Trước thượng đỉnh lần 2 Trump - Kim ở Hà Nội ngày 27 và 28/02/2019, nhằm t́m giải pháp cho khủng hoảng hạt nhân Bắc Triều Tiên, vai tṛ của Trung Quốc dường như không được chú ư nhiều. Tuy nhiên, thượng đỉnh hôm nay 28/02 bất ngờ khép lại, không theo kịch bản dự kiến. Hai bên không ra được thỏa thuận, tổng thống Mỹ phải về sớm. Ảnh hưởng quan trọng của Bắc Kinh đột ngột được nêu bật trở lại.
Phái đoàn Mỹ và Triều Tiên trong buổi làm việc diễn ra tại khách sạn Sofitel Legend Metropole ở Hà Nội. Ảnh: New York Times.
Trong cuộc trả lời báo giới trước khi lên đường về nước, ông Donald Trump khẳng định việc lănh đạo Bắc Triều Tiên không chấp nhận một thỏa thuận với Mỹ, nếu không đạt được việc dỡ bỏ cấm vận hoàn toàn, là hoàn toàn xuất phát từ quyết định của B́nh Nhưỡng, « họ không nhận lệnh từ bất cứ ai », tổng thống Mỹ nhấn mạnh. Thế nhưng, tổng thống Trump cũng tái khẳng định vai tṛ rất lớn của Trung Quốc đối với kinh tế Bắc Triều Tiên, bởi 93% hàng hóa nhập khẩu từ bên ngoài vào nước này là qua biên giới với Trung Quốc.
Tổng thống Donald Trump tại cuộc họp báo chiều ngày 28/2/2019 tại Hà Nội.
Trung Quốc có ảnh hưởng thực sự ra sao đối với B́nh Nhưỡng trong các thương thuyết nói chung giữa Hoa Kỳ và Bắc Triều Tiên, và đặc biệt là cuộc thượng đỉnh Trump – Kim lần thứ hai ?
Hiện tại c̣n rất ít thông tin có thể giúp giải mă vấn đề này. Vẫn c̣n nhiều bí ẩn xung quanh việc dự án ra Tuyên bố chung đột ngột bị hủy. Tuy nhiên, những người cho rằng Bắc Kinh chỉ đóng một vai tṛ bên lề trong các thương thuyết về phi hạt nhân hóa và thiết lập ḥa b́nh trên bán đảo Triều Tiên đă không chú ư đến những trao đổi âm thầm, nhưng tấp nập trong hậu trường giữa Bắc Kinh và B́nh Nhưỡng, vốn có một vị trí hết sức quan trọng. Trong các đàm phán Mỹ - Bắc Triều Tiên, Trung Quốc là bên thứ ba có ảnh hưởng nhiều nhất. Bà Yun Sun (1), chuyên gia về chính sách đối ngoại Trung Quốc, đă ví Bắc Kinh như một tài xế cùng lái cỗ xe đàm phán Mỹ-Bắc Triều Tiên, nhưng ngồi ở ghế sau.
Sau đây là phần tóm lược các phân tích của chuyên gia Yun Sun, qua bài viết « The Second Trump Kim Summit Where is China ? » (2).
Trung Quốc tự tin
Việc Trung Quốc chỉ ngồi ở « ghế sau » trong các đàm phán Mỹ-Bắc Triều Tiên và đàm phán Liên Triều khiến nhiều người cho rằng Bắc Kinh bị gạt sang bên lề trong các thương thuyết đang diễn ra liên quan đến Bắc Triều Tiên. Tuy nhiên, căn cứ trên các tuyên bố và hành động mới đây của Bắc Kinh, Trung Quốc tỏ ra không đặc biệt lo ngại về vị trí « bên lề » hiện tại trong các thương thuyết Mỹ-Bắc Triều Tiên, bao gồm cả thượng đỉnh Trump – Kim lần thứ hai.
