Results 1 to 9 of 9

Thread: Bài IX - Các thể thức họa thơ Đường Luật

  1. #1
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    Bài IX - Các thể thức họa thơ Đường Luật


    BÀI IX - CÁC THỂ THỨC HỌA THƠ ĐƯỜNG LUẬT

    Có 2 thể thức họa thơ Đường luật là: Họa Hạn Vận và Họa Phóng Vận.

    1. HỌA HẠN VẬN:
    Họa hạn vận là phải theo sự hạn định trước. Người ta ra đề và cho vần nào th́ ḿnh phải dùng vần ấy. Thể Họa Hạn Vận nầy khác với thể Họa Phóng Vận, v́ họa hạn vận không có bài xướng để dựa theo mà họa, hơn thế nữa, ta phải:
    - Diễn tả ư thơ theo đầu đề đă ra sẵn.
    - Dùng đúng 5 vần hạn định (trong 8 câu) và phải hạ vần đúng theo thứ tự đă hạn định.
    Thí dụ: Cuộc thi thơ do học giả Phan Kế Bính tổ chức như sau:
    a. Đầu đề (nội dung) là:

    Trống treo ai dám đánh thùng
    Bậu không ai dám dở mùng chun vô

    b. Năm vần hạn định theo thứ tự là: xô - cô - vô - ô - rô.
    Bài thơ sát với đầu đề, hạ đúng 5 vần hạn định, được giải nhất mà tác giả lại là một thiền sư chân tu !!! ... như sau đây:

    Nào phải là ai dám giục xô
    Thuận t́nh trước hết tự nơi cô
    Có cho mới dám trao dùi đánh
    Không hẹn nào ai đẩy cửa vô
    Mảng sướng kể ǵ thân lễ nghĩa
    Ham vui quên hết chuyện dâm ô
    Thói hư thuần thước xưa c̣n lạc
    Đừng học làm chi gióng nhảy rô


    C̣n có một lối hoạ hạn vận rất khó. Hoàng Thứ Lang kể lại một câu chuyện như sau:
    Mùa Hè năm 1926, trong dịp thi sĩ Đăo Sĩ Nhă đến thăm gia đ́nh họ Phan ở Hưng Yên. Ông khách Đào Sĩ Nhă thách lăo thi sĩ Phan Mạnh Danh làm một bài thơ Nôm Đường luật với các điều kiện sau:
    - Đầu đề: Xuân Khuê
    - Hạn 5 vần: chờ - hờ - thưa - tơ - thơ
    - Phải dùng 19 chữ: một, hai, ba, bốn, năm, sáu, bảy, tám, chín, mười, trăm, ngàn, vạn, đôi, cặp, nửa, trượng, thước, tấc.
    Sau đây là bài thơ Nôm hoạ hạn vận của lăo thi sĩ Phan Mạnh Danh:

    Xuân Khuê

    Một mong hai đợi bốn ba chờ
    Mười hẹn đêm trăng tám hững hờ
    Nửa gối năm canh gà gáy giục
    Tấc mây sáu cánh nhạn tin thưa
    Trăm lần cặp mắt đôi hàng lệ
    Chín khúc bên ḷng vạn mối tơ
    Ngàn trượng thành sầu đo thước khó
    Biếng đem bảy vẻ dệt nên thơ

