ĐÔ ĐỐC NỮ TƯỚNG BÙI THỊ XUÂN ANH HÙNG
ĐÔ ĐỐC NỮ TƯỚNG BÙI THỊ XUÂN VÀ ÁI NỮ BỊ HÀNH H̀NH : VOI XÉ XÁC .
TƯỢNG ĐÔ ĐỐC NỮ TƯỚNG BÙI THỊ XUÂN ANH HÙNG TRONG ĐIỆN THỜ TÂY SƠN TAM KIỆT .
Nữ Tướng Bùi Thị Xuân (? - 1802) là một trong Tây Sơn Ngũ Phụng Thư , là Phu Nhân Thái phó Trần Quang Diệu và là một Đô đốc của vương triều Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam.
Nữ Tướng Bùi Thị Xuân, người ở thôn Xuân Ḥa, phía Nam sông Côn, thuộc tổng Phú Phong, huyện Tuy Viễn, phủ Quy Nhơn (nay thuộc thôn Phú Xuân, xă B́nh Phú, huyện Tây Sơn, tỉnh B́nh Định).
Bà là con gái của Bùi Đắc Chí, gọi Bùi Đắc Tuyên bằng chú, gọi Bùi Thị Nhạn bằng cô.
Sinh trưởng trong một gia đ́nh khá giả, Bùi Thị Xuân sớm được học văn và học vơ. Tương truyền, bà là người có nhan sắc, khéo tay và viết chữ đẹp. Đến khi theo học vơ với Đô thống Ngô Mạnh, bà cũng nhanh chóng thành thạo, nhất là môn song kiếm. Nhờ vậy sau này, bà đă dùng kiếm để giải nguy cho Trần Quang Diệu khi vị tráng sĩ này bị một con hổ dữ tấn công. Và cũng từ lần gặp này này mà hai người trở thành vợ chồng khi ông Diệu đến ở nhà bà để trị thương, rồi cùng nhau về ṭng quân dưới ngọn cờ Tây Sơn ở chiến khu Phú Lạc.
Theo Tây Sơn
Với tài nghệ (ngoài tài kiếm thuật, bà c̣n giỏi bắn cung, cưỡi ngựa và luyện voi) cộng với ḷng dũng cảm, Bùi Thị Xuân cùng chồng nhanh chóng trở thành những Tướng lănh trụ cột, góp công lớn trong công cuộc đánh đuổi khoảng 2 vạn quân Xiêm trên đoạn sông Rạch Gầm- Xoài Mút (Tiền Giang) năm 1785, trận đại phá quân Măn Thanh vào đầu xuân Kỷ Dậu 1789.
Trong những năm tiếp theo, bà cùng chồng cầm quân đi đánh dẹp các phe chống đối vương triều mới (nhà Tây Sơn), trong số đó có lực lượng của hoàng thân nhà Lê là Lê Duy Chỉ cấu kết với Tù trưởng Bảo Lạc (Hà Tuyên)...
Giữa lúc nhà Tây Sơn đang từng bước ổn định t́nh h́nh trong nước, th́ đột ngột vào ngày 29 tháng 7 năm 1792, vua Quang Trung (Nguyễn Huệ) băng hà. Kể từ đấy vương triều này bắt đầu suy yếu do vua Cảnh Thịnh (Nguyễn Quang Toản) c̣n nhỏ, lại bị người cậu ruột là Thái sư Bùi Đắc Tuyên chuyên quyền.
Thời gian này, Nữ Tướng Bùi Thị Xuân được cử vào trấn thủ Quảng Nam, c̣n chồng bà (Trần Quang Diệu) th́ được cử vào Diên Khánh chống ngăn quân Nguyễn. Đến khi nghe tin cha con Bùi Đắc Tuyên bị tướng Vơ Văn Dũng bắt giết, Trần Quang Diệu cả sợ, phải kéo quân về kinh đô đóng ở bờ Nam sông An Cựu, th́ bà cũng nhận được lệnh hồi triều.
