Một số chi tiết về Phan Văn Hùm
Trần Nguơn Phiêu
LTS.- Đây là một đoạn trích thuật từ cuốn hồi kư của Bác sĩ Trần Nguơn Phiêu viết về một nhà cách mạng nổi danh là Phan Văn Hùm. Kư ức này là di sản quí báu và hàm chứa những dữ kiện khá mới là cho tới nay mới được tiết lộ về Phan Văn Hùm.
1.
MIỀN NAM TRONG KHÓI LỬA
Đầu năm 1945, không quân Mỹ đă bắt đầu gia tăng đánh phá thiết lộ xuyên Đông Dương. Ngay cả thành phố Sài G̣n cũng đă nhiều lần bị giội bom, nhất là về phía thương cảng Khánh Hội. Tất cả sự kiện trên là những báo hiệu có thể quân đội Đồng Minh sẽ đổ bộ lên bán đảo Đông Dương, hậu cần quan trọng của quân đội Nhật.
Ở về phía Bắc, Việt Minh đă thiết lập được các khu du kích và an toàn khu. Tháng 5 năm 1945, Hồ Chí Minh đă về hẳn trong an toàn khu do Chu Văn Tấn bảo vệ. Việt Minh đă nhận được sự trợ giúp của cơ quan t́nh báo OSS của Mỹ. Về phía Trung Hoa, Tướng Trương Phát Khuê cũng đă yểm trợ Hồ Chí Minh phần nào để chuẩn bị cho kế hoạch Hoa quân nhập Việt. Trước việc Đồng Minh đang chuẩn bị tấn công Nhật trên bán đảo Đông Dương, Hồ Chí Minh đă phái hai đại biểu đến Côn Minh để gặp lănh sự Pháp và đề nghị sự hợp tác với “người Pháp mới, tự do”.
Chánh quyền Decoux đă ra lệnh đánh trả đũa quân du kích Việt Minh từ tháng 11, 1944. Họ đă triệt hạ, đốt phá nhiều làng có tham gia du kích chiến, thiêu hủy các kho lương thực, kết án tử h́nh nhiều người bị t́nh nghi. Bộ chỉ huy quân sự Pháp định tổ chức một chiến dịch mới vào ngày 12 tháng 3 năm 1945, nhưng 3 ngày trước đó, ngày 9 tháng 3 năm 1945, toàn bộ chánh quyền thực dân Pháp ở Đông Dương đă bị quân đội Nhật đảo chánh!
Chỉ trong một đêm, tám mươi năm chánh quyền thực dân sụp đổ hoàn toàn. Tướng Tsuchihashi chỉ huy quân đội Nhật thay thế toàn quyền Decoux. Minoda được chỉ định làm thống đốc Nam Kỳ. Ngày 11-3-1945, Bảo Đại tuyên bố hủy bỏ các hiệp ước bảo hộ của Pháp và “đất nước lấy lại quyền độc lập” và ủy nhiệm cho học giả Trần Trọng Kim thành lập nội các với các nhà trí thức và chuyên viên ở Nam, Trung, Bắc.
Tại Sài G̣n, giáo sư Hồ Văn Ngà thành lập đảng Việt Nam Quốc Gia Độc Lập. Để vận động quần chúng, đánh dấu ngày lịch sử chánh quyền thực dân Pháp sụp đổ trên dải đất Việt Nam, đảng Phục Quốc của Kỳ ngoại hầu Cường Để, các tổ chức Cao Đài, Ḥa Hảo, Liên đoàn Công chức, Tịnh Độ Cư Sĩ... tổ chức một cuộc biểu t́nh công khai đầu tiên gồm trên 50 ngàn người ở sân Vườn Ông Thượng ngày 16 tháng 3-1945.
Trong chính sách tập họp thanh niên, thừa kế việc làm trước kia của phong trào “Thanh niên Khỏe” của Ducoroy, Thống đốc Minoda đồng ư cho lănh sự Iida đứng ra tạo phong trào này, với chủ tâm có thể điều động thanh niên Việt vào phụ trợ cho quân đội Nhật về sau nếu thấy cần. Hồ Văn Ngà được Iida tiếp xúc đề nghị thực hiện tổ chức. Hồ Văn Ngà đă giao lại việc này cho bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, Tổng Thư Kư của đảng Việt Nam Quốc Gia Độc Lập cùng với những người trước kia đă từng tổ chức thanh niên thể thao trong thời Decoux để thành lập Thanh Niên Tiền Phong. Phong trào này đă được dân chúng ủng hộ rầm rộ trong sự náo nức của một dân tộc vừa chớm thấy chân trời một quốc gia đă thu hồi phần nào nền độc lập.