    Phan Mạnh Danh


    2. HỌA PHÓNG VẬN
    Họa Phóng Vận là phỏng theo vần của bài xướng để họa lại mà các vần trong bài họa phải theo y như các vần trong bài xướng, c̣n ư nghĩa th́ hoặc phụ theo cho rộng thêm, hoặc trái hẳn lại (phản đề).
    Họa phóng vận c̣n chia ra 4 h́nh thức là: Họa Nguyên Vận, Họa Đảo Vận, Họa Hoán Vận và Hoạ Tá Vận.
    a. Họa Nguyên Vận: là họa đúng 5 vần của bài xướng và hạ vần cũng đúng y theo thứ tự như cách hạ vần của bài xướng. Trong cách họa nguyên vận thường th́ có bao hàm họa ư (hoặc đối ư) và đối luật với bài xướng. Nếu không đối luật được th́ cũng có thể họa luật.
    b. Họa Đảo Vận: là họa ngược thứ tự của 5 vần từ dưới lên trên, thay v́ họa nguyên vận là họa từ trên xuống c̣n họa đảo vận là họa từ dưới lên.
    c. Họa Hoán Vận: là thay đổi thứ tự vị trí các vần của bài xướng tùy theo ư người họa, sắp xếp lại sao cho vần điệu nghe êm tai hơn cách sắp xếp của bài xướng.
    d. Họa Tá Vận: Tá vận là mượn vần. Họa tá vận là bài họa chỉ mượn 5 vần của bài xướng để làm một bài khác mà nội dung hoàn toàn không liên quan ǵ đến bài xướng cả. Cách họa này ngày nay hầu hết được người ta làm rất nhiều v́ dễ làm.


    CHÚ Ư QUAN TRỌNG: Trong thể thức Họa Vận, không được dùng trùng từ thứ 6 trong các câu có vần của bài xướng. Tức là không được dùng lại từ đứng trước của 5 vần bài xướng. Nói dễ hiểu là không được dùng lại chữ thứ 6 ở các câu 1-2-4-6-8 của bài xướng. Càng tránh dùng trùng từ trong toàn bài của bài xướng càng tốt, ngoại trừ những từ đặc biệt không thể tránh được.

  2. #2
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    Originally Posted by Hoàng Thứ Lang: May 21, 2005 at 01:46 PM @ vg/forum

    Hoạ Thơ bao gồm 2 phần chính quan trọng sau đây:
    Đă có một bài thơ sẵn trước gọi là Bài Xướng. Bài xướng có thể chọn 1 bài đă có sẵn từ xưa, từ trước, hoặc 1 bài do 1 người khác làm trước "thách đố" cho người khác đáp lại. Người đáp lại th́ bài reply đó gọi là Bài Họa. Bài họa phải có ít nhất 3 yếu tố quan trọng sau đây:
    1. Họa vần: 5 vần tức là 5 tiếng (chữ) cuối của các câu 1-2-4-6-8 mà người xướng đă ra như thế nào th́ người họa phải theo đúng y chang 5 vần đó, không được v́ bí hay kẹt mà sửa đổi. Chỉ cần sai 1 trong vần kể trên th́ bài họa coi như bị hỏng, và như vậy gọi là bị Xuất Vận nghĩa là bị ra khỏi vần đă hạn định cho ḿnh, dĩ nhiên bài họa đó bị Fail.
    2. Bài xướng nói lên ư (main idea) ǵ th́ bài họa cũng phải nói lên ư đó hoặc tán rộng nghĩa ra thêm.
    3. Bài xướng gieo luật ǵ th́ bài họa phải đối lại luật đó (trong xướng họa có hàm nghĩa đối đáp). Thí dụ bài xướng luật trắc th́ bài họa phải luật bằng và ngược lại.
    4. Ngoài ra bài họa có thể đối ư lại bài xướng, thí dụ bài xướng khen 1 vấn đề ǵ th́ bài họa có thể chê vấn đề đó (gọi là phản đề, nhưng không bắt buộc).
    Tóm lại 3 yếu tố 1-2-3 là cần thiết cho 1 bài họa xuất sắc.
    Sau đây là một thí dụ về xướng họa điển h́nh để làm mẫu. Hai bài này nổi tiếng trong văn học Việt Nam.

    Bài Xướng:

    TÔN PHU NHÂN QUI THỤC
    (của Tôn Thọ Tường)

    Cật ngựa thanh gươm vẹn chữ ṭng
    Ngàn thu rạng tiết gái Giang Đông
    Ĺa Ngô bịn rịn cḥm mây bạc
    Về Hán trau tria mảnh má hồng
    Son phấn thà cam dày gió bụi
    Đá vàng chi để thẹn non sông
    Ai về nhắn với Châu Công Cẩn
    Thà mất ḷng anh được bụng chồng


    Bài Họa:

    TÔN PHU NHÂN QUI THỤC
    (của Phan Văn Trị)

    Cài trâm sửa áo vẹn câu ṭng
    Mặt ngả trời chiều biệt cơi Đông
    Ngút tỏa trời Ngô ùn sắc trắng
    Duyên về đất Thục đượm màu hồng
    Hai vai tơ tóc bền trời đất
    Một gánh cương thường nặng núi sông
    Anh hỡi Tôn Quyền anh có biết
    Trai ngay thờ chúa gái thờ chồng

  3. #3
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    Những bài thơ minh họa cho các thể thức Họa Thơ.

