Quách Thị Trang, v́ sao sáng
Trần Tuyết Hoa
"Trang hỡi Trang, em là v́ sao sáng
Giữa khung trời mây mây trắng với trăng thanh
Rồi một sớm có bao nhiêu đầu xanh
Siết tay nhau, giục giă em lên đường"
Sắp tới mùa Phật Đản rồi, Tôi lại lẩm nhẩm một ḿnh mấy câu hát của nhạc sỹ Nguyễn Hiền ca ngợi Quách Thị Trang từ 38 năm về trước-Những câu hát một thời vang dội cả Sài g̣n, làm xao xuyền bao trái tim sinh viên học sinh (SVHS) chúng tôi. Từ sau mùa pháp nạn 1963, tôi hay có thói quen, cứ đến ngày Phật Đản hàng năm; đi đâu về tôi cũng muốn ghé bùng binh chợ Sài G̣n để ngắm nh́n chân dung Trang qua bức tượng như một phút mặc niệm ngậm ngùi thủy chung. Có lẽ v́ tôi không thể nào quên được cái khung trời ở đó với mấy tiếng súng nổ sát hại Trang ngày nào cứ c̣n vang măi bên tai tôi !…Mặc dù lúc đó, tôi không thấy được Trang ngă xuống, không được cùng bạn bè đỡ Trang lên và giành giật Trang với cảnh sát chiến đấu…Bởi v́ đoàn của tôi đang trên đường Lê Văn Duyệt (Cách Mạng Tháng 8) vừa đến ngă sáu Sài G̣n th́ bị chặn lại. Xe cảnh sát nhào tới, chực vồ chúng tôi quăng lên xe-chúng tôi phải ră đoàn, len vào các con hẻm dẫn tới chợ Sài G̣n như đă hẹn trước: tập trung và xuất phát từ trường Dược, nếu kẹt th́ đổi địa điểm xuống chợ Bến Thành rồi kéo lên Quốc hội (Nhà hát lớn). Cho nên từ các ngă đường, SVHS cứ tràn xuống trước các cửa chợ, cứ đi ṿng ṿng, giả như đi mua sắm, để chờ nhau. Hể thấy có biểu ngữ giăng lên là ào xuống xếp hàng đi theo, đồng bào trong chợ ùa ra. Cảnh sát chiến đấu đi chặn đầu này th́ bà con tràn qua đầu kia. Chúng phải huy động thêm xe GMC lớn tới, cứ tóm được ai là quăng lên xe chở đi … Bỗng nghe mấy tiếng súng nổ phía cửa Đông th́ bà con chạy hoảng loạn như điên. Ai cũng muốn nhào lại phía súng nổ xem có phải con em ḿnh không và giành giựt xác người với cảnh sát…Măi đến mấy ngày sau, chúng tôi và gia đ́nh Trang mới biết được người nữ sinh ngă xuống đó là Quánh Thị Trang chứ không phải là Mỹ hạnh hay Lê Thị Hạnh như lầm tưởng ban đầu. Vậy Trang là ai? Là ai mà dũng cảm như một đấng anh thư thời mở nước !…Trang mới 15 tuổi, là nữ sinh lớp đệ nhị trường Trung học Trường Sơn. Sinh làng Cổ Phúc, quận Tiên Hương, tỉnh Thái B́nh, gia đ́nh theo đạo Phật. Trang sống với mẹ cùng 5 anh chị em và là đứa con hiếu thuận. Trang sinh hoạt trong Gia đ́nh Phật tử Minh Tâm rất thuần thành-pháp danh Diệu Nghiêm. Khi ngă xuống cảnh sát đă giành xác Trang đem về chôn trong nghĩa trang Tổng tham mưu (v́ muốn ém nhẹm cái chết này). Sau ngày Diệm đổ, chúng tôi vào t́m thăm mộ Trang ngay th́ thấy phần mộ cũng tử tế và hương khói đàng hoàng. Chắc là do những người lính Phật tử có ḷng ở đó, đă âm thầm chăm sóc mộ Trang. Ba năm sau anh Đoàn trưởng Huỳnh Bá Huệ Dương đă cùng gia đ́nh Trang cải táng đưa Trang về chùa Phổ Quang cho đến hôm nay. Người ta thấy có mấy em học sinh Phật tử, đệ tử của một vị Ḥa thượng khả kính, thường xuyên đến hương khói, chăm sóc phần mộ của Trang sạch sẽ và đẹp, nhất là vào những ngày Phật Đản.