Về mặt chính thức, bộ Ngoại Giao và các giới chức chính quyền Trung Quốc liên tục bày tỏ sự ủng hộ đối với thượng đỉnh và hy vọng thượng đỉnh có kết quả tốt. Theo tác giả, nếu như Trung Quốc « thực sự cảm thấy bị loại » ra khỏi tiến tŕnh này, th́ Bắc Kinh đă « khó mà giữ được thái độ b́nh tĩnh và độ lượng đến như vậy ».
Có nhiều lư do giải thích được thái độ b́nh thản của Trung Quốc trước các thượng đỉnh Mỹ-Bắc Triều Tiên. « Điều quan trọng nhất » là B́nh Nhưỡng duy tŕ các liên lạc và tham vấn mật thiết với Bắc Kinh trong suốt tiến tŕnh, từ khi chuẩn bị mở các đàm phán đầu tiên với Mỹ cho đến trước thềm thượng đỉnh lần thứ hai.
Năm 2018, trước cuộc thượng đỉnh lần thứ nhất tại Singapore, lănh đạo Bắc Triều Tiên đă hai lần sang Trung Quốc, vào tháng 3 và tháng 5. Nếu như chuyến đi đầu tiên là nhằm để tái lập quan hệ giữa hai bên ở cấp cao nhất, sau 6 năm « quan hệ song phương lạnh lẽo », chuyến đi thứ hai rơ ràng có mục tiêu nhờ cậy đến sự hậu thuẫn của Bắc Kinh đối với thượng đỉnh. Chuyến đi lần thứ hai của Kim Jong Un đến Bắc Kinh diễn ra ngay sau cuộc thượng đỉnh Liên Triều lần thứ nhất và vào thời điểm B́nh Nhưỡng đang ráo riết đàm phán với Washington để chuẩn bị thượng đỉnh Trump – Kim tại Singapore.
Người lái ở « ghế sau »
Sự tin cậy hay sự phụ thuộc của lănh đạo Bắc Triều Tiên vào Trung Quốc cũng thể hiện qua việc Kim Jong Un dùng máy bay của hàng không Trung Quốc để đi Singapore, cũng như việc chỉ một tuần sau cuộc hội kiến với tổng thống Mỹ, lănh đạo họ Kim đă lại sang Trung Quốc lần thứ ba, để thông báo với Bắc Kinh về tiến tŕnh và các kết quả của hội nghị.
Thượng đỉnh Trump – Kim lần thứ hai tại Hà Nội cũng tương tự. Tháng Giêng 2019, Kim Jong Un đi Bắc Kinh lần thứ tư vào thời điểm mà B́nh Nhưỡng và Washington đang thương lượng về cuộc thượng đỉnh này. Rất nhiều khả năng Kim Jong Un sẽ đến Bắc Kinh lần thứ năm, ngay sau cuộc thượng đỉnh với tổng thống Mỹ tại Hà Nội. Việc lănh đạo Bắc Triều Tiên liên tục sang Trung Quốc tham vấn trước và sau thượng đỉnh với Mỹ là một động thái không chỉ cho thấy « vị trí không thể thay thếđược » của Trung Quốc, với tư cách là bên « thúc đẩy » các đàm phán Mỹ-Bắc Triều Tiên, mà c̣n để thể hiện với Bắc Kinh là B́nh Nhưỡng chỉ có thể thổ lộ những điểm yếu của ḿnh với riêng Trung Quốc, hoàn toàn tin cậy ở Trung Quốc.
Như vậy, có thể nói là, cho dù Bắc Kinh không phải là một bên chính thức tham gia các thượng đỉnh ở Singapore và Hà Nội, Trung Quốc hoàn toàn tin tưởng là các thỏa thuận của Bắc Triều Tiên với Mỹ sẽ không thể gây tác hại đến các lợi ích quốc gia của Trung Quốc, và thậm chí c̣n có lợi cho các kế hoạch của Trung Quốc.