    1. HOẠ HẠN VẬN:
    Thí dụ:

    - Hạn đề:
    "Trống treo ai dám đánh thùng
    Bậu không ai dám dở mùng chun vô"

    - Hạn vận:
    Xô - Cô - Vô - Ô - Rô

    Bài họa:

    Nào phải là ai dám giục xô
    Thuận t́nh trước hết tự nơi cô
    Có cho mới dám trao dùi đánh
    Không hẹn nào ai đẩy cửa vô
    Mảng sướng kể ǵ thân lễ nghĩa
    Ham vui quên hết chuyện dâm ô
    Thói hư thuần thước xưa c̣n lạc
    Đừng học làm chi giống nhảy rô

  4. #4
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    2. HỌA PHÓNG VẬN:
    Thí dụ 1:

    a. Họa nguyên vận:

    Bài xướng:

    TƯƠNG TƯ

    Tương giang hai đứa ở hai nơi
    Uống cạn ḍng sông nhớ trọn đời
    Chỉ thắm xe lơi người mộng hỡi
    Tơ hồng buộc lỏng bạn ḷng ơi
    Vần thơ nức nở mi nḥa lệ
    Nét chữ run run ư cạn lời
    Định số an bài mang khổ hận
    Đêm trường thổn thức máu tim rơi

    Hoàng Thứ Lang
    11/8/05


    Bài họa:

    TƯƠNG TƯ

    Mỏi gót phiêu bồng khắp mọi nơi
    Về đâu trên vạn nẻo đường đời
    Mưa buồn đổ măi mưa buồn hỡi
    Tuyết trắng rơi hoài tuyết trắng ơi
    Muốn nhắn đôi câu mà nghẹn ư
    Mong trao mấy tiếng lại ngăn lời
    Ḍng sông ly biệt nào chia lối
    Ngắm dải Ngân Hà đếm lệ rơi

    Hoàng Thứ Lang
    11/8/05

  5. #5
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    b. Họa đảo vận:

    Bài xướng:

    TƯƠNG TƯ

    Tương giang hai đứa ở hai nơi
    Uống cạn ḍng sông nhớ trọn đời
    Chỉ thắm xe lơi người mộng hỡi
    Tơ hồng buộc lỏng bạn ḷng ơi
    Vần thơ nức nở mi nḥa lệ
    Nét chữ run run ư cạn lời
    Định số an bài mang khổ hận
    Đêm trường thổn thức máu tim rơi

    Hoàng Thứ Lang
    11/8/05


    Bài họa:

    TƯƠNG TƯ

    Lất phất bên thềm tuyết trắng rơi
    Niềm riêng ấp úng chẳng nên lời
    Hai hàng lệ tủi than trời hỡi
    Một áng thơ sầu khóc bạn ơi
    Rẽ yến chia oanh hờn số kiếp
    Ĺa loan ră phụng lỡ duyên đời
    Sông Tương uống cạn ḍng thương nhớ
    Giang vĩ giang đầu đứa mỗi nơi

    Hoàng Thứ Lang
    11/8/05

  6. #6
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    c. Họa hoán vận:

    Bài xướng:

    TƯƠNG TƯ

    Tương giang hai đứa ở hai nơi
    Uống cạn ḍng sông nhớ trọn đời
    Chỉ thắm xe lơi người mộng hỡi
    Tơ hồng buộc lỏng bạn ḷng ơi
    Vần thơ nức nở mi nḥa lệ
    Nét chữ run run ư cạn lời
    Định số an bài mang khổ hận
    Đêm trường thổn thức máu tim rơi