Tôi xin trích một đoạn ngắn của riêng Trang và bạn bè vào cái buổi sáng lịch sử đó trong cuốn "Công cuộc tranh đấu của Phật giáo Việt Nam" của Quốc tuệ:
"…Sáng ngày 25, Trang dậy thật sớm, ăn mặc xong rồi xin phép mẹ đến nhà bạn chơi và rủ Yến cùng đi. Hai chị em đến nơi hẹn với Yến rồi cùng nhau đi taxi đến chợ Bến Thành. Trong khi chờ đợi, từ của hông chợ một đám người ùa ra như nước chảy. Những người đi đầu căng biểu ngữ : "hăy giết chúng tôi đi v́ chúng tôi là những người con Phật". Ba thiếu nữ nghe ḷng bừng dậy như sóng cả. Họ nh́n nhau, ba cặp mắt sáng ngời và cầm tay nhau chạy vào hàng ngũ. Đoàn biểu t́nh vẩn đi tới, vượt qua khỏi mặt tiền chợ Bến Thành. Trong lúc đó, bóng dáng hung thần của cảnh sát chiến đấu gầm gừ hiện ra, chặn lối trước mặt họ. Chợt nghe hai tiếng súng nổ, Yến quay lại nh́n: Thấy Trang mặc áo trắng đă ngă gục trên đường nhựa. Bên Trang là một cảnh sát ác ôn, tay cầm súng mới vừa giết người xong. Đây là h́nh ảnh cuối cùng của Quánh Thị Trang đă hy sinh đời ḿnh cho Dận tộc và Đạo pháp-Và h́nh ảnh đó trong ḷng dân tộc vẫn c̣n sống măi ngh́n thu!".
(lược trích báo Hải Triều Âm số 19. Trích lại trong "50 năm chấn hưng PG Việt nam 1920-1970" của HT. Thích Thiện Hoa soạn 1970, trang 226).
Dạo đó, vẫn c̣n có người xuyên tạc ư nghĩa cuộc đấu tranh này, cho là bọn trẻ bị người lớn xúi giục…Thật ra Trang là một cô gái có tâm hồn cao đẹp của một Phật tử gương mẫu. Em biết thổi sáo, tham gia văn nghệ hồn nhiên trong gia đ́nh Phật tử. Trang đă khóc nhiều khi nh́n thấy trên báo chí, h́nh ảnh 8 em trong Gia đ́nh Phật tử Huế bị xe thiết giáp của Đặng Sỹ cán chết không toàn thây trước đài phát thanh, thấy ngọn lửa thầy Quăng Đức và các Thánh tử đạo, nhất là cái đêm 20.08.1963, chùa Xá Lợi bị tấn công và các thầy bị bắt đi hết. Trang quyết định dấn thân, xuống đường cùng bà con Phật tử và bạn bè, đ̣i cho được sự b́nh đẳng tôn giáo. Và…Trang đă ngă xuống như một dáng đứng sinh viên-học sinh, nối tiếp Trần Văn Ơn ngày trước. Ngày 26.08.1963, sau cái chết của Trang 1 ngày, từ Bruselles, Hội Thanh niên Thế giới đă đánh điện về phản đối chính phủ Ngô Đ́nh Diệm đă tước bỏ quyền tự do dân chủ của thanh niên, sinh viên học sinh Việt Nam với nội dung:
"Kính gởi Tổng thống VNCH tại SG:
Hội Thanh niên Thế giới phản đối sự kỳ thị đáng ghét đối với đồng bào Phật giáo của ông và việc đóng cửa các trường đại học cùng đàn áp hung bạo đối với thanh niên, sinh viên cũng như bắt bớ và gạy tang tóc cho bao người.
Chúng tôi đ̣i hỏi ông phải trả lại quyền lợi cho mọi người công dân và tôn trọng tự do dân chủ". Hội Thanh niên Thế giới.
Và một sinh viên Việt kiều ở Nhật, anh Huyền Linh Tử, gởi về mấy gịng thơ khi anh nghe thêm mấy người tự thiêu, hàng trăm người bị thủ tiêu và gần 3.000 SVHS bị bắt.