Các hoạt động náo nhiệt của Thanh Niên Tiền Phong, sự hăng say của giới báo chí nay được tự do hô hào dân chúng đoàn kết giữ vững nền độc lập... đă đem đến một luồng sinh khí mới trong không khí chính trị miền Nam.
Trong bầu không khí náo nức đó, cả nhà Phan Văn Hùm đều vội rời bỏ Tân Uyên để về Sài G̣n. Phan Văn Hùm chỉ trở lại Búng có vài ngày thôi, sau đó trở lại Đô thành để gặp lại các đồng chí cũ: Tạ Thu Thâu t́m cách thoát ṿng kiểm soát của Hiến binh Nhật từ Long Xuyên lên; Trần Văn Thạch từ Cần Thơ về. Phan Văn Chánh, Nguyễn Văn Số, Lê Văn Thử... nay cũng trở lại Sài G̣n. Chỉ có Hồ Hữu Tường là chủ trương phải đi ra Bắc, để t́m hiểu t́nh h́nh và cũng có thể để t́m cơ hội xuất ngoại. Các nhân vật Đệ Tứ ở miền Nam đều đồng ư trong việc phải gấp rút tổ chức thành lập đảng “Thợ thuyền Cách mạng” để ứng phó với t́nh thế mới. Việc tiếp xúc nối lại liên lạc với các nhóm đồng chí hướng ở Bắc và Trung cần phải thực hiện. Trách nhiệm đó đă được Tạ Thu Thâu tuyên bố tự đảm trách và khởi hành ra Bắc với một đồng chí thanh niên là Đỗ Bá Thế, người về sau đă tường thuật chuyến công tác đó trong quyển tiểu thuyết “Thím Bảy giỏi”.
Phan Văn Hùm có trách nhiệm tập họp các anh em trong nhóm Tranh Đấu để lo việc tái bản báo Tranh Đấu. Các Ủy ban hành động thời Mặt trận B́nh dân cần được khôi phục lại. Lê Văn Vững và thầy giáo Nguyễn Thi Lợi lănh nhiệm vụ đặc biệt đó cho vùng Sài G̣n - Chợ Lớn. Khi tái bản trở lại vào tháng 8, 1945 báo Tranh Đấu đă thường được phát hành từ 15.000 đến 20.000 số.
Riêng về phần các anh em của Liên minh Cộng sản, Lư Sanh Hạnh đứng ra tái lập lại và cổ động thành lập các Ủy ban Nhân dân. Hồ Hữu Tường, sau những ngày sống ở Côn Đảo, đă tuyên bố không c̣n đi theo con đường cách mạng Mác nên không c̣n liên lạc ǵ với nhóm Liên Minh Cộng Sản nữa và đang dự định chuẩn bị lên đường đi ra Bắc. Liên minh lúc đó đă được tổ chức mạnh mẽ ở Đề Pô xe điện G̣ Vấp với hơn 400 công nhân. Nhà thơ Nguyễn Hải Âu thuộc nhóm Tia Sáng ở miền Bắc đă vào đây và gia nhập nhóm ở G̣ Vấp. Anh đă anh dũng cùng anh em công nhân xe điện G̣ Vấp cầm súng chống Pháp khi quân Pháp trở lại tấn chiếm cơ sở này!
Ông Huỳnh Phú Sổ sau ngày Nhật đảo chánh Pháp, nay mới có cơ hội trở lại các tỉnh để vừa phổ biến giáo lư Phật giáo Ḥa Hảo, vừa đi khuyến nông v́ lúc đó nạn đói đă hoành hành ở Bắc và Trung. Cách thức thực hành Phật pháp một cách b́nh dân, thực tiễn và cách mạng của Ông đă được những người nông dân Nam bộ hưởng ứng nhiệt liệt. Tín đồ càng ngày càng đông. Một phần rất lớn những nông dân đă hưởng ứng phong trào Nam Kỳ Khởi Nghĩa trước kia và đă may mắn thoát qua được sự đàn áp dữ dội của thực dân Pháp, nay theo về Đức Thầy cũng rất nhiều v́ cảm kích lối hành đạo cách mạng và yêu nước của ông Huỳnh Phú Sổ.
