Xin cho tôi hỏi người đưa ra "thuyết bất biến" này có phải là nhà vật lư học, hay nhà tóan học có tầm cỡ A.Einstein, hay triết gia nổi tiếng không? V́ nếu không th́ tôi e rằng chỉ là hạng trí thức "đứt giây" hay là đầu óc bị sạn mà thôi. V́ quan niệm không gian và thời gian tuyệt đối đă bị A. Einstein và khoa vật lư học chôn từ một thế kỷ nay rồi. Nên bây giờ có kẻ đi đào lên để xây dựng "thuyết bất biến" th́ tôi nghĩ đầu óc kẻ đó có vấn đề !
V́ vậy để có thể hiểu về vấn đề này xin mời đọc thêm trích đoạn sau đây:
I. Cơ cấu thời gian
1. Những âm vang của tương đối thuyết
Nhân loại đang trải qua cơn khủng hoảng tinh thần rất trầm trọng v́ nó lay động tận gốc rễ mọi cơ cấu, đến nỗi các nhà văn quen gọi là một vũ trụ vỡ lở.
Nếu chúng ta muốn t́m ra chỗ hiện h́nh rơ nhất của những xáo trộn đổ vỡ này th́ phải kể đến thuyết tương đối của Einstein, bởi thuyết đó liên hệ mật thiết với quan niệm thời gian hơn hết. Trước kia người ta vẫn quan niệm không gian và thời gian là những thực thể tuyệt đối, đứng ngoài sự vật, nhưng từ khi Einstein khám phá ra thuyết Tương đối th́ quan niệm Thời Không như những cái ǵ tuyệt đối bị sụp đổ.
Sau đây là một hai thí dụ rất đơn sơ, đưa ra để tạm giúp có một ư niệm khái quát về Tương đối thuyết.
Anh Giáp ngồi trên toa giữa của một xe lửa dài và chạy cực mau. Khi đi qua chỗ anh Ất đứng dưới đường th́ đầu và cuối xe phát tiếng nổ. Hai tiếng nổ đó xảy ra đồng thời với anh Ất đứng dưới đường, c̣n anh Giáp th́ lại nghe tiếng nổ đàng đầu trước tiếng nổ đàng cuối. Như vậy là không c̣n đồng thời tuyệt đối mà chỉ có một thứ đồng thời tương đối với người quan sát liên hệ mật thiết với bao giờ ở đâu, theo hệ thống qui chiếu nào.
Như vậy th́ trên với dưới, tả với hữu, trước với sau cũng hết giá trị tuyệt đối. Cái bên tả của tôi trở thành bên hữu của người đối diện, cái “trên” ban ngày trở thành “dưới” ban đêm. Tóm lại không thể nói lấy trên dưới tả hữu làm tiêu điểm tuyệt đối nữa.
Thuyết tương đối c̣n đưa tới sự thay đổi quan niệm về cơ cấu vật chất. Trước kia vật chất được quan niệm như vật im ĺm, ngày nay thấy vật chất có thể đổi ra năng lượng và năng lượng với vật chất cùng vâng theo một phương tŕnh là: “Năng lực bằng với khối lượng nhân với b́nh phương vận tốc ánh sáng. E=mc2 (E: năng lượng, m: khối lượng, c: độ đi mau của ánh sáng gần 300.000 cây số một giây).
Đó là phương tŕnh đă dẫn tới việc làm ra bom nguyên tử, nghĩa là bom nguyên tử được chế tạo theo nguyên lư vật chất có thể biến đổi ra năng lượng. Chữ năng lượng là một danh từ tổng loại, dùng để chỉ sức nóng, động lực, phóng xạ, ánh sáng v.v… Như vậy vật chất với ánh sáng tựu trung là một, cùng vâng theo một phương tŕnh. Và như thế là xoá bỏ sự phân cách một cách tuyệt đối giữa vật chất và năng lượng và sẽ dẫn tới sự xóa bỏ quan niệm tuyệt đối giữa tinh thần và vật chất. Vật chất không c̣n im ĺm y nguyên nữa, nhưng tuỳ theo sự đi mau chậm khác nhau mà biến dạng. Đi chậm th́ là vật chất, nhưng nếu chạy mau với vận tốc gần 300 000 cây số một giây th́ sẽ thành ánh sáng.
Chân lư trên giúp con người hé nh́n thấy dưới muôn vàn sai biệt có một mối tương quan rất mật thiết giữa vạn vật, và sự mật thiết này dẫn đến ư niệm quyết liệt trong tương đối thuyết là: Vạn vật trong vũ trụ đều thành nên bởi một mô nền tảng mà thôi, và mô đó (tissu fondamental) không phải là vật chất hay vi thể (particules) mà chính là “không-thời-liên ” (espace-temps-continuum).
