Vô t́nh đọc bài này tôi chợt nhớ lại một ư kiến của bạn Tran Truong nên mang về để chúng ta cùng suy ngẫm nhe.
Suốt nhiều thế kỷ qua, câu hỏi “Con gà có trước hay quả trứng có trước” vẫn là một bí ẩn đối với các nhà triết học cũng như các nhà khoa học trên toàn thế giới. Tuy nhiên, mới đây các nhà khoa học Anh Quốc khẳng định họ đă t́m ra đáp án cuối cùng cho câu hỏi này. Con gà có trước quả trứng[1].
Lư do phát biểu như vậy là do họ đă t́m thấy một chất protein quan trọng có tên là Ovocledidin-17 hay OC-17, là chất có khả năng biến canxi cacbonat thành các tinh thể canxit, nguyên liệu tạo nên vỏ trứng. Chất này cũng chỉ được t́m thấy trong buồng trứng của những con gà mái. V́ thế, họ đi đến kết luận: Trước khi hiện hữu trong thực tế, quả trứng phải ở bên trong con gà. Tiến sỹ Colin Freeman, thuộc trường Đại học Sheffield nói: “Trong một thời gian dài nhiều người đă nghĩ rằng quả trứng có trước. Tuy nhiên, giờ đây chúng ta đă có những bằng chứng khoa học để khẳng định rằng, trên thực tế, con gà có trước quả trứng”.
Thường th́ những ǵ khoa học đă giải đáp, ta rất có ḷng tin. V́ khoa học là thực nghiệm. Nhưng cũng chính từ khoa học mà ta từng có khá nhiều đáp án cho một câu hỏi. Chúng ra đời theo sự tiến hóa của khoa học và thường th́ câu trả lời sau mang tính phủ định câu trả lời trước. Như từng có thời cà phê được đánh giá là tốt cho sức khỏe con người, nhưng sau đó cà phê được cho là có giá trị ngược lại. V́ sao có việc ấy? V́ kết luận của khoa học không dựa vào lư tánh để nói mà dựa vào tính qui nạp các hiện tượng xuất hiện trong thực tế mà kết luận. Do qui nạp các thực nghiệm mà chúng ta có các giá trị kết luận tương ưng. Song cái gọi là “thực tế” ấy lại khá muôn màu muôn vẻ, nên kết quả trở thành nhiều, tùy theo cái duyên mà các nhà khoa học đă qui nạp.
Với cái nh́n của Phật học, việc có những câu trả lời nghịch lại như thế, không có ǵ ngạc nhiên. V́ mọi thứ lệ thuộc vào duyên. Mà duyên th́ rơi vào nhị biên phân biệt. Ít nhất là có hai mặt đối nghịch cho một vấn đề, mà với cái nh́n của Phật học, chính mặt đối nghịch đó là thế giúp các cặp nhị biên hiện khởi và tồn tại. Như Phật và chúng sinh, đạo và đời, xấu và đẹp, trước và sau v.v…
Pháp, nếu đứng ở mặt bản thể mà nói th́ nó không xấu, không tốt, không trước, không sau v.v... như Tâm Kinh Bát-nhă nói: “Tướng không của pháp không sinh không diệt, không tăng không giảm…”. Nhưng một khi pháp đă được đánh giá là “tốt”, tức pháp được nói đến ở mặt hiện tượng, là mặt tùy duyên của pháp, th́ giá trị “xấu” cũng đă xuất hiện. Chỉ là với cái nh́n hạn cuộc của nghiệp thức chúng sinh, ta không nhận thấy được cùng lúc giá trị ngược lại đó, mà phải chờ đủ duyên mới thấy. Như Công Đức Thiên đi liền với Hắc Ám. Công Đức Thiên tới đâu th́ châu báu theo tới đó. Hắc Ám tới đâu th́ hao tài tốn của cũng theo sau. Người nào muốn nhận Công Đức Thiên th́ phải nhận luôn Hắc Ám. Không thể chỉ nhận Công Đức Thiên mà xua đuổi Hắc Ám[2]. Cũng như đă tham luyến sinh tử, dù là sinh cơi Trời, th́ ít nhiều ǵ cũng phải chịu khổ hoạn. Bởi ở cơi Trời, không c̣n điều kiện gieo thiện nhân th́ khi phước hết, rơi trở vào nhân gian. Khổ vui là những hiện tượng được h́nh thành từ sự đối đăi, như người đời thường nói: “Nhà giàu đứt tay, ăn mày đổ ruột”, cái vui ở cơi Trời là nền tảng để cái vui ở thế gian cũng trở thành khổ. Cho nên, không thể chọn sinh mà không tử. Cũng không thể chọn sinh tử mà không có ít nhiều khổ hoạn.
