CBS News
Năm 2012 là năm quyết định đối với châu Á và thế giới.

John Feffer

(TomDispatch) –
Từ lâu Hoa Kỳ đă tự nhận là một cường quốc Thái B́nh Dương. Nước này đă thiết lập một mô h́nh chống nổi loạn ở Philippines năm 1899 và đánh bại Nhật Bản hồi Thế chiến II. Mỹ đương đầu với Trung Quốc và Bắc Triều Tiên để giữ cho bán đảo Triều Tiên tách ra năm 1950, và trang bị vũ khí tận răng cho Đài Loan. Ngày nay, Mỹ tiếp tục là một cường quốc quân sự ở khu vực Thái B́nh Dương, được hỗ trợ bởi một loạt các căn cứ quân sự, các liên minh song phương và khoảng 100.000 quân nhân.

Đô đốc Mike Mullen và Trần Bỉnh Đức.
Tuy nhiên, Mỹ đă đạt tới mức cao nhất về sự hiện diện và ảnh hưởng của nước này ở Thái B́nh Dương. Bản đồ địa chính trị sắp được vẽ lại. Đông Bắc Á, khu vực có mật độ cao nhất về các cường quốc kinh tế và quân sự, đang trên bờ của một sự chuyển đổi trong vùng. Và Mỹ, vẫn c̣n bận tâm ở Trung Đông và oằn ḿnh với một nền kinh tế đ́nh trệ, sẽ thành nước lạc lơng.

Các cuộc bầu cử sẽ là một phần của sự thay đổi. Vào năm tới, người dân Hàn Quốc, Nga và Đài Loan đều sẽ đi bỏ phiếu. Năm 2012, Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng sẽ phê chuẩn sự lựa chọn một nhà lănh đạo mới, kế nhiệm Chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Người này sẽ là người chỉ đạo đất nước này từ vị trí thứ 2, vươn lên vị trí cao nhất trong nền kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, có sẵn một sự ngạc nhiên thực sự dành cho Washington. Chất xúc tác của sự thay đổi có thể lại là nước trong khu vực cho đến nay đă thay đổi ít nhất: Bắc Triều Tiên. Chính phủ Bắc Triều Tiên đă công bố với dân chúng nước này lời cam kết, trong năm 2012 sẽ tạo ra một kangsong taeguk, tức là một đất nước mạnh mẽ về quân sự và phồn thịnh về kinh tế. Giờ đây, B́nh Nhưỡng cũng phải thực hiện phần nào trong lời hứa đó – vào thời điểm lương thực bị thiếu hụt, kinh tế về tổng thể bị tŕ tệ và bất ổn chính trị. Giấc mơ của năm 2012 này đang buộc chế độ B́nh Nhưỡng phải chuyển sang ngoại giao tối đa, và ngược lại, điều này đang tạo ra nhiều cơ hội lớn cho các cường quốc chủ chốt ở Thái B́nh Dương.

Nhiều năm qua Washington đă tập trung vào kho hạt nhân nhỏ nhưng đang phát triển của Bắc Triều Tiên, không chú ư đến những phát triển lớn hơn ở châu Á. Sự chuyển đổi ở châu Á đang dần hiện ra cũng không trở thành một chủ đề nóng trong cuộc bầu cử tổng thống của chính chúng ta năm tới. Chúng ta sẽ tranh căi về việc làm, chăm sóc sức khỏe, và liệu Tổng thống là một người theo chủ nghĩa xă hội hay một đối thủ thuộc phe Cộng ḥa. Ngoài một số công kích nhằm vào Trung Quốc mang tính h́nh thức, châu Á sẽ rất ít được nhắc tới.

Tổng thống Obama lo lắng về việc tạo cớ cho đối thủ của ông, sẽ miễn cưỡng nhắc đến chính sách châu Á, vốn đă được đặt trong chế độ chạy tự động. V́ vậy, trong khi các nước khác thi nhau tái tạo Đông Á th́ Mỹ sẽ phải chịu đựng từ chính kiểu trôi dạt lục địa khác thường của ḿnh.

