Bài trên BBC quá hay. Tôi xin được phép chép lại nguyên bài. Một người tôi quen, cựu giáo sư đại học Dalat, đă nhiều lần bầy tỏ t́nh trạng này.
Sao quê hương ḿnh già nua đến vậy?
Tiến sĩ Alan Phan
Các nhà đầu tư thế giới thường nghĩ về Việt Nam như một quốc gia trẻ trung, đang lên và chứa nhiều tiềm năng nhất trong số các thị trường mới nổi.
Họ ấn tượng với con số tăng trưởng về dân số, về sự kiện là 58% người VN dưới tuổi 25, và theo nhăn quan của người Âu Mỹ, đây là phân khúc sáng tạo và cầu tiến nhất của bất cứ xă hội nào.
Họ t́m đến VN mong những đột phá kỳ diệu và một vận hành năng động kiểu thung lũng Silicon (trung tâm IT của Mỹ ở phía nam San Francisco).
Sau vài năm tung tiền mua tiềm năng và cơ hội, họ thường thất vọng và âm thầm bỏ đi. Tại sao?
Những giả thuyết ngây thở chăng? Họ đă không lầm về những số liệu tạo nên h́nh ảnh đó.
Tuy nhiên, sự phân tích và biện giải về logic của họ vướng phải vài giả thuyết và tiền đề không chính xác. Một người có số tuổi c̣n trẻ không có nghĩa là sự suy nghĩ và vận hành của người đó cũng phải trẻ trung như số tuổi, nhất là khi họ lớn lên trong một xă hội khép kín, ít tiếp xúc với thế giới.
Tôi c̣n nhớ một đai gia công nghệ thông tin (IT) nổi tiếng cũng đă từng kết luân trong một buổi hội thảo về kinh tế là số người sử dụng điện thoại di động ở VN đă tăng trưởng ấn tượng 36% mỗi năm trong 5 năm qua và lên đến 68 triệu người hay khoảng 80% dân số.
Kết luận của anh chuyên gia trẻ này là tương lai về công nghệ thông tin của VN phải sáng ngời và sẽ vượt trội các nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines…
Đây là những kết luận ngây thơ về thực tại của xă hội. Một người trẻ suốt ngày la cà quán cà phê hay quán nhậu sẽ không đóng góp ǵ về sáng tạo hay năng động; cũng như vài ba anh chị nông dân với điện thoai cầm tay không thay đổi ǵ về cuộc diện của nông thôn ngày nay (nông dân vẫn chiếm đến 64% của dân số xứ này).
Tôi thích câu nói (không biết của ai): "Tất cả bắt đầu bằng suy nghĩ (tư duy). Suy nghĩ tạo nên hành động, hành động liên tục biến thành thói quen và thói quen tạo nên định mệnh." Định mệnh của cá nhân phát sinh từ tư duy cá nhân, định mệnh tập thể đúc kết bởi suy nghĩ của tập thể.
Tư duy, định mệnh
Quên đi góc nh́n cá nhân, hăy tự suy nghĩ về tư duy thời thượng của xă hội này và từ đó, ta có thể nhận thức được những hành xử và thói quen của người dân VN.
Bắt đầu từ tầng cấp lănh đạo về kinh tế, giáo dục và xă hội đến lớp người dân kém may mắn đang bị cơn lũ của thời thế cuốn trôi; tôi không nghĩ là một ai có thể lạc quan và thỏa măn với sự khám phá.
Những thói quen xấu về chụp giựt, tham lam, mánh mung, dối trá, liều lĩnh, sĩ diện… vẫn nhiều gấp chục lần các hành xử đạo đức, cẩn trọng, trách nhiệm, danh dự và hy sinh.
Dĩ nhiên, đây là một nhận định chủ quan, sau một lục lọi rất phiến diện trên báo chí, truyền h́nh và diễn đàn Internet. Nhưng tôi nghĩ là rất nhiều người VN sẽ đồng ư với nhận định này.
Tôi nghĩ lư do chính yếu của những thói quen tệ hại này là bắt nguồn từ một tư duy già cỗi, nông cạn và nhiều mặc cảm. Tôi có cảm giác là ngay cả những bạn trẻ doanh nhân và sinh viên mà tôi thường tiếp xúc vẫn c̣n sống trong một thời đại cách đây 100 năm, dưới thời Pháp thuộc.
Thực t́nh, nhiều bậc trí giả đă lo ngại là so với thời cũ, chúng ta đă đi thụt lùi về đạo đức xă hội và hành xử văn minh.
Tôi thường khuyên các bạn trẻ hăy đọc lại những tiểu thuyết của thời Pháp thuộc trước 1945.
Họ sẽ thấy đời sống và các vấn nạn của một nông dân trong truyện của Sơn Nam vẫn không khác ǵ mấy so với một nông dân qua lời kể của Nguyễn Ngọc Tư.
