Thạch ngôn
Trích Luận ngữ Tân thư
Xưa có kẻ đi qua chân núi, bỗng nghe sau lưng có tiếng người nói chuyện. Bèn ngoảnh lại th́ không thấy ai. Tự cho là ḿnh bị ảo giác hay thần hồn nát thần tính. Song hễ cứ quay đi th́ lại nghe rơ ràng có tiếng người nói, mới để ư ŕnh xem. Té ra mấy ḥn đá đang bàn chuyện nước Tấn (một nước lớn ở Trung Quốc thời Xuân thu). Bấy giờ nước Tấn đang có loạn to. Những điều nghe được từ câu chuyện của mấy ḥn đá kia, về sau quả nhiên thấy dần dần ứng nghiệm. Người đời sau gọi thứ ngôn ngữ ấy là “thạch ngôn” (lời của đá).
***
Tương truyền đá ở Tản Sơn cứ năm trăm năm lại thở dài một tiếng. Ấy là vào những lúc thiên hạ vô sự. Thiên hạ vô sự mà đá c̣n phải thở dài. Vậy gặp lúc thiên hạ hữu sự th́ sao? Th́ đá kia tất phải bật ra tiếng nói. Luận ngữ Tân thư kỳ này xin ghi lại một trong những “thạch ngôn” ấy như sau:
1. Nếu con Sóc nổi tiếng bởi sự nhanh nhẹn của ḿnh (nhanh như sóc), th́ con Rùa cũng nổi tiếng bởi sự chậm chạp của nó (chậm như rùa). Nhanh và chậm – hai chuyện đời ngược nhau. Nhưng tiếng tăm lưu truyền từ đời này sang đời khác (của cả Sóc lẫn Rùa) th́ không hơn kém nhau mấy tí.
Bậc trí giả bàn đến chuyện ấy, tỉnh bơ bảo: Nhanh như sóc th́ nhiều người đă từng theo kịp. Nhưng chậm như rùa th́ không phải ai cũng có thể theo được. Triết lư chậm ấy của con Rùa té ra rất đơn giản. Đó là: “chẳng việc ǵ phải vội vàng”.
2. Nếu con Rận nổi tiếng bởi sự khôn ngoan của ḿnh (khôn như rận), th́ con Ḅ cũng nổi tiếng bởi sự ngu dại của nó (ngu như ḅ). Khôn và dại – hai việc đời ngược nhau. Nhưng tiếng tăm lưu truyền từ đời này sang đời khác (của cả Rận lẫn Ḅ) th́ cũng không hơn kém nhau mấy tí.
Bậc trí giả bàn đến việc ấy, trầm ngâm bảo: Khôn như rận th́ nhiều người đă từng theo kịp. Nhưng ngu như ḅ th́ không phải ai cũng có thể theo được. Triết lư ngu ấy của con Ḅ té ra cũng rất đơn giản. Đó là: “chẳng việc ǵ phải hơn ai”.
3. Nếu Tiên nổi tiếng bởi sự xinh đẹp của ḿnh (đẹp như tiên), th́ Ma cũng nổi tiếng bởi sự xấu xí của nó (xấu như ma). Đẹp và xấu – hai tṛ đời ngược nhau. Nhưng tiếng tăm lưu truyền từ đời này sang đời khác (của cả Tiên lẫn Ma) th́ cũng không hơn kém nhau mấy tí.
Bậc trí giả bàn đến tṛ ấy, chán nản bảo: Đẹp như tiên th́ nhiều người đă từng theo kịp. Nhưng xấu như ma th́ không phải ai cũng có thể theo được. Triết lư xấu ấy của Ma té ra cũng rất đơn giản. Đó là: “chẳng việc ǵ phải tô son trát phấn”.
4. Nếu Bụt nổi tiếng bởi sự hiền từ của ḿnh (hiền như Bụt), th́ Cọp cũng nổi tiếng bởi sự dữ tợn của nó (dữ như Cọp). Hiền và dữ – hai thói đời ngược nhau. Nhưng tiếng tăm lưu truyền từ đời này sang đời khác (của cả Bụt lẫn Cọp) th́ cũng không hơn kém nhau mấy tư.