Nghe mật thám báo tin nội bộ nhà Tây Sơn đang lục đục, Nguyễn Phúc Ánh liền tổ chức ngay những cuộc tấn công. Nhưng quân Nguyễn vừa tiến vào thành Quảng Nam, th́ bị đánh một trận tơi bời. Tức tối v́ thua mưu trí đàn bà, chúa Nguyễn thề sẽ sớm rửa mối nhục.Thấy Chúa Nguyễn rút lui hết, đến lúc ấy, Bùi Thị Xuân mới kéo quân về Phú Xuân để cùng chồng dàn xếp việc triều chính...
Mùa xuân năm 1802, vua Cảnh Thịnh sai em là Nguyễn Quang Thùy vào trấn giữ Nghệ An, c̣n tự ḿnh cầm quân đi đánh chiếm lại Phú Xuân. Trong chiến dịch này, Bùi Thị Xuân được lệnh đem 5.000 quân đi hộ giá.
Thấy thế trận ngày càng bất lợi, Nữ Tướng Bùi Thị Xuân cưỡi voi liều chết đánh riết vào lũy Trấn Ninh, nơi Nguyễn Phúc Ánh đang cố thủ, từ sáng đến chiều, máu và mồ hôi ướt đẫm áo giáp. Rồi bà c̣n giành lấy dùi tự tay thúc trống liên hồi. Lúc bấy giờ chúa Nguyễn cùng tướng tá đă hốt hoảng vội chia quân vượt sông Linh Giang đánh bọc hậu ḥng mở đường máu thoát thân. Nào ngờ vua Cảnh Thịnh thấy quân Nguyễn tràn qua nhiều, tưởng nguy khốn liền cho lui binh. Bùi Thị Xuân bèn nắm áo ngự bào của nhà vua để khuyên cố đánh. Nhưng khi nghe tin tướng Nguyễn Văn Trương phá tan thủy binh Tây Sơn ở cửa biển Nhật Lệ (Quảng B́nh), cướp được hầu hết tàu thuyền và tướng giữ cửa Nguyễn Văn Kiên cũng đă đầu hàng; th́ đội quân của bà hốt hoảng bỏ cả vũ khí, đạn dược để tháo chạy...
Đây có thể nói là trận chiến đấu oanh liệt cuối cùng của bà để ḥng cứu văn t́nh thế. Nhưng ngờ đâu nhà Tây sơn, sau trận này thêm trượt dài trên đà suy vong, không sao gượng lại được nữa...
Bị voi giày
Được tin đại quân Tây Sơn thua to ở Trấn Ninh, Tư đồ Vũ Văn Dũng và chồng Bùi Thị Xuân là Thái phó Trần Quang Diệu, dù biết không thể giữ được Quy Nhơn, nhưng vẫn gắng gượng đến tháng 3 cùng năm trên mới rời bỏ thành, đem binh tượng đi đường thượng đạo qua Ai Lao ra Nghệ An, ư là để hội quân với vua Cảnh Thịnh cùng lo chống giữ.
Sử gia C. B. Mabon kể:
Trần Quang Diệu cùng vợ và con gái, dẫn theo một số tàn quân chạy ra Bắc bằng đường thượng đạo Ai Lao. Đến châu Quy Hợp, Diệu xuống Hương Sơn th́ biết tin Nghệ An đă mất. Quân sĩ của Diệu bỏ cả rồi, mấy hôm sau vợ chồng Quang Diệu đều bị bắt cả...Vua Cảnh Thịnh cùng hai em và vài tướng tá vượt qua sông Nhị Hà, tính trốn lên vùng Thượng du cũng bị dân chúng bắt và đóng cũi nộp cho quân Nguyễn...
Trước khi trích dẫn tài liệu của một giáo sĩ phương Tây tên là De La Bissachère (người có dịp chứng kiến buổi hành h́nh) được viết năm 1807, mô tả lại cái chết của mẹ con bà Bùi Thị Xuân, Sử gia Đại tá QLVNCH Phạm Văn Sơn đă có lời giới thiệu như sau:
Mẹ con bà Bùi Thị Xuân, người ta (ư nói đến vua Gia Long) cũng rất căm thù, nên cũng dùng h́nh phạt dă man nhất. Nguyên nhân là bà đă điều khiển binh sĩ đánh vào lũy Trấn Ninh hết sức kịch liệt, đă làm cho chúa Nguyễn và các tướng sĩ có phút phải thất thần, tưởng chừng nguy khốn đến nơi.