Bâng khuâng và thách thức của những gia đ́nh trung lưu qua các câu chuyên của Khái Hưng rất gần gũi với những mẫu chuyện ngắn của nhiều tác giả trẻ hiện nay. Ngay cả những tên trọc phú, cơ hội và láu lỉnh trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng cũng mang đậm nét h́nh ảnh của những Xuân Tóc Đỏ ngày nay trong xă hội.
Ôm lấy quá khứ
Tác giả tin rằng VN muốn phát triển phải vượt qua những thói quen, tư duy và mặc cảm cũ kỹ từ trong quá khứ.
Tóm lại, tôi có cảm tưởng chúng ta vẫn sống và vẫn tranh đấu, suy nghĩ trong môi trường cả 100 năm trước. Những mặc cảm thua kém với các ông chủ da trắng vẫn ám ảnh các bạn trẻ ngày nay. Chúng ta vẫn bàn căi về những triết thuyết mà phần lớn nhân loại đă bỏ vào sọt rác.
Trong lănh vực kinh doanh, phần lớn các doanh nhân vẫn cho rằng bất động sản và khoáng sản là căn bản của mọi tài sản. Sản xuất gia công và chế biến nông sản vẫn chiếm một tỷ trọng rất lớn trong kim ngạch xuất khẩu. Một doanh nhân Trung Quốc đă mỉa mai với tôi khi đến thăm một khu công nghiệp của VN, “Họ đang cố học và làm những ǵ chúng tôi đang muốn quên”.
Tôi đang ở tuổi 66. May mắn cho tôi, nền kinh tế toàn cầu đă thay đổi khác hẳn thời Pháp thuộc. Tôi không cần phải dùng tay chân để lao động, cạnh tranh với tuổi trẻ. Kinh doanh bây giờ đ̣i hỏi một sáng tạo chỉ đến từ trí tuệ và tư duy đổi mới. Thân thể tôi dù bị hao ṃn (xương khớp lỏng lẻo, tai mắt nhấp nhem...) nhưng trí óc tôi và tinh thần vẫn trẻ hơn bao giờ hết.
Thêm vào đó, nó không bị phân tâm bởi những hoóc-môn (hormones) về đàn bà hay những thứ lăng nhăng khác như các bạn trẻ. Do đó, hiệu năng và công suất của sự suy nghĩ trở nên bén nhậy hơn.
Người Mỹ có câu, “Những con chó già không bao giờ thay đổi” (old dogs never change). Do đó, tôi thường không thích tṛ chuyện với những người trên 40, nhất là những đại trí giả.
Nhưng tôi thất vọng vô cùng khi về lại VN và gặp toàn những ông cụ non mới trên 20 tuổi đời: nhút nhát, cầu an, thụ động, chỉ biết ăn nhậu, và đua đ̣i theo thời thế.
Họ sống như các ông già đă về hưu, họ nói năng như một con vẹt, lập đi lập lại những giáo điều, khẩu hiệu đă hiện diện hơn trăm năm. Họ làm việc như một con ngựa bị bịt kín đôi mắt để chỉ nh́n thấy con đường một chiều trước mắt.
Nhiều người đỗ lỗi cho những thế hệ trứơc và văn hóa gia đ́nh đă kềm kẹp và làm cho thế hệ trẻ này hay ỷ lại và hư hỏng.
Cha mẹ vẫn giữ thói quen sắp đặt và quyết định cho các con đă trưởng thành (ngay khi chúng vào tuổi 30, 40..) về những cuộc hôn nhân, công việc làm, ngay cả nhà cửa và cách sinh họat. Hậu quả là một thế hệ đáng lẽ phải tự lập và lo tạo tương lai cho ḿnh theo ư thích lại cuối đầu nghe và làm theo những tư duy đă lỗi thời và tụt hậu.
Trong khi thế giới đang hồi sinh với thế hệ trẻ tự tin tràn đầy năng lực cho những thử thách của thế kỷ 21, th́ người trẻ VN đang lần ṃ trong bóng tối của quá khứ, với sự khuyền khích của các nhóm muốn giữ quyền lực và bổng lộc.
Tôi tự hỏi, sao quê hương ḿnh ... già nua nhanh như vậy? Những nhiệt huyết đam mê của tuổi thanh niên bây giờ chỉ dành cho những trận đá bóng của Châu Âu?
Tôi nh́n vào những nghèo khó của dân ḿnh so với láng giềng chỉ là một t́nh trạng tạm thời. Nhưng tôi lo cho cái tư duy già cỗi của tuổi trẻ sẽ giữ chân VN thêm nhiều thập niên nữa. Cái bẫy thu nhập trung b́nh to lớn và khó khăn hơn mọi ước tính.
Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm riêng của tác giả, một người Việt Nam, hiện là chủ tịch Quỹ đầu tư Viasa tại Hong Kong và Thượng Hải. Bản gốc đă đăng ở trang web của tác giả www.gocnhinalan.com.
http://www.bbc.co.uk/vietnamese/foru...omy_alan.shtml
Bookmarks