B́nh Nhưỡng chuyển sang quyến rũ

Ngày 15 tháng 4 năm1912, tại một góc khuất dưới sự chiếm đóng của đế chế Nhật Bản, một đứa bé chào đời trong gia đ́nh theo đạo Tin lành tự hào về di sản Triều Tiên của ḿnh. Kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Kim Il Sung, người sáng lập và lănh đạo triều đại Bắc Triều Tiên, sẽ diễn ra trong năm tới. Nói chung, một sự kiện như vậy sẽ có chẳng có ư nghĩa với ai ngoài 24 triệu dân Bắc Triều Tiên và một số người Triều Tiên ở những nơi khác. Nhưng lễ kỷ niệm trăm năm này cũng đánh dấu ngày mà chế độ Bắc Triều Tiên cam kết sẽ thay đổi hoàn toàn mọi thứ.

Mặc dù kỳ vọng tự lực tự cường, B́nh Nhưỡng đă chứng minh rằng họ chỉ có thể xoay xở được nhờ nhiều sự giúp đỡ từ bạn bè. Tuy nhiên, cho tới gần đây, Bắc Triều Tiên lại không chơi đẹp với các nước khác.

Nước này đáp trả theo một cách cực kỳ cứng rắn, chẳng hạn, những chính sách diều hâu hơn mà Tổng thống mới của Hàn Quốc, ông Lee Myung Bak, theo đuổi khi ông lên nắm quyền hồi tháng 2 năm 2008. Vụ bắn một du khách Hàn Quốc tại khu nghỉ mát núi Kim Cương tháng 7 năm đó, vụ đánh ch́m tàu hải quân Cheonan của Hàn Quốc hồi tháng 3 năm 2010 (B́nh Nhưỡng vẫn tuyên bố vô tội), và vụ nă pháo vào đảo Yeonpyeong cuối năm ngoái, tất cả những sự việc này càng làm xói ṃn nhanh các quan hệ giữa hai miền Nam – Bắc.

Trong thời gian này, Bắc Triều Tiên c̣n tiến hành vụ thử hạt nhân thứ 2, khiến cho cả Trung Quốc, nước có mối quan hệ thân thiết nhất với Bắc Triều Tiên, cũng tỏ ư tức giận và ủng hộ một tuyên bố lên án của Liên Hợp Quốc. B́nh Nhưỡng c̣n làm cho Washington xa lánh hơn bằng cách tiết lộ trong năm 2010 rằng, nước này thực tế đang theo đuổi một chương tŕnh nhằm sản xuất uranium cấp độ vũ khí, có độ làm giàu cao hơn, điều mà nước này từ lâu vẫn chối bỏ.

Những hành động đó gây hậu quả kinh tế nặng nề. Hàn Quốc hủy bỏ gần như tất cả mọi h́nh thức hợp tác. Vụ thử hạt nhân thứ hai của B́nh Nhưỡng đă khai tử mọi sự nối lại về quan hệ kinh tế vốn c̣n phôi thai với Mỹ. (Chính quyền Bush đă đưa Bắc Triều Tiên ra khỏi danh sách khủng bố và đă có nhiều dấu hiệu rằng các lệnh cấm vận kéo dài khác sớm hay muộn cũng có thể được hủy bỏ như một phần của việc hâm nóng các mối quan hệ).

Chỉ mối quan hệ của Bắc Triều Tiên với Trung Quốc là không bị ảnh hưởng, chủ yếu là do Bắc Kinh đang thâu tóm số lượng lớn các tài nguyên khoáng sản giá trị và đảm bảo sự tiếp cận với các cảng để đổi thực phẩm và năng lượng chỉ vừa đủ để giữ cho nước này phải dựa vào trợ giúp đời sống và giữ cho chế độ hoạt động. Vào năm 2006 và năm 2009, nền kinh tế vốn đă yếu của Bắc Triều Tiên lại càng èo uột và nạn thiếu lương thực kinh niên tái diễn.

Những khó khăn về kinh tế phải được gộp với những khó khăn về chính trị. Ban lănh đạo nước này đều đă quá tuổi về hưu từ lâu, với nhà lănh đạo Kim Jong Il 70 tuổi, c̣n trẻ hơn hầu hết những người c̣n lại trong nhóm điều hành. Ông ta đă chọn con trai út của ḿnh, Kim Jeong Eun, làm người kế nhiệm, nhưng điều duy nhất khiến cậu thanh niên bí ẩn này được chọn có lẽ là do cậu giống ông nội ḿnh, Kim Il Sung.