Ngoài thái độ của chính quyền B́nh Nhưỡng, việc Trung Quốc rất tự tin c̣n dựa trên vào diễn biến thực tế của quan hệ Mỹ-Bắc Triều Tiên, cho thấy tiến tŕnh giải trừ vũ khí hạt nhân Bắc Triều Tiên mà Hoa Kỳ mong muốn hoàn toàn không hề nhanh chóng và đơn giản. Việc hai bên không đạt được các cam kết cụ thể trong thượng đỉnh Singapore, cũng như tiến tŕnh đàm phán song phương chuẩn bị cho thượng đỉnh lần thứ hai tại Việt Nam gây thất vọng, là những điều khiến Bắc Kinh an tâm. Bởi tiến tŕnh « phi hạt nhân hóa » càng kéo dài và theo từng bước một, th́ Bắc Kinh càng dễ bề chi phối, càng tạo ra nhiều cơ hội để Trung Quốc gây ảnh hưởng.
Trên thực tế, cho đến nay Washington và B́nh Nhưỡng vẫn c̣n rất nghi kị nhau và đây chính là điều cản trở việc Bắc Triều Tiên chấp nhận phi hạt nhân hóa nhanh chóng. Chừng nào mà Hoa Kỳ vẫn là mối đe dọa với B́nh Nhưỡng, th́ chừng đó Bắc Kinh vẫn tiếp tục duy tŕ được vị trí là người bảo đảm an ninh cho Bắc Triều Tiên và qua đó tác động đến các đàm phán.
Lợi thế và giới hạn
Bắc Kinh xem việc Mỹ-Bắc Triều Tiên hai lần tổ chức thượng đỉnh, để t́m kiếm một thỏa thuận về phi hạt nhân hóa và tái lập ḥa b́nh trên bán đảo Triều Tiên, là một điểm sáng hiếm có trong hợp tác Mỹ-Trung trong bối cảnh quan hệ song phương rơi vào t́nh trạng có thể coi là tồi tệ nhất kể từ khi hai nước b́nh thường hóa quan hệ.
Bắc Kinh tự cho ḿnh đă đóng góp tích cực bằng cách gây áp lực buộc B́nh Nhưỡng ngồi vào bàn đàm phán, với việc « áp dụng nghiêm ngặt » các trừng phạt quốc tế trong năm 2017. Trung Quốc cũng sẵn sàng đứng ra môi giới, nếu đàm phán Washington và B́nh Nhưỡng lâm vào bế tắc. Khi cần thiết, Bắc Kinh có thể mô tả là đă giúp Hoa Kỳ trong vấn đề này.
Theo tác giả, gắn liền « phi hạt nhân hóa » Bắc Triều Tiên và tái lập « ḥa b́nh » và « ổn định » trên bán đảo Triều Tiên là một ưu tiên của Trung Quốc. Việc chế độ B́nh Nhưỡng quá phụ thuộc vào Trung Quốc là một gánh nặng đối với Bắc Kinh. Một chế độ Kim Jong Un mở ra với bên ngoài được cho là sẽ giảm nhẹ phần « trách nhiệm của Trung Quốc đối với tương lai chính trị, kinh tế cũng như uy tín » của đàn em Đông Bắc Á.
Nhà phân tích Yun Sun cũng đề cập đến các giới hạn trong khả năng can thiệp của Trung Quốc đến lập trường của Bắc Triều Tiên trong đàm phán với Mỹ, một vấn đề tương đối ít được chú ư.
Ít ngày trước thềm thượng đỉnh Kim-Trump lần thứ nhất tháng 6/2018, tổng thống Trump tung ra nhận định là lănh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un đă thay đổi lập trường, sau cuộc gặp chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh. Vào thời điểm đó, ông Trump c̣n đặt cho chủ tịch Trung Quốc biệt danh là « một tay chơi x́ phé cỡ thế giới ». Chưa biết điều này có đúng hay không, nhưng ngay sau đó, ngày 23/05, chính quyền Mỹ đă hủy bỏ dự định kư một thỏa thuận không gây chiến tranh thương mại với Trung Quốc, và ngày hôm sau 24/05, quyết định đơn phương đ́nh chỉ thượng đỉnh lần thứ nhất dự kiến, trước khi chấp nhận tổ chức trở lại.