    Hoàng Thứ Lang
    11/8/05


    Bài họa:

    TƯƠNG TƯ

    Gởi gió nhờ mây nhắn mấy lời
    Trao người yêu dấu của tôi ơi
    Đường mơ vạn nẻo đành riêng lối
    Bến mộng đôi bờ phải khác nơi
    Bóng chiếc pḥng đơn sầu lệ đổ
    Đèn khuya gác vắng tủi châu rơi
    Ai xui hai đứa ḿnh dang dở
    Chẳng trọn cùng nhau suốt cuộc đời

    Hoàng Thứ Lang
    11/8/05

  7. #7
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    d. Họa tá vận (mượn vần):

    Bài xướng:

    TRUNG THU

    Trăng thu toả sáng nhớ xa xăm
    Tháng tám chờ trông đến bữa rằm
    Mẹ dán lồng đèn chơi suốt sáng
    Cha làm trống ếch đánh quanh năm
    Xa rồi cảnh cũ ḷng se lạnh
    Tiếc măi ngày xưa lệ ướt dầm
    Chiếc lá chao ḿnh trong gió sớm
    Nghe chừng vọng lại thoáng dư âm

    Hoàng Thứ Lang
    Oct 05, 2006


    Bài họa:

    XIN XĂM

    Mẹ dẫn lên chùa để thỉnh xăm
    Hôm nay trăng sáng đúng đêm rằm
    Cầu xin phúc lộc vào nguyên tháng
    Khấn nguyện b́nh an đến trọn năm
    Giữa Hạ oi nồng đừng nắng gắt
    Trung Thu mát mẻ chớ mưa dầm
    Đưa tay vói rút ồ hên quá
    Thượng thượng ngon lành chẳng bị âm

    Trâm Anh
    Oct 06, 2006

  8. #8
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    Hoạ thơ Đường luật

    Họa vần là sáng tác một bài thơ thường gọi là bài họa dựa trên hệ thống vần của một bài thơ có trước thường gọi là bài xướng.
    Thơ Đường luật có nhiều thể như thất ngôn tứ tuyệt, thất ngôn bát cú, ngũ ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn bát cú.
    Nếu thể thơ thất ngôn bát cú th́ toàn bài có năm vần là chữ cuối cùng của các câu 1, 2, 4, 6, 8.
    Những chữ vần thường là thanh bằng (có một số bài làm theo vần trắc, th́ các chữ ở vị trí này là thanh trắc).
    Sau khi có bài xướng, người làm thơ họa sáng tác một bài khác, dùng lại đúng năm chữ vần của bài thơ xướng, với điều kiện chỉ dùng chữ cuối, không được dùng chữ kế cuối.
    Nếu dùng lại chữ kế cuối là phạm nguyên tắc "khắc lục", là lỗi cấm kỵ trong họa vần thơ Đường luật.

    Bài họa phải diễn đạt lại ư chính (nội dung) của bài xướng, không được lạc đề.

    Thường là bài họa phải đối luật với bài xướng, nếu bài xướng luật bằng th́ bài họa phải luật trắc và ngược lại. Kẹt lắm mới làm bài họa đồng luật với bài xướng.

    Thí dụ:


    Bài xướng:

    Vườn rau Cẩm Tú

    Thầy cho xới lại mảnh vườn hoang
    Cẩm Tú đem phân ủ mấy hàng
    Củ cải gieo gần dây mướp đắng
    Su hào tỉa cạnh gốc khoai lang
    Th́ là diếp cá lên muôn lối
    Húng đổi cần tây mọc khắp đàng
    Tứ phía rau xanh nh́n mát mắt
    Tha hồ cải thiện bữa ăn...sang

    Cẩm Tú


    Bài hoạ::

    Vườn rau Cẩm Tú

    Cẩm Tú gieo trồng mảnh đất hoang
    Rau xanh thẳng tắp rất ngay hàng
    Ng̣ om óng mượt bên giàn mướp
    Húng quế thơm lừng kế luống lang
    Bí rợ tần ô lên bít lối
    Dưa leo ớt hiểm mọc đầy đàng
    Chiều chiều đứng ngắm ḷng thanh thản
    Cuộc sống quê nghèo ngẫm lại...sang