"Tokyo qua ḍng tin tê tái
Quê hương, cửa từ bi nhuộm máu
Bầy con yêu say đạo cả cúi đầu
Trước bạo tàn, ôi, có một không hai"…
Trong nước th́ không biết bao nhiêu trái tim đă khóc Trang: nhạc sĩ Nguyễn Hiền viết bài hát ca ngợi Trang một thời được hát vang trong SVHS.
Nhà thơ Tâm Hải cũng tiếc thương , ngưỡng mộ:
Tôi viết tên Trang cả triệu lần
Bao niềm thương tiếc lẫn phân vân
Hy sinh tranh đấu chống cường bạo
Muôn triệu con tim thoát ngục trần
Phật giáo sáng ngời trang sử mới
Non sông tưởng nhớ nữ anh hùng
Ngàn thu trân trọng người Trinh nữ
Đốt nén hương thơm khấn nguyện cầu..
Năm 1964, SVHS đă thành lập một ban kiến tạo xây dựng tượng đài Quánh Thị Trang gồm:
-Trưởng ban: Vũ Quang Hùng (SV Khoa học, đang công tác ở báo Pháp luật).
-2 Phó ban:-Nguyễn Thanh Hùng (SV Đại học Bách khoa).-Đào Đức Long (SV Thanh Sinh Công).
Một buổi sáng đầu năm 1964, anh Dương Văn Đầy ( lúc đó SV Khoa học-BCB-chuẩn bị vào y khoa) cầm sổ vàng đến rủ tôi cùng đi gặp các vị tướng tá cảm t́nh với SV để quyên tiền xây tượng Quách Thị Trang. Tôi và Đầy đến gặp tướng TVĐ. Ông rất hoan hỷ, kư ngay 10.000 đồng và giới thiệu đi gặp TQH, bà H kư ngay 5.000 đồng. Đầy bảo đủ rồi và về đưa hết cho Hùng. Hùng quyên thêm ít nữa rồi phân công cho Nguyễn Thanh Hùng đi thăm viếng gia đ́nh Trang và gặp họa sĩ Mai Lân đặt khắc tượng Trang. Trong số SV thực tập với HS, có anh Vũ Chinh tức Đặng Đức Siêu trong nhóm Nguyễn Khắc Hiếu ở tù chung với Hùng, nên anh Chinh rất tích cực trong việc này. Tạc tượng xong, Ban kiến tạo này chuẩn bị xây chớp nhoáng ngoài công trường Diên Hồng (nay là Q.T.T) trong dịp đoàn SVHS biểu t́nh chống Nguyễn Khánh kéo về dừng lại trước chợ Bến Thành để tưởng niệm Trang và nhiều SV lên phát biểu "Đả đảo Nguyễn Khánh"…
Trong lúc đó, nhóm SV kiến tạo này mang tượng đài Quánh Thị Trang và dụng cụ đă giấu sẵn trong túi xách ra, đặt lên xây thật nhanh và thật chắc-khi đoàn biều t́nh giải tán th́ tượng Quách Thị Trang đă sừng sững vững chắc giữa công trường rồi. Cảnh sát không dám động đến. Một năm sau, TTM.G và anh đoàn trưởng đến gắn một bản đồng nhỏ ở phía dưới đề tên "Liệt nữ Quách Thị Trang". Và từ đó, công trường mang tên Quách Thị Trang cho đến bây giờ.
Ngày nay ai đi qua đó đều nh́n thấy bức tượng thân thương đă đi vào lịch sử cùng tên tuổi Quách Thị Trang như một v́ sao sáng măi trong ḷng sinh viên học sinh Sài g̣n và sáng măi trong ḷng tôi cho đến hôm nay như tiếng hát của Nguyễn Hiền ngày nào:
…"Tôi với em không hề quen biết
Xót xa nhiều khi viết đến tên em
V́ đại nghĩa, máu em đă ḥa thêm
thắm tô lên trên tà áo trinh nguyên
Nhưng hôm nay tưng bừng,
Non sông đang vui mừng
Đâu bóng h́nh em giữa trời quê hương
Những mái tóc chấm vai,
Sân trường t́m đâu thấy
Em thơ đùa trong ánh nắng ban mai
Tôi khóc em trong chiều nay mây tím
Nén hương hương ḷng tôi thắp nhớ tên em
H́nh hài mất, nét tinh anh con đây
Giữa muôn tim, em c̣n măi không phai'
Mùa Phật Đản 2545(trích Tuần báo Giác Ngộ số 66, 02.05.2001, do Ư Thảo thực hiện vi tính)
Bookmarks