Mặc dù vậy, Bắc Triều tiên không có vẻ ǵ tiến gần hơn tới một sự sụp đổ hoàn toàn so với các cuộc khủng hoảng trước đó, chẳng hạn nạn đói thảm khốc vào giữa thập niên 1990. Một nhà nước cực kỳ hà khắc và một xă hội dân quyền số 0 này có lẽ bảo đảm chắc chắn rằng, không một cuộc cách mạng màu sắc nào hay “Mùa xuân B́nh Nhưỡng” có thể nổ ra. Chờ đợi thể chế Bắc Triều Tiên nhẹ nhàng đi vào đêm đen chẳng khác nào chờ đợi Godot.

Nhưng điều đó không có nghĩa thay đổi là điều viễn vông. Để khởi động nền kinh tế èo uột của nước này và tạo một lực đẩy về chính trị cho tân lănh đạo trong năm kangsong taeguk, Bắc Triều Tiên đột ngột theo phương thức: hăy-cùng-đạt-thỏa thuận.

Chuyến thăm gần đây của Kim Jong Il tới Siberia để gặp Tổng thống Nga Dmitry Medvedev, chẳng hạn, đă khiến không ít người ngạc nhiên. Hội ư tại một căn cứ quân sự Nga gần Hồ Baikal, lần đầu tiên trong một khoảng thời gian dài, lănh đạo Triều Tiên thậm chí đă nêu ra khả năng tạm ngừng các hoạt động sản xuất và thử nghiệm vũ khí hạt nhân. Thực tế hơn, ông c̣n kư kết một thỏa thuận sơ bộ về một đường ống dẫn khí mà tự nó có thể bắt đầu sự chuyển đổi chính trị trong khu vực. Đường ống này sẽ chuyển khí đốt từ vùng Viễn Đông giàu năng lượng của Nga qua Bắc Triều Tiên tới Hàn Quốc, một đất nước đang bùng nổ kinh tế nhưng đói năng lượng. Thỏa thuận này có thể mang về cho B́nh Nhưỡng 100 triệu USD mỗi năm.

Cuộc tấn công quyến rũ mới của Bắc Triều Tiên sẽ không có hy vọng thành công nếu một sự thay đổi tương tự của trái tim không diễn ra ở Hàn Quốc.

Tính toán sai lầm của Xe ủi đất

Khi lên nhậm chức, Tổng thống bảo thủ của Hàn Quốc, Lee Myung Bak, c̣n được biết đến là “Xe ủi đất” khi ông đứng đầu bộ phận kỹ thuật của tập đoàn Hyundai, đă cam kết đưa các mối quan hệ liên Triều lên một vị trí mới. 10 năm của “chính sách ràng buộc” với Bắc Triều Tiên, theo ông Lee, đă tạo ra một mối quan hệ bất đối xứng. Ông khẳng định Hàn Quốc đă cung cấp tất cả tiền bạc, và Bắc Triều Tiên làm rất ít để đổi lại. Ông Lee cam kết một mối quan hệ chỉ dựa trên cơ sở đôi bên cùng có lợi.

Thay vào đó, những ǵ ông nhận về là một sự ăn miếng trả miếng: đó là những ngôn từ khó nghe và hành động quân sự. Rốt cuộc là, mặc dù Bắc Triều Tiên không có bạn bên dưới vĩ tuyến, một kỷ nguyên mới của sự thù địch cũng không giúp ích ǵ cho chính quyền ông Lee. Người Hàn Quốc nói chung chứng kiến nỗi khiếp đảm khi mối quan hệ tương đối yên b́nh đổi hướng một cách nguy hiểm tiến sát tới xung đột quân sự.