Thời gian hết c̣n đứng ngoài sự vật nhưng trở thành “chiều kích thứ tư của vạn vật” hay nói đúng hơn là “thông số” thứ tư (paramètre) của sự vật. Sự vật chỉ là những h́nh thái (dị biệt) cong, méo, tṛn, dẹp… và sự biến động theo những định hướng của "không-thời-liên". Tất cả vũ trụ đều thế kể cả con người và hết thảy đều gắn bó nhau bằng nhiều loại trường như tổng hấp dẫn, từ điện và hạt nhân (champ gravitationel, electromagnétique et nucléaire).
Do đó bất cứ một động tác nào cũng phân trương ra khắp thiên cầu tuy càng xa càng nhỏ nhưng vẫn c̣n, y như lúc ném ḥn sỏi xuống ao làm cho gợn lên những ṿng sóng trước nhỏ sau to, càng to càng tan dần và lan tỏa ra cùng ao. “Không-Thời-Liên” chính là đại dương, c̣n vạn vật là những làn sóng nhấp nhô, tuy dị biệt nhưng nền sóng là một.
Như vậy một nắm tay ta giơ lên cũng gây âm vang lan truyền ra khắp vũ trụ (coextensif à tout l’univers) và hơn thế nữa c̣n ghi lại trong vũ trụ. Thí dụ như có những ngôi sao cách ta từng tỉ năm ánh sáng, mà hiện ta chưa thấy hay bắt đầu thấy. Nếu ngôi sao đó đă bắt đầu tan đi, th́ ta vẫn c̣n thấy sao đó từng tỉ năm sau, và nếu có người ở các ngôi sao khác cách ta vài tỉ năm ánh sáng th́ họ cũng phải đợi vài tỉ năm mới thấy được nó.
Thí dụ đó tỏ rơ sự vật có là có bằng “không-thời-liên” và chữ liên đây là nối kết cả không gian lẫn thời gian, cả dĩ văng, hiện tại, tương lai đúc thành một: ngôi sao đă có rồi nay không c̣n nữa mà hiện ta đang xem thấy, và lâu sau này sẽ được thấy ở các ngôi sao khác (nếu có người để thấy). Thành ra dĩ văng, hiện tại, tương lai đều trở thành tương đối hết và không c̣n một lúc nào được kể là đặc ân nghĩa là được quyền có cách độc tài hơn lúc trước hay lúc sau.
Nhưng mọi thời điểm và không điểm đều trở nên một trung tâm có vô cùng mối liên hệ nên cũng biểu lộ vô cùng sắc thái và tất cả mọi thời điểm liên hệ tới nhau như trong một thân thể. Động đến một là động đến tất cả. Các ranh giới giữa vật chất tinh thần trở nên tương đối nhập nhằng thẩm thấu: sự vật chỉ là nơi tụ họp mạnh hơn của không thời và tùy với h́nh thái khác nhau, với mật độ thời không khác nhau mà có sự vật, và sự vật không c̣n tính cách cá biệt ly cách, nhưng liên hệ với nhau bằng các thứ trường gần giống quan niệm Kinh Dịch làm bằng các ư niệm tương sinh tương tức, tương thấu, tương nhập, tương duyên. Các Trường của tương đối thuyết với các tương của kinh Dịch giống nhau rất nhiều ở h́nh nhi hạ.
Đó là vài ư niệm sơ lược về Tương đối thuyết, chính nó đă đánh đổ các quan niệm tuyệt đối cũ về không gian và thời gian, về bản thể vật chất… nên nó gây ra sự sụp đổ trong khắp địa hạt và cách riêng là nền triết học đă xây dựng trên quan niệm không thời tuyệt đối và ư niệm sự vật im ĺm. Đến nỗi Bachelard trong quyển Tinh thần khoa học mới (N.E.S.7) đă đề nghị lấy niên hiệu ra đời của Thuyết tương đối (1905) làm cửa mở vào giai đoạn hiện tại v́ thuyết này đă lay động tận gốc rễ cả một vũ trụ quan cũ, nên làm cho người ta hết sức ngỡ ngàng và đâm ra bán tín bán nghi.
Nhưng thế rồi không thể không chấp nhận v́ những công thức của thuyết đă lần lượt được kiện chứng cách quá đồ sộ như bom nguyên tử nói trên. Hay ánh sáng đi theo đường cong của sự vật như mặt trời và nhiều thí dụ cụ thể được trù liệu bao năm trước rồi mới khám phá ra sau. Ở đây chúng ta bàn thêm đến điểm h́nh thái và nguồn gốc của thiên cầu được thuyết tương đối dự trù và được kiện chứng bằng khoa học v́ nó có liên hệ mật thiết với nguyên ủy của "không-thời", và đó gọi là Tương đối tổng quát ra đời năm 1915.
(trích tác phẩm "Chữ Thời" của triết gia Kim-Đinh)
Bookmarks