Tất cả các trường trung học tư thục nầy, dù nhiều dù ít, đều đă có những đóng góp quan trọng vào việc giáo dục thanh thiếu niên ở cấp trung học trong một thời gian dài, nhất là trong thập niên 50 (trước 19540) v́ lúc đó tại Saigon chỉ có một trường trung học công lập duy nhất là Lycée Pétrus Trương Vĩnh Kư ở mải tận trong khu Nancy, gần Chợ Lớn. Tất cả học sinh Saigon, sau khi thi đậu bằng Tiểu Học, đều phải trải qua kỳ thi tuyển vào trường Pétrus Kư. Năm 1953 khi tôi tham dự kỳ thi tuyển nầy, trường Pétrus Kư chỉ lấy vào 550 học sinh cho 10 lớp Đệ Thất. Những học sinh rớt kỳ thi tuyển nầy không c̣n cách nào khác hơn là phải theo học tại các trường trung học tư thục.
Về các trường tiểu học công lập, khu Đakao có hai trường, trường nam nằm trên đường Đinh Tiên Hoàng, giữa hai đường Tự Đức và Nguyễn Thành Ư, và trường nữ, nằm trên đường Phan Đ́nh Phùng, cùng một địa điểm với Ty Tiểu Học Saigon. Tôi theo học trường nam suốt bậc tiểu học, cho đến khi thi đậu vào trường Trung Học Pétrus Trương Vĩnh Kư, nên đă có rất nhiều kỹ niệm với ngôi trường nầy. Tôi xin mở dấu ngoặc ở đây để nói thêm vài điều về giáo dục tiểu học và ngôi trường nầy. Chương tŕnh giáo dục tiểu học lúc đó đă được chuyễn ngữ, dùng tiếng Việt để giảng dạy, nhưng vẩn c̣n phải học môn Pháp văn. Tên gọi của các cấp lớp đều dùng cả hai ngôn ngữ: Lớp Năm (nôm na gọi là Lớp Chót) - Cours Enfantin, Lớp Tư - Cours Préparatoire, Lớp Ba - Cours Élementaire, Lớp Nh́ - Cours Moyen, Lớp Nhứt - Cours Supérieur, và Lớp Tiếp Liên - Cours Certifié.
Về thi cử, hết Lớp Ba th́ phải qua một kỳ thi lấy văn bằng Sơ Đẳng Tiểu Học, đậu th́ mới được lên Lớp Nh́. Hết Lớp Nhứt th́ phải đi thi lấy văn bằng Tiểu Học. Đậu bằng Tiểu Học rồi th́ mới được làm đơn xin dự kỳ thi tuyển vào Lớp Đệ Thất của trường Trung Học Pétrus Kư. Những người thi rớt kỳ thi tuyển nầy, muốn năm sau thi lại, th́ xin vào học Lớp Tiếp Liên. Trong thời gian tôi theo học, trường nam Tiểu Học Đakao có 2 lớp cho mổi cấp, trừ cấp Tiếp Liên chỉ có một lớp thôi. Xin đóng dấu ngoặc lại ở đây.
Về các trường tiểu học tư thục, khu Đakao có rất nhiều cơ sở như thế nhưng tôi không c̣n nhớ được hết, nên chỉ xin kể ra đây những trường tôi c̣n nhớ được. Trường đầu tiên tôi muốn nói đến là trường Quốc Học, không phải v́ nó là trường lớn nhứt hay quan trọng nhứt mà chỉ v́ đó là ngôi trường tôi theo học đầu tiên trong đời. Đó là cuối năm 1947, tôi mới được 6 tuổi, mẹ tôi đóng tiền cho tôi vào học Lớp Chót tại trường nầy để chuẩn bị cho tôi năm sau sẽ xin vào trường Tiểu Học Đakao. Ngôi trường nầy nằm ở đường Legrand de la Liraye (sau gọi là đường Phan Thanh Giản), gần ngả tư với đường Albert 1er (Đinh Tiên Hoàng), ngay đằng sau tiệm hủ tiếu của người Hoa ở ngả tư nầy. Trường nầy chỉ là một căn phố và có 3 lớp mà thôi, một Lớp Chót, một Lớp Tư và một Lớp Ba. Tôi theo học tại trường nầy độ 5 hay 6 tháng ǵ đó mà thôi, đủ để biết đọc, biết viết, và thuc cữu chương. Sau trường nầy th́ phải kể
đến các trường nằm trên đường Paul Bert (Trần Quang Khải) mà tôi chỉ c̣n nhớ tên được một trường mà thôi, đó là trường Lễ Văn (chắc là đặt tên theo câu Tiên Học Lễ, Hậu Học Văn). Từ cuối thập niên 50 trở đi, mới thấy xuất hiện các trường Mẫu Giáo, và khu Đakao cũng có hai cơ sở lớn và nổi tiếng, đó là Trường Michelet, sau đổi tên là Rạng Đông, ở đường Hiền Vương, gần ngả ba Lư Trần Quán, và Trường Mạnh Mẫu, nằm trong đường Lư Trần Quán.
Các Cơ Sở Tôn Giáo
Song song với cơ sở giáo dục như vừa kể qua ở trên, các cơ sở tôn giáo trong vùng mới chính thật là nét văn hóa đặc thù của khu Đakao.
Trước hết xin nói về các ngôi đ́nh. Tôi tin rằng trong toàn thành phố Saigon không có khu vực nào có nhiều đ́nh như khu Đakao và tập trung trong mt diện tích nhỏ hẹp như vậy.