Trích tài liệu của giáo sĩ De La Bissachère :
Đứa con gái trẻ của bà (Bùi Thị Xuân) bị lột hết y phục. Một thớt voi từ từ tiến đến. Cô gái biến sắc rồi mặt trắng bệch như tờ giấy. Nàng ngoảnh nh́n mẹ, kêu thất thanh. Bà Xuân nghiêm mặt trách : Con phải chết anh dũng để xứng đáng là con của ta!...Đến lượt bà, nhờ lớp vải ở bên trong quấn kín thân thể, nên tránh khỏi sự lơa lồ. Và bà rất b́nh thản bước lại trước đầu voi hét một tiếng thật lớn khiến voi giật ḿnh lùi lại. Bọn lính phải vội vàng bắn hỏa pháo,đâm cây nhọn sau đít con vật để nó trở nên hung tợn, chạy bổ tới, giơ ṿi quấn lấy bà tung lên trời...Nhưng trái với lệ thường, nó không chà đạp phạm nhân như mọi bận mà bỏ chạy ṿng quanh pháp trường, rống lên những tiếng đầy sợ hăi khiến hàng vạn người xem hoảng hốt theo..
Được ca ngợi
Công luận b́nh phẩm, hầu hết đều khen ngợi oai danh và tiết tháo của Bùi Thị Xuân. Theo sử liệu, sở dĩ được vậy là v́ trong cuộc đời bà có mấy sự việc đáng chú ư sau:
Có tấm ḷng thương dân :
Gặp năm mất mùa, nhiều phủ huyện ở trấn Quảng Nam sinh loạn, quan quân địa phương không kiềm chế nổi. Triều thần lập tức tiến cử Nữ Tướng Bùi Thị Xuân ra nơi đó làm Trấn thủ. Đến nơi, bà tự ḿnh đi thị sát khắp các hạt, rồi cho mở kho phát chẩn. Thấy viên quan nào chiếm công vi tư, ăn của hội lộ...bà đều thẳng tay cách chức, chọn người tài đức lên thay. Ngoài ra, bà c̣n ra lệnh băi bỏ các cuộc truy lùng những nhóm người nổi dậy, và mạnh dạn ra tuyên cáo rằng: Ai vác cày bừa, nông cụ th́ được coi là dân lành...V́ thế nạn trộm cướp và chống đối ở Quảng Nam (nhất là ở huyện Quế Sơn) nhanh chóng chấm dứt, dân chúng lại được yên ổn làm ăn...
Không v́ t́nh riêng Thái sư Bùi Đắc Tuyên, người làng Xuân Ḥa, huyện Tuy Viễn, là cậu của vua Cảnh Thịnh, và là chú của Đô đốc Bùi Thị Xuân. Năm 1795, v́ ông bị Vơ Văn Dũng giết chết v́ tội chuyên quyền. Bấy giờ, có nhiều người nghi ngại Nữ Tướng Bùi Thị Xuân, v́ bà là cháu ruột của Đắc Tuyên. Nhưng khác với những ǵ xầm x́, bà đă không hề thù oán người giết chú ruột ḿnh, cũng như lợi dụng sự rối ren đó mà đi theo đối phương hay t́m nơi cát cứ...
Nỗ lực đến giây phút cuối cùng :
Đề cập đến tinh thần quyết chiến thắng của Nữ Tướng Bùi Thị Xuân trong trận Trấn Ninh (1802), trong bài thơ dài Bùi phu nhân ca của danh sĩ Nguyễn Trọng Tŕ (1854-1922) có đoạn:
Xuân hàn lănh khí như tiễn đao
Xuân phong xuy huyết nhiễm chinh bào
Hoàng hôn thành dốc bi già động
Hữu nhân diện tỷ phù dung kiều
Phu cổ trợ chiến Lương Hồng Ngọc
Mộc Lan ṭng quân Hoàng Hà Khúc
Thùy ngôn cân quắc bất như nhân ?
