● Quyền tự do phát biểu bị tước đoạt
Sau 15 năm tù và 16 năm quản thúc ở Thái B́nh (1973-1989), Nguyễn Hữu Đang được về sống tại Cầu Giấy, ngoại ô Hà Nội, và vẫn bị chăm sóc kỹ càng. Điện thoại của ông, cũng như của các thành viên cựu Nhân Văn đều bị kiểm soát, riêng ông không được phục hồi quyền phát biểu, tức là không được quyền trả lời phỏng vấn công khai như những người khác.
Sở dĩ có buổi trả lời RFI tháng 9/1995 là nhờ sự tổ chức của Lê Đạt: nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày lễ Độc Lập 2/9/1945, chúng tôi nhờ Lê Đạt hẹn với Nguyễn Hữu Đang, để hỏi ông về việc tổ chức ngày lễ, qua điện thoại nhà Lê Đạt, rồi nhân đó, hỏi thêm ông vài câu về NVGP. Buổi thu thanh này, phát trên RFI, tháng 9/1995[4].
Đó là lần phỏng vấn đầu tiên và cuối cùng. Về sau, không thể liên lạc được với Nguyễn Hữu Đang, mặc dù ông đă có điện thoại riêng, nhưng chỉ nói vài câu, là bị cắt ngay. Vậy sự "phục hồi" chỉ là h́nh thức, v́ trên thực tế, Nguyễn Hữu Đang chưa bao giờ được phục hồi quyền phát biểu tự do như một công dân.
Kỷ luật áp dụng cho ông nghiệt ngă hơn tất cả các bạn đồng hành. Lần cuối cùng chúng tôi về Hà Nội mùa thu 1997, được ông đến thăm 2 lần, nhưng lần nào cũng do ông Vũ Toàn, người của Bộ Nội Vụ -nay là Bộ Công An- chở. Ông Vũ Toàn nay cũng đă mất. Tṛ chuyện với ông, v́ có người của Bộ Nội Vụ ngồi nghe, nên không nói được ǵ. Những điều không thể hỏi ông qua điện thoại, đến khi gặp cũng không sao hỏi được. Bao nhiêu chi tiết muốn ông soi tỏ về những hoạt động, những khúc mắc ngày xưa, về quăng đời tranh đấu truân truyên, vẫn c̣n nguyên trong bóng tối.
Ông dặn:"Anh em ḿnh sẽ cố gắng làm chung với nhau một số chương tŕnh văn hoá văn nghệ. Chỉ văn nghệ thôi." Nói như để trấn an người của chính quyền, nhưng không có kết quả: Khi trở lại Paris, chúng tôi đă cố gắng điện thoại nhiều lần để "thực hiện chương tŕnh", nhưng chỉ sau vài câu thăm hỏi là đường dây lại bị cắt, mặc dù đề tài nói chuyện, như đă định trước, chỉ chuyên về văn hóa.
Có lần bực quá, ông đă quát lên: "Chúng ta chỉ nói với nhau những chuyện văn hóa văn nghệ, chứ có làm ǵ phản dân, hại nước đâu mà chúng nó cũng ..." Ông chưa dứt lời, tiếng điện thoại đă lại u u ... Câu nói dở dang ấy của Nguyễn Hữu Đang, đă gây chấn động trong tôi nhiều năm tháng. Từ đó đến khi ông mất, tôi không bao giờ gọi cho ông nữa, phần v́, không muốn ông bị phiền thêm trong cuộc đời đă quá nhiều thử thách, đớn đau; phần v́, sau này ông nghe không rơ, những người đến thăm thường phải bút đàm.
Cùng trong Nhân Văn, nhưng về cách đối xử, ông được "biệt đăi" hơn cả, “biệt đăi” đến phút cuối. Đám tang Văn Cao, Phùng Quán, Trần Dần, Trần Đức Thảo ... đều đă được cử hành tương đối trọng thể, dù chỉ để che mắt thế gian. Hoàng Cầm, Lê Đạt c̣n được đọc điếu văn khóc bạn trước linh cữu Trần Dần. Đến Nguyễn Hữu Đang mọi chuyện khác hẳn: Tang lễ cũng được nhà nước cử hành, nhưng mọi sự dường như đều đă toan tính sao cho vừa đủ lệ bộ, trong lặng lẽ, khiến người thân không biết để đến dự. Trước linh cữu ông, hành động Nhân Văn vẫn c̣n bị chính thức tuyên bố là một "sai lầm".
Chỉ vài giờ sau khi ông mất, chúng tôi đă được tin, cho nên đă kịp thời liên lạc với hai nhà thơ Lê Đạt và Hoàng Cầm để ghi âm những lời tiễn bạn qua điện thoại. Riêng nhà thơ Hoàng Cầm hôm ấy, mặc dù tuổi cao, và sau khi bị ngă, chỉ nằm liệt không c̣n đi lại được nữa, đă muốn nói thật dài về con người Nguyễn Hữu Đang.
Hoàng Cầm nói không ngừng, nhưng sau khi thu thanh được gần một tiếng, v́ sợ ông mệt, chúng tôi đề nghị tạm ngừng để hôm sau thu tiếp. Nhưng cả ngày hôm sau và một thời gian sau nữa, cũng không thể liên lạc lại được với Hoàng Cầm, v́ đường dây điện thoại Hoàng Cầm - Paris đă bị chặn.
Như vậy, tiếng nói của những thành viên NVGP, cho đến ngày Nguyễn Hữu Đang mất, 8/2/2007, và sau nữa vẫn c̣n bị kiểm soát chặt chẽ.
Còn tiếp ...
Bookmarks