“Trước” và “sau” cũng vậy, khi đă nói đến “trước” th́ cũng đồng nghĩa cái “sau” đă xuất hiện. Con gà được kết luận có trước trứng th́ cũng có nghĩa là nó đồng thời có sau trứng. Chúng ta t́m thấy chất tạo ra vỏ trứng trong những con gà mái để kết luận gà có trước trứng th́ cũng có thể nói gà có sau trứng v́ đă t́m thấy nguyên phôi thai gà trong quả trứng.
Với cái nh́n của Phật học, những ǵ thuộc hiện tượng th́ không mang tính phổ quát, v́ thế không có giá trị khẳng định cho mọi trường hợp. Chúng ta chỉ có thể khẳng định giá trị của pháp trong một duyên nào đó mà thôi. Nghĩa là khi ta nói xấu, nói tốt, nói trước, nói sau th́ giá trị ấy không mang tính toàn bộ để có thể khẳng định. Việc khẳng định chỉ tồn tại trong duyên (điều kiện, trường hợp) mà thôi.
Con gà và quả trứng, với cái nh́n của Phật học, không thể khẳng định gà có trước hay trứng có trước. V́ một khi đă khẳng định, cũng có nghĩa là ta đă gắn cho chúng một giá trị phổ quát mang tính chính xác mọi lúc và mọi nơi. Không bao giờ có một giá trị khẳng định phổ quát cho các pháp ở thế giới này. Bởi cái có thể phổ quát th́ “không”, không tướng, không có ngôn từ cũng không có giá trị nào có thể nói về nó. Cái có giá trị để khẳng định th́ chỉ tồn tại ở mặt hiện tượng. Song hiện tượng th́ theo duyên. Duyên thay đổi th́ pháp thay đổi, giá trị của pháp cũng theo đó mà thay đổi. Không thể có một giá trị phổ quát để khẳng định. Chúng ta chỉ có thể nói trong cái duyên gà đẻ ra trứng th́ gà có trước. Trong cái duyên trứng cho ra gà th́ trứng có trước. Giá trị trong duyên là như vậy, không mang tính phổ quát để có thể khẳng định gà luôn có trước hay trứng luôn có trước.
Khi các nhà khoa học t́m thấy chất tạo ra vỏ trứng trong gà th́ cũng có nghĩa là họ đă mặc nhiên công nhận gà có trước. Với tiền đề đó, họ đi t́m những bằng chứng để kết luận gà có trước. Nghĩa là, họ đă đi t́m một kết luận mà kết luận đó đă được lấy làm tiền đề cho việc luận lư. Giả như không lấy gà ra nghiên cứu mà lấy trứng sắp nở ra nghiên cứu, th́ sẽ thấy nguyên phôi gà có trong quả trứng. Trong trường hợp này, trứng đă được mặc định là có trước, rồi đi đến kết luận là trứng có trước và sinh ra gà. Cách lư luận như vậy, Kant[3] gọi là “trùng phức luận vớ vẫn”[4].
Triết lư gà và trứng chỉ là thế.
Duyên khởi trùng trùng, hỏi trước sau
Cái nào có trước, cái nào sau
Sau mà không trước, sao tồn tại?
Trước nếu không sau, hiện chỗ nào?
Phật, Pháp, trứng, gà… hỏi trước sau
Thật th́ “không trước cũng không sau”
Buông sạch nhị biên, dừng phân biệt
Nhậm vận tùy duyên nghĩa trước sau
Chân Hiền Tâm____________________ ____________________ __________
[1] http://khoahoc.tv/da-p-a-n-cu-a-ca-c...c-tru-ng-28608
[2] Kinh Đại Bát Niết-bàn tập I. Phẩm Thánh Hạnh. Chuyện Phật kể trong kinh Đại Bát Niết-bàn, hiển thị về tính Duyên khởi đối đăi của các pháp ở thế giới Ta-bà này.
[3] Immanuel Kant, được xem là một trong những triết gia quan trọng nhất của nước Đức. Ông cũng được coi là một trong những triết gia lớn nhất của thời kỳ cận đại (Neuzeit), của nền văn hóa tân tiến và của nhiều lĩnh vực nhân văn khác.
[4] Lịch sử triết học Tây phương, cuốn III. Tác giả Lê Tôn Nghiêm.
Bookmarks