Ni trên đường Trần Quang Khải thôi ta đă có đến 4 ngôi đ́nh. Ở khoảng đầu đường, đi vào từ ngả tư với đường Đinh Tiên Hoàng, bên phải có mt ngôi đ́nh mà tôi không c̣n nhớ tên, ngôi đ́nh nầy bề ngoài trông như một căn phố, không có sân; cách đó chừng mười lăm mét, bên tay trái là ngôi đ́nh lớn nhứt trong toàn khu Đakao, đó là đ́nh Nam Chơn. Đ́nh nầy có sân rất rộng, có cả một cây đa cổ thụ ngay ở trước, phía bên trong vách tường bằng gạch ở mặt tiền. Chính dưới bóng mát của cây đa nầy là các bàn hớt tóc mà tôi đă nhiều lần đến hớt tóc lúc c̣n nhỏ. Vào bên trong, toà nhà của đ́nh với điện thờ nằm bên tay trái, phần c̣n lại là một khoảng sân đất rất rộng, đây là nơi dựng rạp khi cúng kỳ yên. Rạp được dựng lên bằng vải và được sử dụng cho hai việc: ban ngày là nơi để cho khách đến cúng đ́nh ngồi nghĩ uống nước, ghi sổ cúng tiền, và chờ đợi đến phiên ḿnh vào lể khi bên trong điện đă quá chật, ban đêm trở thành rạp hát để tŕnh diển các vở tuồng hát bi.
Sau đ́nh Nam Chơn, ra đến gần ngả ba với đường Nguyễn Phi Khanh, bên tay phải lại có mt ngôi đ́nh nhỏ nữa, tôi cũng không nhớ tên ngôi đ́nh nầy, chỉ nhớ ngôi đ́nh nằm bên cạnh mt con hẽm nhỏ, và là nơi đóng đô thường trực của mt đoàn hát bi nhỏ. Qua khỏi ngả ba Nguyễn Phi Khanh, tại ngay ngả ba với đường Bà Lê Chân, là đ́nh Phú Ḥa, với cửa vào quay ra đường Bà Lê Chân, chính tại đây có quán cà phê của nghệ sĩ cải lương lừng danh Bảy Nhiêu. Đ́nh Phú Ḥa thường được các đoàn cải lương lớn dùng làm nơi tập tuồng mới.
Trên đường Nguyễn Phi Khanh, ngay ngả ba với đường Huyền Quan, gần ra tới ngả ba với đường Trần Quang Khải, cũng có mt ngôi đ́nh lớn là đ́nh Sơn Trà. Đ́nh nầy chỉ nhỏ hơn đ́nh Nam Chơn thôi, phía trước và dọc theo cạnh đường Huyền Quan là hàng rào cây sống. Trước mặt tiền của điện thờ cũng là mt sân đất lớn và, cũng như đ́nh Nam Chơn, đây là nơi dựng rạp trong các dịp cúng kỳ yên. Chính tại ngôi đ́nh nầy tôi đă được mẹ tôi cho đi theo để coi những vở tuồng hát bi nổi tiếng của thời đó như tuồng San Hậu, Huê Dung Đạo, Thần Nữ Dưng Ngủ Linh Kỳ, Trăm Trịnh Ân..., với các cô đào hát bi một thời vang bóng như Cô Năm Đồ, Cô Cao Long Ngà ...
Tôi c̣n nhớ măi cái không khí ngột ngạt của các đêm hát bội tại đây. Rạp bằng vải bố, che không cao lắm, bên trong rạp rất chật, và nóng bức. Sân khấu bằng gổ cũng không cao lắm, và gần như lúc nào cách bài trí cũng giống nhau, dầu là cảnh nhà dân, nhà quan, hay cung vua, cũng chỉ thấy có một cái bàn với hai cái ghế để ở hai bên, cả bàn và ghế đều có tấm phủ mầu sắc đẹp. Ngay đưới sân khấu, chỉ có hai hay ba hàng đầu là để ghế, các hàng c̣n lại toàn là băng gổ. Ngay trước cái ghế ở chính giữa hàng ghế đầu có để một cái trống lớn, và người ngồi ở cái ghế đó thỉnh thoảng cầm cây chầu đánh vào trống mấy cái thùng thùng. Về sau lớn lên tôi mới biết đó là một vị chức sắc trong đ́nh có nhiệm vụ "cầm chầu" để làm cái việc đánh giá cách tŕnh diển của các nghệ sĩ trên sân khấu. Thỉnh thoảng người đi xem cũng tham gia vào việc tán thưởng các nghệ sĩ bằng tiền, họ kẹp tiền vào các cây quạt xếp bằng giấy và liệng quạt lên sân khấu. Đoàn hát luôn luôn có người phụ trách đi lượm các cây quạt, gở tiền ra và mang quạt không trả lại cho khán giả.
Trên đường Nguyễn Bĩnh Khiêm, ngay ngả tư với đường Tự Đức, là đ́nh Tân An, cũng là nơi đóng quân của một đoàn cải lương nhỏ. Tôi không có kỹ niệm ǵ về ngôi đ́nh nầy.
Ngoài ra khu Dakao c̣n cái đ́nh nhỏ nữa. Đ́nh nầy nằm trong một con hẽm trổ ra gần nơi đường Đinh Tiên Hoàng gặp đường Hiền Vương. Con hẽm nầy ăn thông ra đến đường Huỳnh Khương Ninh. Tôi không c̣n nhớ tên ngôi đ́nh nầy.
C̣n tiếp...
Bookmarks