Đảng cầm quyền của ông Lee đă bị tổn hại trong cuộc bầu cử phụ hồi tháng 4 năm ngoái. Và trong tháng 8, ông thay bộ trưởng “thống nhất” cứng rắn của ḿnh bằng một người ḥa giải hơn. Tuy vẫn khăng khăng đ̣i một lời xin lỗi về vụ ch́m tàu Cheonan và vụ nă pháo vào Yeonpyeong, đảng cầm quyền Hàn Quốc đang t́m kiếm các biện pháp nhằm phục hồi các mối quan hệ thương mại và một lần nữa cung cấp viện trợ nhân đạo cho Bắc Triều Tiên. Kể từ mùa hè này, các đại diện của miền Bắc và miền Nam đă gặp nhau hai lần để bàn thảo chương tŕnh hạt nhân của B́nh Nhưỡng. Mặc dù chưa đạt được tiến bộ đáng kể nào, hai bên đă có sự chuẩn bị cho việc nối lại tiến tŕnh đàm phán sáu bên vốn đă đổ bể năm 2007 giữa hai miền Triều Tiên với Nga, Nhật Bản, Trung Quốc và Mỹ.

Ngay cả nếu đảng đối lập không hất phe bảo thủ khỏi quyền lực trong cuộc bầu cử năm 2012, Hàn Quốc có khả năng vẫn sẽ từ bỏ cách tiếp cận cứng rắn của ông Lee. Vào tháng 9, người nhiều khả năng sẽ kế nhiệm ông như là một ứng viên của đảng cầm quyền trong năm 2012, Park Geun-Hye, đă công khai chỉ trích cách tiếp cận của ông Lee được gọi là “trustpolitik” trong một bài báo đăng trên tờ Foreign Affairs.

Một dự án mà ông Park chọn để nêu ra là tuyến đường sắt liên Triều mà có thể sẽ “biến bán đảo Triều Tiên thành một sợi dây liên kết thương mại khu vực“. Đó là một câu nói làm giảm nhẹ. Khôi phục tuyến đường và kết nối nó với Tuyến đường sắt Xuyên Siberia của Nga sẽ kết nối bán đảo Triều Tiên với châu Âu, giảm thời gian vận chuyển hàng hóa từ đầu này của châu Âu tới đầu kia khoảng 2 tuần, và tiết kiệm cho Hàn Quốc khoảng 34-50 USD/tấn về chi phí vận chuyển. Trong khi đó, đường ống dẫn khí, mà Hàn Quốc đă phê chuẩn vào cuối tháng 9, có thể giảm chi phí về khí đốt tới 30%. Đối với nhà nhập khẩu khí đốt lớn thứ hai thế giới, điều này là một khoản tiết kiệm rất lớn.

Nói cách khác, các bước đi nghiêm túc về kinh tế hướng tới thống nhất bán đảo Triều Tiên không chỉ là một giấc mơ, mà c̣n là [cơ hội] làm ăn tốt. Thậm chí vào những giờ khắc tồi tệ nhất trong khoảng thời gian tách biệt gần đây, đáng chú ư là hai nước đă duy tŕ được tổ hợp công nghiệp Kaesong nằm ở ngay phía bắc Vùng Phi quân sự. Do các giám đốc Hàn Quốc điều hành và thuê hơn 45.000 lao động Bắc Triều Tiên, vùng kinh doanh này là một lợi ích của cả hai phía. Nó giúp các doanh nghiệp Hàn Quốc đương đầu với sự cạnh tranh từ Trung Quốc, cũng như mang về đồng tiền mạnh và công ăn việc làm tốt cho người Bắc Triều Tiên. Đường sắt và đường ống dẫn khí sẽ mang lại những lợi ích chung tương tự.

Theo sự khôn ngoan thông thường, Bắc Triều Tiên sẵn sàng mặc cả đơn lẻ, kho hạt nhân nhỏ mà nước này sẽ không bao giờ từ bỏ. Nhưng một nhân viên về bất động sản sẽ nh́n nhận t́nh h́nh với một con mắt khác. Những ǵ Bắc Triều Tiên thực sự có là “vị trí, vị trí, vị trí” và rốt cục nước này có vẻ sẵn sàng kiếm chác từ vị trí trọng yếu của ḿnh ở giữa tâm khu vực kinh tế năng động nhất thế giới.