    Hoàng Thứ Lang


    Không được dùng lại chữ thứ 6 (chữ kế cuối) trong các câu cước vận (câu 1-2-4-6-8) của bài xướng và tất cả những bài đă hoạ trước.
    5 chữ vần của bài hoạ không được khác nghĩa với 5 chữ vần của bài xướng.
    Coi như bài hoạ là bản copy những nét căn bản về ư và vần của bài xướng, v́ vậy bài hoạ phải cùng một tựa đề với bài xướng.
    Hoạ thơ Đường luật không đến nổi quá khó nhưng không phải dễ dàng như nhiều người đă lầm tưởng !
    Hoạ sai một vần gọi là xuất vận: không được.
    Hoạ sai nghĩa một vần gọi là xuất ư: không được.


  9. #9
    Member
    Join Date
    10-08-2010
    Posts
    264

    Bài đọc thêm

    Xướng hoạ thơ Đường luật là có hàm ư đối hoạ ở trong đó.
    Người ta xướng ra ḿnh phải đối đáp lại, v́ vậy nếu chỉ một bài xướng và một bài hoạ th́ bài hoạ bắt buộc phải đối luật với bài xướng. Thí dụ bài Tôn Phu Nhân Qui Thục xướng của Tôn Thọ Tường, hoạ của Phan Văn Trị.
    Trường hợp bất khả kháng không thể đối luật được th́ có thể châm chế hoạ đồng luật, nhưng bài hoạ đồng luật sẽ bị giảm giá trị v́ không đáp ứng đúng thể thức xướng hoạ đúng cách.
    Bắt đầu những bài hoạ sau đó (nếu có) th́ có thể dùng luật ǵ cũng được.

    Hoạ thơ là "vẽ lại" h́nh ảnh của bài xướng cho nên phải trung thực với bài xướng về ư cũng như vần.
    Hoạ sai ư bài xướng là không đạt.
    Hoạ sai bất cứ chữ vần nào của bài xướng gọi là xuất vận: không đạt. Xuất vận là đi ra khỏi sự hạn định về vần của bài xướng.
    Hoạ sai nghĩa bất cứ chữ vần nào của bài xướng gọi là xuất ư: không đạt. Xuất ư là đi ra khỏi ư nghĩa chữ vần của bài xướng.

    Hoạ thơ Đường luật đúng cách rất khó.

    Khi bạn bè (thi hữu) chung vui xướng hoạ với nhau, có thể dùng thể thức Hoạ Tá Vận (tức là mượn vần) để hoạ những vần tử vận và tử ư. Cách nầy không đạt nhưng cốt là để cùng nhau vui vẻ mà thôi. Nhưng cũng không nên đi xa thi đề (nội dung của bài xướng). Thí dụ bài Cảm Vịnh Cây Mai xướng của Tôn Thọ Tường, hoạ của Đông Hồ.

    Lấy thí dụ tử vận xót xa không thể nào hoạ nguiyên vận theo chính hoạ được. Chúng ta có thể hoạ tá vận (mượn vần) theo bàng hoạ là xa xa, từ xa, đàng xa v.v... chẳng hạn. Dĩ nhiên là sai nghĩa của chữ xót xa rồi (bởi vậy mới bị xuất ư: không đạt), nhưng cốt để cùng nhau vui vẻ mà thôi.

    Chúng ta học thơ Đường luật chính thể, cho nên phải học kỹ về chính luật, chính vận, chính đối, chính hoạ.

    Thông vận, bàng đối và bàng hoạ... không xuất sắc.

    Làm thơ, nếu dùng thông vận th́ nên dùng cận vận mà không nên dùng viễn vận. Viễn vận và cưỡng vận không hay, hạn chế dùng.

Thread Information

Users Browsing this Thread

There are currently 1 users browsing this thread. (0 members and 1 guests)

Bookmarks

Posting Permissions

  • You may not post new threads
  • You may not post replies
  • You may not post attachments
  • You may not edit your posts
  •