Dĩ cổ phương kim tam đinh túc. Nghĩa là:
Khí xuân lạnh như khí lạnh nơi lưỡi dao bén thoát ra.
Gió xuân thổi máu bay đẫm tấm chinh bào
Nơi góc thành tiếng tù và lay động bóng hoàng hôn
Có người dung nhan kiều diễm như đóa hoa phù dung
Thật chẳng khác Lương Hồng Ngọc đánh trống trợ chiến cho ba quân.
Và nàng Mộc Lan xông trận nơi sông Hoàng Hà
Ai bảo khăn yếm không bằng người ?
Từ xưa đến nay vững vàng thế ba chân vạc.
Bại trận vẫn hiên ngang
Ngoài thái độ hiên ngang khi bị hành h́nh, người ta c̣n truyền rằng khi nghe Nữ Tướng Bùi Thị Xuân bị bắt, Chúa Nguyễn vua Gia Long bèn sai người áp giải đến trước mặt rồi hỏi với giọng đắc chí:
Ta và Nguyễn Huệ ai hơn?
Bà trả lời:
Chúa công ta, tay kiếm tay cờ mà làm nên sự nghiệp. Trong khi nhà người đi cầu viện ngoại bang, hết Xiêm đến Tàu làm tan nát cả sơn hà, cùng đều bị Chúa công ta đánh cho không c̣n manh giáp. Đem so với Chúa công ta, nhà ngươi chẳng qua là ao trời nước vũng.
Chúa Nguyễn vua Gia Long gằn giọng:
Người có tài sao không giữ nổi ngai vàng cho Cảnh Thịnh?
Bà đáp:
Nếu có một Nữ Tướng như ta nữa th́ cửa Nhật Lệ không để lạnh. Nhà ngươi khó mà đặt chân được tới đất Bắc Hà.
Kết Luận
Bộ đồ thờ giản dị tại từ đường họ Bùi. Cổ vật hiện được trưng bày trong Bảo tàng Quang Trung (B́nh Định, Việt Nam).Sử gia Đại tá QLVNCH Phạm Văn Sơn, viết:
Người ta cảm phục :Nữ Tướng Bùi Thị Xuân chẳng riêng chỗ bà có nhan sắc hơn người, mà c̣n ở chỗ có gan dạ và trí lược của một đại tướng. Người ấy đă có công gây dựng một phần sự nghiệp của chồng và của ba anh em vua Tây Sơn, đă bao phen xuất nhập chiến trường, vào sinh ra tử..
Cảm phục bà, một người (không rơ tên), đă làm bài thơ sau:
Vận nước đang xoay chuyển
Quần thoa cũng vẫy vùng
Liều thân lo cứu chúa
Công trận quyết thay chồng.
Khảng khái khi lâm nạn!
Kiên trinh lúc khốn cùng
Ngàn thu gương nữ liệt
Gương sáng hăy soi chung.
Chú thích :
Tây Sơn Ngũ Phụng Thư là danh hiệu của năm Nữ Tướng nổi bật của nhà Tây Sơn, gồm có: Nữ Tướng Đô Đốc Bùi Thị Xuân ( Phu Nhân Thái Phó Trần Quang Diệu),Nữ Tướng Hoàng Hậu :Bùi Thị Nhạn (vợ cả Vua Quang Trung, mẹ của Vua Cảnh Thịnh đế :Nguyễn Quang Toản), Nữ Tướng Trần Thị Lan ( Phu Nhân Đô Đốc Nguyễn Văn Tuyết), Nữ Tướng Nguyễn Thị Dung và Nữ Tướng Huỳnh Thị Cúc
Nguồn : Google , Wikipedia
__________________
Hắc Y Nữ Hiệp
8.5 Thành Hỏa Hầu
Tướng 1 Sao
Bên hiên nhỏ ,gió hờn cành trúc ngoài song cửa
Trong cơn mơ quay về Hà Nội xưa
Mười dặm thác Bản Dốc , chốn hoa nở thẳm sâu
Bóng nguyệt soi cung đàn u nhă
Thấp thoáng dáng người ngọc ngoảnh đầu
Nắm tay chàng đi giữa mưa khói Ải Nam Quan
Bookmarks