NGƯỜI TRUNG QUỐC XẤU XÍ
(Nguyên tác : 醜陋的中國人 Chơu ḷu de Zhong Guó rén)
Bá Dương
Người dịch : Nguyễn Hồi Thủ
Cũng bởi thằng dân ngu quá lợn,
Cho nên quân nó dễ làm quan.
(Tản Đà)
Mến tặng thầy Diệp Truyền Hoa,
người 30 năm trước đây đă vỡ ḷng văn Bạch thoại cho tôi.
LỜI NGƯỜI DỊCH
Năm năm trước, tôi sang Trung Quốc đọc được quyển sách này rất lấy làm thích thú. Ngay sau đó, từ Trung Quốc về đến Việt Nam, tôi đă chụp lại đưa cho một người bạn ở Hà Nội và động viên anh dịch ra tiếng Việt. Tôi nghĩ rằng người Việt ở trong nước nếu được đọc nó, chắc cũng thích thú như tôi.
Bản thân tôi trước kia cứ mỗi lần đọc phải những quyển sách kiểu Người Việt cao quư, Người Việt đáng yêu là một lần không những không cảm thấy ḿnh được dự phần vào cái cao quư, đáng yêu ấy một tư nào, mà càng thấy ḿnh thấp hèn và đáng ghét làm sao, chỉ muốn viết ngay một quyển sách khác để nói về những tính hư, tật xấu của ḿnh. Đang lúc lúng túng với nỗi bực dọc ấy th́ may thay tôi gặp được quyển sách của Bá Dương.
Thế mà suốt năm năm qua tôi đă ôm cái hy vọng quyển sách dịch sẽ ra đời ở Việt Nam. Tại sao tôi lại có hy vọng như vậy ? Bởi v́, quyển sách này tuy được viết và xuất bản ban đầu ở Đài Loan, tuy có một cái nh́n độc đáo về văn hóa và các chế độ chính trị Trung Quốc, đặc biệt chỉ trích những phong trào Phản hữu, Cách mạng Văn hóa,v.v...và cả Mao Trạch Đông, nhưng sau đó nó lại được tái bản tại Trung Quốc lục địa (Bản tôi có là bản năm 1989 - 1990 do Nhà xuất bản Hoa Thành, thành phố Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông ấn hành).
Không những đă có nhiều sách khác viết về nó, gần đây c̣n có nguyên cả một quyển sách phỏng vấn Bá Dương về quyển sách này của ông. Các tác phẩm khác của Bá Dương cũng đă lục tục được in ra, và cuối cùng là hai tuyển tập tạp văn lớn của ông vừa được Nhà Xuất Bản Hữu Nghị tại Bắc Kinh phát hành.
Ngoài ra ở Âu, Mỹ, Úc châu hiện nay, đối với những người sắp phải tiếp cận với Trung Quốc, cuốn sách của Bá Dương cũng được xếp vào trong danh sách những quyển cần đọc để có một cái nh́n tổng quát về văn hóa nước này.
Nước Trung Quốc « cộng sản » đă chấp nhận và hoan nghênh nó, người Âu Mỹ cũng thế, th́ không có lư do ǵ người Việt Nam lại không thể được đọc nó, cho dù không phải để học hỏi, mà có thể chỉ v́ hiếu kỳ, thông tin về một nước láng giềng.
Đến nay quyển sách dịch vẫn chưa ra đời ở Việt Nam. Và tôi vẫn chưa mất hy vọng, nhưng tôi hơi thấy tiếc cho cái thời gian tính của nó. Chẳng hạn, trong sách có những đoạn nói về tâm sự người Trung Quốc ở Hồng Kông khi mảnh đất này chưa « trở về tổ quốc » th́ bây giờ Hồng Kông đă thuộc Trung Quốc lục địa rồi. V́ vậy, mặc dù chỉ vơ vẽ tiếng Trung, lại không phải là người quen nghề dịch, tôi cũng đă mầy ṃ cố dịch nó ra, chắc chắn có nhiều sai sót, ở đây thành thật xin những người cao minh hơn chỉ bảo cho.
Trong thập niên trước một thiên niên kỷ mới này, người ta hay nói về nền văn minh hậu công nghiệp, hậu hiện đại, cách mạng và văn minh điện tử tin học, đợt sóng thứ ba,... Người Việt Nam vừa thoát ra được cuộc nồi da xáo thịt, c̣n phải mất hơn 20 năm để ch́ chiết lẫn nhau, bỗng một hôm tự thấy ḿnh đang đứng bên lề đường phát triển; đói rách, nghèo nàn, lạc hậu, bối rối không biết đi về đâu. V́ cục diện thế giới đă thay đổi quá nhanh, các phe phái, chiêu bài mà ḿnh v́ nó mất bao xương máu và cả một thời son trẻ đă chỉ c̣n là những dấu vết mờ nhạt.