Những ứng xử nói trên của Mỹ mang lại cho Trung Quốc một bài học về những giới hạn cần tránh. Một can thiệp bị coi là « chọc gậy bánh xe » có thể sẽ dẫn đến các phản ứng khó lường, và rất có thể là tiêu cực từ Mỹ, cả về phía quan hệ Hoa Kỳ - Bắc Triều Tiên, cũng như quan hệ song phương Mỹ - Trung.
Quan hệ khó lường
Chuyên gia về chính sách đối ngoại của Trung Quốc Yun Sun khép lại bài phân tích với một nhận định đáng chú ư. Theo bà, có rất nhiều khả năng Washington không hiểu được thực sự mối quan hệ giữa Bắc Triều Tiên và Trung Quốc, các tuyên truyền của chế độ B́nh Nhưỡng về một nước Triều Tiên từng là nạn nhân của nhiều cuộc xâm lăng từ Trung Quốc trong suốt chiều dài lịch sử, có thể khiến Hoa Kỳ nuôi hy vọng Bắc Triều Tiên sẽ trở thành một quốc gia thân Mỹ, chống Trung.
Nhà phân tích Yun Sun nhấn mạnh : Trong quan hệ tay ba này, việc Hoa Kỳ hoặc Trung Quốc « không hiểu rơ » quan hệ của Bắc Triều Tiên với phía bên kia chắc chắn sẽ dẫn đến các đánh giá sai, và hệ quả là « các tính toán sai lầm nghiêm trọng » trong phương thức đối xử với chế độ B́nh Nhưỡng. Cảnh báo của nhà phân tích được đưa ra một hôm trước cuộc thượng đỉnh Trump – Kim, với kết quả như chúng ta đă biết, là Bắc Triều Tiên và Hoa Kỳ khăng khăng quan điểm vốn có, thượng đỉnh không ra được thỏa thuận.
Ghi chú
1. Bà Yun Sun là giám đốc chương tŕnh Trung Quốc tại Trung tâm tư vấn về ḥa b́nh và an ninh thế giới Stimson Center (Washington).
2. Bài đăng tải ngày 26/02/2019 trên trang mạng 38 North (chuyên về Bắc Triều Tiên).
Có thể nói thượng đỉnh Mỹ-Triều lần thứ 2 gay cấn từ đầu đến cuối, với quá nhiều những bất ngờ vào giờ chót. Mọi việc diễn ra hoàn toàn khác với điều mong đợi. Vào khoảng một giờ trưa nay, trong lúc báo giới bắt đầu chuẩn bị đợi theo dơi lễ kư kết bản tuyên bố Hà Nội, th́ phát ngôn viên báo chí Nhà Trắng Sarah Sanders cho biết hai phái đoàn Mỹ và Bắc Triều Tiên đă hủy bữa ăn trưa. Chỉ ít phút sau, xe của đoàn Bắc Triều Tiên rời khỏi khách sạn Metropole, nơi diễn ra thượng đỉnh. C̣n đoàn hộ tống tổng thống Donald Trump cũng đă vội vă quay lại khách sạn Marriott, cách Metropole khoảng 10 cây số. Ngay lập tức chúng tôi hay tin là tổng thống Mỹ sẽ họp báo lúc 2 giờ chiều, tức sớm hơn dự kiến.