Tuyến đường tàu sẽ ràng buộc hai khu vực kinh tế lớn nhất thế giới vào một thị trường Âu Á khổng lồ. Và đường ống dẫn, kết hợp với các dự án năng lượng xanh ở Trung Quốc, Hàn Quốc, và Nhật Bản, có thể bắt đầu giúp châu Á không c̣n phụ thuộc vào dầu lửa Trung Đông và theo cách đó không phải dựa vào quân đội Mỹ để đảm bảo sự tiếp cận và bảo vệ các tuyến vận tải.

Nói theo cách khác, những dự án này và những điều tương tự ẩn chứa trong tương lai Âu Á là rất quan trọng, không chỉ v́ những ǵ chúng kết nối mà c̣n bởi những ǵ chúng xóa bỏ: Mỹ.

Bị cho ra ŕa

Chính quyền Bush đă lường trước được cách tiếp cận Bắc Triều Tiên của Lee Myung Bak bằng cách quăng ra củ cà rốt và vung vẩy cây gậy. Tuy nhiên, vào năm 2006, Washington đă có một cú ṿng ngược lại và bắt đầu nghiêm túc lôi kéo B́nh Nhưỡng. Chính quyền Obama thực hiện chiến thuật khác, cuối cùng theo chính sách “kiên tŕ chiến lược”, một lối nói trại của việc lờ Bắc Triều Tiên đi và hy vọng nước này không nổi cơn thịnh nộ.

Chính sách đó không có tác dụng. Bắc Triều Tiên đă tăng tốc tối đa với chương tŕnh hạt nhân của nước này. Chiến dịch không kích của Mỹ/NATO chống lại Muammar Gaddafi của Libya, người từ bỏ chương tŕnh hạt nhân của ḿnh để đảm bảo các mối quan hệ tốt hơn với phương Tây, sẽ càng khiến B́nh Nhưỡng tin rằng vũ khí hạt nhân là sự đảm bảo tối thượng cho an ninh nước này. Chính quyền Obama tiếp tục đ̣i B́nh Nhưỡng phải chứng tỏ sự thành thật về giải trừ hạt nhân như một điều kiện tiên quyết để nối lại đàm phán. Mặc dù Washington mới đây đă gửi một số lượng nhỏ hàng cứu trợ lũ lụt, nước này từ chối cung cấp bất kỳ một sự hỗ trợ thực phẩm nào. Thay vào đó, hồi tháng 6, Hạ viện Mỹ đă thông qua một sửa đổi đối với dự luật nông nghiệp, theo đó cấm mọi hoạt động viện trợ thực phẩm cho Bắc Triều Tiên, bất chấp sự cần thiết.

Mặc dù chính quyền nhiều khả năng sẽ cử đặc sứ Stephen Bosworth tới Bắc Triều Tiên vào cuối năm nay, không ai hy vọng sẽ đạt được những thay đổi lớn trong chính sách hoặc các mối quan hệ. Với cuộc bầu cử Tổng thống sắp diễn ra, chính quyền Obama có thể sẽ không chi vốn chính trị về Triều Tiên – không phải khi phe Cộng ḥa chắc chắn sẽ dán mác cho bất kỳ một động thái mới nào là “chính sách nhân nhượng” của một “nhà nước khủng bố”.

Obama lên nhậm chức với một khát vọng dịch chuyển chính sách của Mỹ khỏi trọng tâm Trung Đông và xác nhận lại tầm quan trọng của Mỹ như một cường quốc Thái B́nh Dương, đặc biệt là trong bối cảnh Trung Quốc đang gia tăng sự ảnh hưởng trong khu vực. Nhưng Tổng thống Mỹ đă đầu tư vào những chiếc máy bay không người lái nhiều hơn vào ngoại giao, tiếp tục cuộc chiến chống khủng bố với cái giá của một kiểu ràng buộc đối phương một cách táo bạo hơn như ông từng gợi ư khi c̣n là một ứng viên. Trong khi đó, chính quyền sẵn sàng chờ điều đó diễn ra cho đến khi các cuộc bầu cử mới trở thành lịch sử – và đến khi ấy, có thể đă quá muộn để bắt kịp những biến chuyển trong khu vực.