Trí thức Việt Nam, hoặc nhữơng người c̣n chút suy tư, nh́n sang các nước láng giềng, nh́n ra thế giới cũng hoang mang, lúng túng chẳng kém các cụ nhà Nho cách đây một thế kỷ khi tỉnh dậy v́ những tiếng cà-nông của nền văn minh công nghiệp Tây phương bắn vào các cửa biển.
Trong thời kỳ gọi là « đổi mới » gần đây, các nhà lănh đạo Việt Nam hay những người tự cho ḿnh có sứ mệnh lănh đạo, lại phát động phong trào đi t́m kiểu mẫu phát triển, giống phong trào « canh tân » của các cụ đồ ngày xưa.
Nhưng cái khác với thời hai cụ Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh là ngoài các mô-đen Mỹ, Pháp, Nhật, ngày nay c̣n có một lô những mô-đen mới nữa, trong đó phải kể mấy con rồng, con cọp châu Á ngay sát nách mà ở thời các cụ ho cũng chẳng khác ǵ ḿnh.
Người có đầu óc một lần nữa phải thắc mắc tại sao bây giờ lại có sự khác biệt đó ? Dân tộc Việt Nam cơ bản khác ǵ những dân tộc khác để ra nông nỗi này ? Không khỏi có những người, cũng như các cụ Phan ngày xưa, lại đi đào bới trong văn hóa, lịch sử Việt Nam, suy gẫm để t́m cho ra nhẽ. Nhưng số ấy không nhiều như ta tưởng, mà rồi cũng chẳng ai để ư đến những lời tâm huyết của họ, nếu không th́ lịch sử và vận mệnh nước nhà cũng đă khác.
Mặc dù dưới áp lực của xu hướng toàn cầu hóa trên mọi địa hạt, tôi vẫn tin rằng mỗi một dân tộc phải có một phương thức, một giải pháp riêng đối với cái vận mệnh riêng của ḿnh. Cho nên, trước khi đi cóp nhặt các mô-đen, cần nhất phải biết ḿnh là cái thứ ǵ, và có thể làm được ǵ ngay trước mắt. Muốn biết được điều ấy không thể chỉ cứ tinh tướng, huyễn hoặc để tiếp tục tự kỷ ám thị hoặc lừa dối nhau, tiếp tục dùng cái lưỡi gỗ để nói những điều cường điệu, hănh tiến.
Thường trong lịch sử Việt Nam vốn đă rất ítù người thật t́nh có can đảm và trung thực để t́m hiểu, phê b́nh, những cái xấu, cái dở của dân tộc ḿnh. Gần đây lại chỉ toàn thấy ca tụng đất nước rừng vàng biển bạc, con người cần cù, thông minh, cao cảù, đẹp đẽ, kiên cường, anh hùng, trong sáng... Thậm chí lại có cả người lănh đạo lấy tên giả viết sách để ca ngợi cá nhân ḿnh, có cả nhà văn bịa tên một người nước ngoài để ca ngợi dân tộc ḿnh. Nếu so sánh với những nước giàu mạnh nhất thế giới hiện nay th́ lại là cả một chuyện ngược đời.
Mà cái chuyện t́m những khuyết tật, những cái dở của dân tộc ḿnh th́ không ai có thể làm hộ cho ḿnh cả, không thể trông chờ vào người nước ngoài được - mặc dù quá tŕnh lịch sử Việt Nam đă chứng minh ngay đến cả cái chữ viết cũng là do người nước ngoài làm cho (Tôi không cho rằng chữ Nôm là một thứ chữ viết đúng nghĩa của nó. Đó chỉ là một thứ chữ làm từ chữ Hán, chủ yếu dùng để kư âm tiếng Việt cho những người đă biết chữ Hán, quá phức tạp, thiếu quy phạm để được phổ cập và đứng vững).
Rồi khi người nước ngoài không lo cho nữa th́ đến nay nó vẫn ở t́nh trạng của đầu thế kỷ, không có một canh tân, chuẩn hóa ǵ thêm, thậm chí một bàn phím máy tính để đánh cái thứ chữ viết đó cũng không hề có nổi ở thời đại xa lộ thông tin này.
Trung Quốc đă là một mô-đen lớn của Việt Nam cho đến lúc người Pháp đô hộ chúng ta. Và nếu tôi không lầm th́ hiện nay một lần nữa nó vẫn c̣n là một mô-đen phát triển cho một nước theo chế độ đảng chủ, lại thuộc về thế giới Hán hóa như Việt Nam.
Quyển sách này soi sáng thêm một bề mặt, có thể là mặt trái của văn hóa Trung Quốc, của dân tộc Trung Quốc. Theo tôi nghĩ nếu lấy cái bề mặt này đem tham chiếu để phản tỉnh, việc này không những chỉ ích lợi cho người Hoa mà c̣n cho tất cả các cộng đồng có liên quan ít nhiều đến văn hóa Trung Quốc.