Phan Văn Hùm, trong thời gian bị an trí ở Tân Uyên, đă có thời gian suy ngẫm, nghiên cứu để viết tác phẩm “Phật Giáo Triết Lư”. Ông đă đặc biệt lưu tâm đến sự phát triển Phật giáo Ḥa Hảo và tính cách thời đại của pháp môn hành đạo cách mạng này.
Người viết bài chỉ là một học sinh mới lớn lên trong thời gian Phan Văn Hùm trở lại hoạt động ở Sài G̣n nhưng đă được cơ hội gặp gỡ ông v́ thường đi theo một bạn học ở Pétrus Kư tên Phan Phục Hổ, con trai của Phan Văn Hùm. Nhờ cơ hội đó, người viết bài thường được nghe những lời bàn luận của các bác, các chú lớn trong nhóm Tranh Đấu. Những người trong nhóm đă đồng ư với Phan Văn Hùm là nhóm có chân đứng vững vàng trong giới thợ thuyền và trí thức ở các đô thị lớn nhưng chưa có tổ chức rộng và vững ở nông thôn. Trong thời hoạt động cách mạng thời bấy giờ, chỉ có Nguyễn An Ninh và Phan Văn Hùm là những người đă có các nghiên cứu sâu xa về Phật giáo. Hai nhà cách mạng này đă từng len lỏi vào các vùng nông thôn Nam Bộ, dưới h́nh thức đi bán “dầu cù là Nguyễn An Ninh”, nhưng kỳ thực là để t́m hiểu nguyện vọng dân chúng và tổ chức đảng Thanh Niên Cao Vọng. Nguyễn An Ninh đă bỏ ḿnh ở Côn Đảo, nay chỉ c̣n Phan Văn Hùm là người có nhiều lưu tâm đến tổ chức nông dân và các hoạt động của Phật giáo Ḥa Hảo.
Phan Văn Hùm v́ thế sau khi thoát vùng quản chế Tân Uyên về Sài G̣n, đă có được dịp tiếp xúc, bàn luận, góp ư kiến với ông Huỳnh Phú Sổ, giáo chủ Phật giáo Ḥa Hảo. Ông Huỳnh Phú Sổ, người chủ trương một nền Phật giáo Thời đại cho giới cư sĩ, nông dân miền Nam, một nền Phật giáo không tăng ni, chùa chiền, chuông mơ... lúc đó đă có được một số tín đồ khoảng hai triệu. So với dân số miền Nam vào thời đó vào khoảng năm triệu th́ Phật giáo Ḥa Hảo phải được coi là một lực lượng nông dân đáng kể. Người viết bài đă chứng kiến việc Tạ Thu Thâu đă có nói với Phan Văn Hùm: “Cho tôi gặp ông Thầy trước ngày tôi ra Bắc”.
Savani, một đại tá Chánh sở Mật thám, phụ trách t́nh báo ở Nam Kỳ đă có báo cáo, nghi ngờ Phan Văn Hùm đă giúp ư cho ông Huỳnh Phú Sổ viết những văn bản Ḥa Hảo chống thực dân Pháp, khuyên dân chúng không nên ṭng quân giúp Pháp v.. v... Ngoài ra, Nguyễn Văn Trấn, người của Dương Bạch Mai chỉ định cho làm Giám đốc Quốc gia Tự vệ cuộc cũng đă có đoạn viết trong sách “Viết cho Mẹ và Quốc hội”, nghi ngờ về vai tṛ này của Phan Văn Hùm trong hoạt động của ông Huỳnh Phú Sổ. Nguyễn Văn Trấn viết: “Đặc biệt là Phan Văn Hùm đă thảo lời hịch và chương tŕnh cho Dân chủ Xă hội đảng, gọi tắt là Dân Xă đảng, cho đức Chí Tôn làm chủ miền Tây và Tây Đô” (Viết cho Mẹ và Quốc hội, trang 110, Văn Nghệ xuất bản, 1995).