Sau tất cả, Washington đă chứng kiến Trung Quốc trở thành một đối tác thương mại hàng đầu của gần như tất cả các nước châu Á. Tương tự, các quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc với Đài Loan đă gắn bó hơn đáng kể, một thực tế mà thậm chí phe đối lập ở ḥn đảo này phải chào thua. Quyết định không chọc giận Bắc Kinh quá nhiều của chính quyền Obama mới đây do bán các phi cơ chiến đấu F-16 tân tiến cho Đài Loan, thay vào đó chọn một một phiên bản nâng cấp đơn thuần của F-16 mà đảo này mua trong những năm 1990, là một dấu hiệu rơ ràng cho thấy sự suy giảm tương đối của Mỹ trong khu vực, theo nhà phân tích Robert Kaplan.

Tiếp theo, sự hiện diện quân sự của Mỹ ở Thái B́nh Dương sẽ tiêu tốn rất lớn. Điều này có vẻ là một mục tiêu lư thú của những người cắt giảm ngân sách ở Washington. Các thành viên chủ chốt của Quốc hội như các thượng nghị sĩ John McCain và Carl Levin đă bày tỏ sự lo lắng về mức giá cao của kế hoạch “tái liên kết chiến lược” ở Châu Á mà trong số nhiều thứ khác có sự mở rộng căn cứ quân sự ở Guam cùng việc nâng cấp các cơ sở ở Okinawa. Phản ứng trước câu hỏi về việc cắt giảm quân sự tiền ẩn, tân Thứ trưởng Quốc pḥng Ashton Carter khẳng định rằng việc giảm bớt quân số và căn cứ quân sự Mỹ ở nước ngoài “đang nằm trên bàn thảo luận”.

Tương lai của Đông Á hầu như không phải là một sự định sẵn, một sự bùng nổ kinh tế và hội nhập cũng không phải là viễn cảnh có thể duy nhất. Gần như mỗi nước trong khu vực đều tăng mạnh chi tiêu quân sự của ḿnh. Có rất nhiều căng thẳng, đặc biệt là ở những vùng biển giàu năng lượng mà các nước cùng tuyên bố chủ quyền. Sức tăng trưởng kinh tế sửng sốt của Trung Quốc có thể không bền vững trong thời gian dài. Và Bắc Triều Tiên rút cục có thể quyết định trở thành một cường quốc quân sự mạnh mẽ nhưng nghèo túng về kinh tế.

Tuy nhiên, các đường xu hướng cho năm 2012 và sau đó chỉ tới một sự ràng buộc lớn hơn trên bán đảo Triều Tiên, ngang qua eo biển Đào Loan, và giữa hai châu lục Âu – Á. Ngay lúc này, Mỹ – với tất cả sức mạnh quân sự của nước này – không phải là một phần thực sự trong bức tranh đang nổi lên này. Liệu chưa phải lúc người Mỹ thừa nhận rằng những năm tháng làm siêu cường Thái B́nh Dương đă qua rồi và thay vào đó hăy nghĩ một cách sáng tạo về cách thức trở thành một đối tác Thái B́nh Dương?
____________________ ___
Về tác giả: Ông John Feffer là đồng giám đốc tạp chí Foreign Policy in Focus tại Viện Nghiên cứu Chính sách, viết chuyên mục World Beat của tạp chí và sắp ra mắt một cuốn sách về Islamophobia với nhà xuất bản City Lights năm 2012. Bài viết này lúc đầu được đăng ở TomDispatch. Các ư kiến đưa ra trong bài đều của tác giả.

Chú thích ảnh: Tướng Trần Bỉnh Đức (trái), Tổng Tham mưu trưởng Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc và Đô đốc Mike Mullen (phải), Tổng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, duyệt đội danh dự trong một buổi lễ đón tiếp ông Mullen tại Ṭa nhà Bayi ngày 11 tháng 7 năm 2011 ở Bắc Kinh, Trung Quốc. Ông Mullen đang thăm Trung Quốc 4 ngày để bàn thảo về những tranh chấp giữa Trung Quốc với Philippines và Việt Nam về Biển Đông, cũng như các cuộc hội đàm hạt nhân bị tŕ hoăn với Bắc Triều Tiên. (Alexander F. Yuan-Pool/Getty Images)