Ông Bá Dương cơ bản chỉ là một nhà báo, một người viết tạp văn và chính ông cũng xác nhận điều này. Bởi vậy chúng ta không nên chờ đợi ở quyển sách những phân tích khoa học sâu sắc, những ư nghĩa triết học cao siêu thường thấy ở mấy trường phái Trung Quốc học tại các đại học Mỹ như Havard hoặc Standford. Phần chính của quyển sách lại gồm những bài diễn thuyết, mang lối hành văn của kẻ nói chuyện, nên có người phê b́nh là bố cục lỏng lẻo.
Cho dù có thật sự thiếu tŕnh độ uyên bác và cái chặt chẽ của lư luận, quyển sách lại đem đến cho người đọc nhiều chất liệu cụ thể rút từ lịch sử và đời thường qua cái nh́n của một người Trung Quốc đă bị « nhào trộn như một viên sỏi trong cái máy trộn bê-tông » của lịch sử Trung Quốc hiện đại. Những thứ rất phổ cập và dễ hiểu này cộng với giọng văn châm biếm chua cay mà thành khẩn của Bá Dương đối với một người Việt b́nh thường dù ở trong hay ngoài nước sẽ là một cống hiến không nhỏ cho việc hiểu rơ hơn về Trung Quốc và qua đó nh́n lại mà đánh giá bản thân, dân tộc và văn hóa của ḿnh trong giai đoạn hiện nay.
Phần cuối sách gồm một số bài của những người phê phán Bá Dương. Phần tranh luận đầy cảm tính này, dẫu không có thêm nhiều phát hiện ǵ mới, lại là một cái phông cần thiết làm nổi bật thêm tính độc đáo và cú sốc khá mạnh của sự kiện Bá Dương trên cộng đồng người Hoa tại hải ngoại.
Trong lúc dịch tôi vẫn chưa t́m được ở tiếng Việt từ nào đúng để diễn tả đồng thời h́nh dáng xấu và tính xấu của một người. Cho nên, tùy mạch văn, lúc tôi dùng chữ « xấu xí », lúc dùng « xấu xa ». Tiếng Trung và Hán Việt vốn có nhiều từ giống nhau, khiến người dịch có khuynh hướng hay sử dụng cái có sẵn, nên câu văn mang vẻ cũ kỹ, tối nghĩa. Vấn đề này khó hơn, nếu có một ấn bản khác tôi sẽ cố gắng thêm.
Nhân dịp này tôi cũng không thể không nói lên rằng, ngoài những khó khăn gặp phải của một người dùng một thứ tiếng nghèo nàn để dịch một thứ tiếng phong phú hơn, tôi đă gặp phải quá nhiều đau khổ trong việc chế bản và chuyển đổi (đối với quyển này cũng như những quyển trước, v́ cho đến nay tôi vẫn chưa t́m được một chương tŕnh soạn thảo văn bản nào đạt tiêu chuẩn, thật đáng buồn !), nếu không quyển sách này có thể đă ra đời trước đây sáu tháng hay một năm là ít.
Ngoài ra tôi cũng đă tự ư lược bỏ một số đoạn, không nhiều lắm, v́ thấy có sự trùng lặp với các đoạn khác.
Tôi chỉ mong có nhiều người đọc được quyển sách dịch này, đó là một điều an ủi rất lớn cho cái thiện ư của tôi.
Paris - Bắc Kinh, 1966-1997
Nguyễn Hồi Thủ
--------------------------------------------------------------------------------
Vài lời về Tác giả và bản quyền
Ông Bá Dương sinh năm 1920 ở Trung Quốc lục địa, chạy sang Đài Loan năm 1949 khi cộng sản thắng tại Trung Quốc. Là một nhà thơ, nhà văn, nhà báo và sử gia. Ông đă bị bỏ tù 10 năm tại Lục Đảo (Đài Loan) v́ dịch sang tiếng Trung Quốc một tranh hư họa Popeye (Pôp-pay) mà chính phủ Đài Loan cho là phạm thượng. Năm 1977, khi ra khỏi nhà tù, ông bắt đầu đi nói chuyện về hiện tượng « người Trung Quốc xấu xí ». Những bài nói chuyện của ông và của những người tranh luận với ông được tập trung lại thành quyển sách mà các bạn đang cầm ở tay. Ông hiện sống ở Đài Loan với vợ là bà Dương Hương Hoa, một thi sĩ.
V́ chỉ có một bản in tại lục địa, chúng tôi không biết phải liên lạc làm sao để xin phép ông Bá Dương, nên nhân đây xin lỗi ông về việc đă mạn phép dịch sách của ông ra tiếng Việt trước khi được phép. Tôi nghĩ nếu ông biết được chắc cũng vui ḷng tha thứ. Nếu có ai mách cho tôi biết ông ở đâu tôi sẽ trực tiếp xin lỗi ông một lần nữa và chính thức xin phép ông sau.
Nguyễn Hồi Thủ
Bookmarks