Không khí chánh trị thời bấy giờ rất sôi động ở miền Nam. Các đảng phái ái quốc từng hoạt động bí mật trước kia, nay đă ồ ạt công khai sinh hoạt. Ông Trần Văn Ân, trước kia đă được Nhật đưa qua Singapore lánh nạn cùng với ông Trần Trọng Kim và Dương Bá Trạc nay đă trở về Long Xuyên, chỉ kịp thăm gia đ́nh sau bao năm xa cách được một ngày thôi và phải lên ngay Sài G̣n hội họp cùng các nhà hoạt động chính trị khác. Ông Hồ Văn Ngà, người sáng lập đảng Quốc gia Độc lập với bác sĩ Phạm Ngọc Thạch nay thành lập ngay “Mặt trận Quốc gia Thống nhất”. Mặt trận này gồm, ngoài đảng Quốc gia Độc lập c̣n có sáu tổ chức khác: Thanh Niên Tiền Phong, giáo phái Cao Đài, Ḥa Hảo, Liên đoàn Công chức, nhóm Trí thức và phái Tịnh độ Cư sĩ.
Nhóm Đệ Tứ không có tham gia trong Mặt Trận Thống Nhất này, mặc dầu có việc tiếp xúc thường xuyên với Hồ Văn Ngà. Bản Tuyên Ngôn của Mặt Trận (Xem: Phóng ảnh, Trang 326, quyển Việt Nam 1920 - 1945, của Ngô Văn, nhà xuất bản Chuông Rè, tháng 7 năm 2000) đă ghi rơ các thành phần của Mặt Trận gồm có: Việt Nam Quốc gia Độc lập đảng, Thanh Niên Tiền Phong, Nhóm Trí Thức, Liên Đoàn Công Chức, Tịnh Độ Cư Sĩ, Phật Giáo Ḥa Hảo, Cao Đài Giáo. Trong các văn bản của Mặt Trận, không bao giờ có ghi tên Nhóm Đệ Tứ. Sự nhầm lẫn này có lẽ một phần do kư giả Nam Đ́nh đă ghi trong Hồi kư của ông là nhóm Đệ Tứ đă có chân tham gia trong Mặt Trận. Những người trong nhóm Đệ Tam có lẽ đă vin vào Hồi Kư của Nam Đ́nh để vu cáo là nhóm Đệ Tứ đă “thân Nhật” v́ Đệ Tứ đă gia nhập Mặt Trận này.
Ngày 21 tháng 8 năm 1945, Mặt Trận Quốc Gia Thống Nhất tổ chức một cuộc biểu t́nh rộng lớn gồm trên 200.000 người với các biểu ngữ: Việt Nam Độc Lập, Đả đảo Đế quốc Pháp, Độc Lập hay là Chết... Đoàn biểu t́nh đă diễn hành trong trật tự, từ Sở Thú đến Dinh Norodom, qua các trục lộ chính, đến khu b́nh dân Chợ Cầu Ông Lănh... Những người xu hướng Đệ Tứ tuy không trực thuộc Mặt Trận vẫn diễn hành tham gia dưới cờ của Đệ Tứ Quốc Tế, ánh chớp Cách mạng trên quả Địa cầu.
Qua ngày 22 tháng 8, Kha Vạn Cân, Thị trưởng Sài G̣n - Chợ Lớn ra chỉ thị kéo sập các tượng đồng tượng trưng cho sự chiếm đóng của thực dân Pháp. Trong niềm hân hoan chung, dân chúng đă kéo ngă các tượng Giám mục D'Adran trước Nhà thờ Lớn thành phố Sài G̣n, tượng Francis Garnier trước Nhà hát Tây, tượng Rigaud de Genouilly ở bến Thủ Thiêm, tượng Năm h́nh ở Ngă Sáu, tượng Gambetta ở Vườn Ông Thượng...
Trong các ngày thành phố đang sôi sục này bỗng nhiên thấy sự xuất hiện của vài xe phóng thanh chạy trên đường phố, rải truyền đơn và hô hào: “Ủng hộ Việt Minh”. Một tổ chức xa lạ với dân chúng miền Nam đă tự xưng qua truyền đơn là một tổ chức có khả năng giải phóng Việt Nam.
Còn tiếp
Bookmarks