● Căn nhà số 6 Villa des Gobelins và ông Khánh Kư
Căn nhà số 6 Villa des Gobelins, được coi là "trụ sở" của Hội Người An Nam Yêu Nước, nhiều nơi ghi là địa chỉ của Phan Văn Trường từ 1912, đặc biệt trong bản báo cáo của dự thẩm quan ba Caron, ngày 23/6/1915, với câu: "Sở Mật Thám khám nhà hai ông: không bắt được ǵ tại nhà ông Trường ở 6 Villa des Gobelins. Tại nhà ông Trinh ở 16 Cujas có bắt được một số tư liệu chữ Hán và quốc ngữ"[34].
Trong hồi kư, Phan Văn Trường cho biết: Từ khi sang Pháp cuối năm 1908 đến 1913, cuộc đời ông chia đôi giữa trường Sinh Ngữ Đông Phương, nơi ông dạy học và trường Luật, nơi ông học.
Bắt đầu từ tháng 4/1913, ông nói đến địa chỉ rue Bertholet (PVT, trang 99). Và đến tháng 2/1916, đóng ở Toulouse, khi được nghỉ phép về Paris, ông vẫn ở cái appartement ấy (PVT, trang 168).
1914-1915, đi tù. Ra tù, bị đổi xuống Toulouse, nhưng không ở trong trại lính mà thuê nhà ở riêng, đổi nhà 2 lần, đều ở Phố Taur - Rue du Taur.
Appartement phố Bertholet có lúc cho cháu ở, bị an ninh khám 2 lần, đều giả ăn trộm, lần thứ nhất khi ông vừa nhập ngũ, lần thứ nh́ khi ông đă bị tù trong ngục Cherche-Midi, và mật thám đă lấy đi tất cả tài liệu (PVT, trang 112), cả bài diễn văn Les revendications indigènes - Những thỉnh nguyện của người bản xứ, đọc ở trường Cao Đẳng Xă Hội ngày 13/3/1914, cũng bị tịch thu trong 2 buổi khám nhà này.
Sự nhầm lẫn của Caron có thể giải thích như sau: số 6 Villa des Gobelins là một nhà lầu (immeuble) có nhiều pḥng. Khoảng 1914-1915, có thể ông Khánh Kư đă thuê cho những người đồng hương lỡ bước ở nhờ.
Ông Khánh Kư tên thật là Nguyễn Văn Xuân, là một nhà ái quốc, thợ ảnh và doanh nhân, một trong ba cột trụ của Hội Đồng Bào Thân Ái, là người kinh tài cho tổ chức Yêu Nước ngay từ những ngày đầu, bạn thân của Phan Văn Trường, không hề rời ông Phan, dù ở Paris, Toulouse hay sang Mayence, Đức. Chính ông Khánh Kư đă dạy cho Phan Châu Trinh và Nguyễn Tất Thành nghề ảnh để kiếm sống tại Pháp. Và Nguyễn Như Chuyên -có nhiệm vụ theo dơi Phan Châu Trinh từ trên tàu rời Việt Nam- cũng đă ở số 6 Villa des Gobelins trong thời điểm đó.
V́ vậy mới có sự lầm lẫn trong phúc tŕnh Caron và trong báo cáo của một số chỉ điểm khác. Mà cũng chưa hẳn là nhầm: có thể chính Nguyễn Như Chuyên đă dẫn mật thám đến khám nhà này năm 1914 và bảo đó là nhà của Phan Văn Trường.
Một mật báo của Deveze ngày 29/4/1921 cho biết thêm:
"Hôm qua trong căn hộ của Phan Văn Trường ở 6 Villa des Gobelins đă xẩy ra một cuộc căi cọ dữ dội giữa một bên là Khánh Kư và bên kia là Phan Châu Trinh, Nguyễn Ái Quốc và Tạ Văn Căn. Khánh Kư đă nhân danh Phan Văn Trường cam kết với chủ ngôi nhà, ông Richard, là sẽ trả dần tiền thuê nhà trong 5 năm chiến tranh, nay không thể tiếp tục trả nữa và nói rằng những người ở nhà phải trả nợ đó (...)
Khánh Kư c̣n báo với Phan Châu Trinh là người cháu của Phan Văn Trường là Phan Cao Lu (Lục?) làm cho một ngân hàng tư nhân ở Toulon sẽ đến ở Paris cùng với vợ và một cháu bé và phải giành chỗ ở cho anh ta trong căn hộ. T́nh h́nh đó làm cho Phan Châu Trinh, Tạ Văn Hộ và Nguyễn Ái Quốc rất lo lắng, họ không biết sẽ làm sao ở chung được với gia đ́nh trẻ có một cháu bé như vậy. Do đó họ đă t́m bà gác cổng để hỏi xem trong nhà c̣n nơi nào chưa có người thuê không"[35].
Như vậy, ông Khánh Kư đă thuê căn nhà Villa des Gobelins từ trong chiến tranh, và tới tháng 4/1921, ông báo cho những ai ở đó phải lo trả tiền nhà. Bởi v́ ông đang sửa soạn về nước. Ông về Hà Nội ngày 25/7/1921[36].
Đó là lư do khiến ngày 14/7/1921, Tất Thành phải dọn tới 9 Impasse Compoint. Phan Châu Trinh ở lại đến cuối năm 1921 mới dọn ra 21 Pernety. Có lẽ v́ giận Tất Thành hay làm ẩu nên ông Khánh Kư nói vậy -khi ở Mayence, ông Khánh Kư đă viết thư răn đe Tất Thành nên ăn ở tử tế với ông Trường- chứ ông Trường viết thư cho ông Trinh ngày 27/4/1921 c̣n dặn ḍ: "Tôi đă bảo cho Lục nếu nó cần ở Paris mấy tháng th́ có thể đến căn hộ của tôi nhưng phải để gia đ́nh ở Toulon. Nếu nó đem theo ai th́ anh báo cho tôi. Roux đến Paris có việc ǵ hay chỉ đến thăm anh"[37].
Còn tiếp ...
Reply With Quote
Originally Posted by Tran Truong
Bookmarks