Đây là một bất ngờ lớn, khiến mọi người tại trung tâm báo chí quốc tế bị hụt hẫng, v́ ai cũng kỳ vọng Washington và B́nh Nhưỡng sẽ đạt được một số thỏa thuận, dù là tối thiểu và đôi bên sẽ đặt bút kư vào một bản « Tuyên bố Hà Nội », cho dù không ai dám đoán một cách cụ thể văn bản đó gồm những ǵ. Bất ngờ hơn nữa, là sáng nay, khi đôi bên gặp lại nhau để bắt đầu một ngày làm việc thứ nh́, lănh đạo Bắc Triều Tiên đă tuyên bố ông « không bi quan về tiến triển của hội nghị » và « nếu có ư định tiếp tục phát triển hạt nhân th́ ông đă không đến Hà Nội làm ǵ ».
Cùng với ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, tổng thống Mỹ đă họp báo trong hơn 45 phút và điều hơi lạ là nguyên thủ Hoa Kỳ đă mở đầu buổi nói chuyện với các phóng viên bằng cách đề cập ngắn gọn đến căng thẳng Ấn Độ-Pakistan, đến viện trợ nhân đạo cho Venezuela, trước khi giải thích về nguyên nhân khiến hai phái đoàn Mỹ và Bắc Triều Tiên bỏ dở thượng đỉnh.
Trước hết, nguyên thủ Hoa Kỳ đánh giá cuộc gặp lại lănh đạo Bắc Triều Tiên lần này là « tích cực », nhưng để đạt được một thỏa thuận th́ « đấy lại là chuyện khác ». Theo giải thích của nguyên thủ Hoa Kỳ, khúc mắc tại Hà Nội lần này nằm ở chỗ B́nh Nhưỡng đ̣i xóa bỏ toàn bộ cấm vận, nhưng lại « nhượng bộ thấp hơn so với điều Mỹ mong đợi ». Dù vậy theo lời ông Donald Trump, lănh đạo Bắc Triều Tiên cam kết ngưng thử tên lửa và hạt nhân. Cuối cùng tổng thống Mỹ vẫn để ngỏ cánh cửa đối thoại, bởi ông tin tưởng Kim Jong Un là một người « thẳng thắn » với « những quan điểm khác với Hoa Kỳ » và nguyên thủ Mỹ đă trông thấy những tiềm năng to lớn đang chờ đợi Bắc Triều Tiên.
Về phần ngoại trưởng Mỹ, ông Mike Pompeo giải thích đôi bên đă ra về sớm hơn dự kiến, bởi lănh đạo Bắc Triều Tiên chưa « sẵn sàng đáp ứng những đ̣i hỏi của Hoa Kỳ và đàm phán cần có thêm thời gian ». Dù vậy lănh đạo ngành ngoại giao Mỹ vẫn « lạc quan » về tiến tŕnh giải trừ hạt nhân Bắc Triều Tiên.
Dù không có một tuyên bố chung nào được kư kết, Tổng thống Trump cho biết mối quan hệ giữa ông và nhà lănh đạo Triều Tiên vẫn hết sức tốt đẹp. Giải thích về việc không đạt được thỏa thuận cụ thể về phi hạt nhân hóa với nhà lănh đạo Triều Tiên, ông Trump nói "đôi khi bạn đành phải quay lưng đi" nhưng "đó là sự rời đi trong thân thiện".
"Đây không phải là một lần mà bạn đứng bật dậy và đi ra ngoài", tổng thống Mỹ nói.
Ngay sau khi kết thúc buổi họp báo trưa nay, tổng thống Mỹ đă lên máy bay về lại Washington.
Tại Hà Nội, lănh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un hôm qua 27/02/2019 đă trả lời các nhà báo nước ngoài. Theo AFP, đây là lần đầu tiên kể từ khi nắm quyền lănh đạo Bắc Triều Tiên, ông Kim Jong Un không từ chối trả lời, khi phóng viên nước ngoài đặt câu hỏi.
Khi phóng viên của báo Mỹ Washington Post hỏi liệu ông có nghĩ là sẽ đạt được một thỏa thuận với tổng thống Mỹ Donald Trump hay không, nhà lănh đạo Kim Jong Un trả lời : « C̣n quá sớm để nói điều đó … Nhưng tôi không nói rằng tôi cảm thấy bi quan ».
RFI
Bookmarks