Bậc trí giả bàn đến thói ấy, nhăn nhó bảo: Hiền như Bụt th́ nhiều người đă từng theo kịp. Nhưng dữ như cọp th́ không phải ai cũng có thể theo được. Triết lư dữ ấy của con Cọp té ra cũng rất đơn giản. Đó là: “chẳng việc ǵ phải giả vờ”.
5. Ông Mỗ, người nước Vệ là một bậc đại trí. Lúc thiên hạ thái b́nh, biết đem tài năng ra giúp nước, có nhiều công đức, được mọi người ca ngợi. Nhưng đến lúc thiên hạ sinh chuyện nhiễu nhương, không biết lối mà ẩn nhẫn để giữ trọn thanh danh. Lại cố đem sự ngay thẳng, trong sạch của ḿnh ra tranh đấu, một ḷng chèo chống cứu rỗi thiên hạ, không sợ bị tiểu nhân làm hại. Giả sử nhỡ tranh đấu không thành, rốt cuộc thân không giữ được, lư lịch bị xuyên tạc, danh bị bôi đen, con cháu bị làm nhục… Thế có phải là đại ngu không?
Bậc trí giả bàn đến sự ấy, từ tốn bảo: Thế mà bảo không ngu th́ ai mà tin được. Một ngh́n cái trí cũng không cứu nổi một cái ngu như thế. Nhưng trí như Mỗ th́ nhiều người đă từng theo kịp. C̣n ngu như Mỗ th́ không phải ai cũng có thể theo được. Triết lư ngu ấy của Mỗ té ra cũng rất đơn giản. Đó là: “chẳng việc ǵ phải lưu manh”.
6. Ông Ngô, người nước Kinh (một tên khác của nước Sở) là một bậc dũng ở đời, thân làm đến đại tướng. Lúc thiên hạ loạn lạc, biết đem cái dũng của ḿnh ra, dẫn dắt mọi người cùng xông pha tên đạn để lập công lao. Nhưng đến khi công thành danh toại, lại gặp ngay cái thời thiên hạ đảo điên, lũ tiểu nhân nắm quyền, th́ ông lập tức xếp cái dũng vào một xó, cố ẩn nhẫn để giữ nguyên mảnh giáp cũ của ḿnh, cốt trọn vẹn thanh danh, cam tâm chịu khuất dưới tiểu nhân, miễn sao thân ḿnh, vợ con, cháu chắt ḿnh được yên ổn th́ thôi. Danh dự, tính mạng của những kẻ khác đành phải hy sinh, không th́ cũng nhắm mắt làm ngơ, dẫu đó là những người đă từng vào sinh ra tử với ḿnh. Thế có phải là hèn không?
Bậc trí giả bàn đến người ấy, thở dài bảo: Thế mà bảo không hèn th́ ai mà tin được. Một vạn cái dũng cũng không chữa được một cái hèn như thế. Nhưng dũng như Ngô th́ nhiều người đă từng theo kịp. C̣n hèn như Ngô th́ không phải ai cũng có thể theo được. Triết lư hèn ấy của Ngô té ra cũng rất đơn giản. Đó là: “chẳng việc ǵ phải tử tế”.
“Thạch ngôn” này gồm tất cả sáu lời như trên gọi là “lục ngôn”. Trong đó dành bốn lời nói chuyện vật, chỉ có hai lời nói chuyện người. Nhưng hai mà cũng thành bốn, bởi thói thường, con người rất hay gồm những thứ trái ngược nhau. Ví dụ kẻ “trí” như Mỗ kia mà vẫn có lúc “ngu”, kẻ “dũng” như Ngô đấy mà rốt cuộc vẫn phải “hèn”… Cuối cùng, “thạch ngôn” buông một câu “kết” lửng lơ như sau: “Dũng cảm hy sinh cái danh của ḿnh, ấy là người ngu mà thật thà (nguyên văn: “chân nhân ngu”). Hèn hạ ǵn giữ cái danh của ḿnh, ấy là kẻ khôn mà giả tạo (nguyên văn: “giả nhân trí”).” Suốt cuộc đời này, ai chẳng muốn làm người khôn.
Đó là phúc, hay là họa của thiên hạ th́… “chẳng việc ǵ phải quan tâm”
Phạm Lưu Vũ
Lượm trên mạng
Reply With Quote
Originally Posted by nguyễn mạnh Quốc
Bookmarks