất tức[/I] ” nghĩa là có thể theo ánh sáng văn minh đó để mà hành xử. [B]Vậy tất cả tinh hoa của Kinh Dịch nằm trong hai chữ Hội Thông[/B].

Vì người ta không hiểu nên làm sai lạc đi ngay trong sự sửa soạn cho biến cố gọi là “ [B]hội thông [/B]”. Ta có thể ôn lại lịch trình sa đoạ để lần ra manh mối như sau.

Để văn có thể minh trong tâm thức thì con người cần phải có sự sửa soạn xa và gần để làm sao thoát khỏi sự lấn át của Địa trên Thiên, của Lý trí trên Tâm thức . Vì thế người học Dịch thì tuy trong lúc học phải suy xét học hỏi “ quân tử cư tắc quan kỳ tượng nhi ngoạn kỳ từ ” : 君 子 居 则 觀 其 象 而 玩 其 辭 ( H .T .2 . )

Nhưng tới lúc hành động thì phải bỏ tất cả mà dùng lối Quan, lối Chiêm, mới trông có tia sáng lóe lên tự miền sâu thẳm của tâm hồn . Vì thế nói :
“ [I]Động tắc quan kỳ biến, nhi ngoạn kỳ chiêm , thị dĩ tự Thiên Hữu chi, cát: vô bất lợi[/I]: 動 则 觀 其 變 而 玩 其 占 是 以 自 天 佑 之 ,吉 ,而 不 利 ( H.T.2 ) “.

Thiên Hữu chỉ là ánh sáng Tâm linh khi lóe lên trong tâm hồn thì không là gì không lợi. Trái lại bất lợi là khi thiếu tia chớp kia, thiếu cái trực giác của minh triết, mà chỉ còn theo hạ trí , suy tư theo lối tính toán so đo . Vì thế mà trước khi động ( tác động hành sử trong những trường hợp khác nhau ), thì thay vì bám lấy những ý tưởng của phe nhóm trong đường lối bái vật hay ý hệ, thì ở đây, [B]Dịch phải bảo bỏ cả, quên đi, rồi đặt mình vào tư thế bên ngoài lý lẽ suy luận. [/B] Vậy nên hệ từ ( X ) nói : “ [B][I]Dịch vô tư dã vô vi dã, Tịch thiên bất động, cảm nhi toại thông thiên hạ chi cố [/I]” : “ Dịch không có suy tư, không có làm theo cái nghĩa hữu vi của hạ trí, nhưng để cho tâm trí rất yên lặng, xa khỏi những giao động ồn ào, thì đến một lúc nào đó đột nhiên loé lên trong tâm hồn luồng ánh sáng soi cho biết được cái căn cơ trong thiên hạ ” [/B]

Chính vì muốn xa lìa hơn nữa cái sức chinh phục của lý trí , nên Tiên Nho đề ra đề ra một số hành ngơi ngoại lý, thí dụ như “ mu rùa ” hay “ cỏ thi ” thay cho Đất Trời hay Thần vật, với mục đích là làm cho lý trí đừng có tin cậy vào năng lực của mình, đặng nó buông những bàn tay tuột ra để đất trống cho tâm linh nhô lên mặt tâm thức, cho các tia chớp sáng vụt những tia chớp đó chỉ loé lên nơi tâm hồn an tĩnh thanh thoát, nhẹ nhàng , nên sách Luận Ngữ nói là “ [B]Triêu văn Đạo[/B]” : nghe đạo vào buổi sáng, lúc lòng trí đã lắng đọng khỏi những xao động ban ngày.

[B]Như vậy thần vật chỉ giúp tạo nên bầu khí thư thái xa những tính toán của lý trí sau này Hán Nho vì không hiểu nổi, mới biến ra bói toán bốc phệ , làm thế là ngả vào ngỏ pháp môn của Vu Nghiễn.[/B] Chính ra theo Việt Nho hay là nền Minh Triết sơ nguyên thỉ Thần Vật cũng chỉ là một phần nhỏ trang sức cho sự sửa soạn gần . Còn để cho sự sửa soạn gần có hiệu nghiệm, thì phải có sự sửa soạn xa, đòi lâu thì giờ, mà ta có thể gọi tắt là tu thân. Trong đó có lối suy luận lưỡng hành , mà tôi cũng gọi là lối suy tư Thân – Tâm - Trụ ( cosmo-psycho-somatique ) đã trình bày trong cuốn “ Tâm Tư ”, và trong cuốn “ Hiến Chương Giáo Dục ” , cũng như sẽ trình bày thêm trong cuốn “ Loa Thành đồ thuyết.”

(trích tác phẩm "Dịch Kinh Linh Thể" của triết gia Kim-Định)