Thời sự Thế giới
T́nh h́nh bi đát của báo chí Mexico!
Vị Nhân
- Cuộc chiến ma túy ở Mexico chưa đầy nửa thập niên gây ra trên dưới 50 ngàn người mất mạng. Báo chí Mexico trong t́nh trạng này sống thường trực trong đe dọa và đă có trên dưới 100 kư giả thiệt mạng hoặc mất tích chỉ v́ tường thuật các vụ bạo hành do xă hội đen và hành vi hối lộ của giới công quyền tham nhũng. Phần lược dịch sau đây dựa vào nhiều nguồn tài liệu nhất là bài Dangerous News đăng trên tờ Bloomberg Businessweek số 30/4-06/5.
Ismael Bojorquez, chủ biên của tờ tuần báo Riodoce, ở thành phố Culiacan ở Mexico, nhận được tin sốt dẻo một chàng trai bị trúng một tràng đạn khi đang lái chiếc Lamborghini trên đường Presa Azucar.
Các vụ hạ sát giới trẻ không phải là hiếm có ở thủ phủ tiểu bang Sinaloa nhưng vụ phục kích này lại khác biệt. Chàng tuổi trẻ trong tuổi hai mươi bị bắn chết nghe nói là con trai của Joaquin “El Chapo” Guzman, bố già của băng Sinaloa, một thủ băng ma túy hắc ám và quyền lực nhất của Mexico.
Một tin chấn động. Nhưng khi nhà báo tới hiện trường là phố Presa Azucar th́ không thấy xác chết và cũng chẳng thấy chiếc Lamborghini tại nơi cho rằng đă xảy ra vụ hành quyết. Chính tại đây người ta lắc đầu phủ nhận có việc như thế xảy ra nhưng các phóng viên thấy rơ ràng có chứng cớ: ngổn ngang trên mặt đường mảnh kính vụn pha với máu. Bojorquez cho chụp h́nh hiện trường và tới trạm cảnh sát địa phương chỉ ở cách hiện trường “tai nạn” chừng 200 mét nhưng nhân viên ở đây lắc đầu, bảo rằng không biết ǵ cả và khuyên Bojorquez nên tới quận mà hỏi vị cảnh sát trưởng th́ biết thực hư. Điện thoại cho vị này th́ được ông trưởng ty nhỏ giọng rằng ông ta không thể tuyên bố bất cứ điều ǵ và ngỏ ư thử hỏi vị biện lư của thành phố xem sao. Đến lần ông biện lư cũng chỉ nói: “Thực ra chẳng có ǵ mà ồn ào. Anh ta c̣n sống nhăn!”
Nhân viên của Riodoce không chịu bỏ cuộc, gọi điện thoại về nhiều nơi thăm ḍ nhiều nguồn tin khác nhau, th́ biết quả có vụ bắn chết người tại hiện trường. Nhưng thanh niên bị bắn hạ không đi trên xe Lamborghini màu trắng mà trên xe Ferrari trắng. Đặc biệt tên nạn nhân là Marcial Fernandez cũng là một thiếu gia. Marcial là con của một thủ lănh băng ma túy có tên là Manuel, một đồng minh của bố già El Chapo, và nổi tiếng trên giang hồ với hỗn danh El Animal và La Puerca (heo nái).
Nhân viên của báo Riodoce cũng thu thập được tin có một cuộc đối mặt suưt xảy ra đụng độ khi cảnh sát và những người ṭ ṃ vây quanh chiếc xe Ferrari đầy vết đạn để chờ biện lư tới th́ một nhóm người có vơ trang đi xe xịch tới phố Presa Azucar. Họ chĩa súng vào cảnh sát, rồi mang xác cậu ấm Fernandez và lái đi mất. Khi hai phóng viên nhiếp ảnh tới hiện trường th́ cảnh sát bảo chẳng có ǵ xảy ra cả rồi lẳng lặng rút lui. Gần sáng thi một nhóm lạ mặt mang xe tới kéo xe của Fernandez đi luôn, chỉ để lại vết máu và đầy đường kính vỡ và là những ǵ sáng bạch nhật hôm sau khi Bojorquez tới đă chứng kiến.
Báo chí không hề đăng tải tin này, truyền thanh truyền h́nh lờ đi. Fernandez bị hạ sát vào lúc 2:30 sáng Chủ nhật 5/9/2010 nhưng đến cuối ngày hôm sau vẫn chẳng có mảy may tin chính thức.
Như nhiều vụi hạ sát ở Culiacan, cái chết của Fernandez bị liệt vào loại phải ỉm đi. Bojorquez nhận xét “cảnh sát giữ im lặng, chính quyền im tiếng và báo chí cũng nín thinh”. Một trong hai phóng viên nhiếp ảnh hôm đó tới hiện trường “tai nạn” th́ một người hôm sau chuồn khỏi tỉnh v́ sợ bị thanh toán.
Tại sao vậy? V́ bạo lực nhấn ch́m báo chí và đe dọa giới công quyền vốn có khá nhiều phần tử tham nhũng.
Theo tổ chức kư giả vô biên giới “Reporters Without Borders”, có tới 80 nhà báo Mễ đă bị hạ sát và 14 người mất tích kể từ năm 2000. Tại Juarez, ở biên giới phía bắc, tờ báo lớn nhất của thành phố, tờ El Diario trong hơn 3 năm qua đă có 2 kư giả bị giết. Chủ bút tờ El Manana ở Nuevo Laredo, bị đâm chết vào năm 2004, và hai năm sau một bọn vơ trang đă xả sùng và ném lựu đạn vào ṭa soạn khiến một kư giả bị thương nặng. Tờ Riodoce cũng bị tấn công bằng lựu đạn vào năm 2009 nhưng may mắn không ai bị thương.
Bạo lực hoành hành nên Mexico vào năm 2011, mà theo xếp hạng của viện báo chí thế giới (International Press Institute), đă giành ngôi của Iraq về quốc gia nguy hiểm nhất cho giới kư giả.
Bước sang 2012, t́nh trạng bạo hành báo chí không giảm. Vào đầu năm 2012, một kư giả của tờ Ultima Palabra bị xă hội đen truy đuổi ở ngoại ô Monterrey và bắn chết. Cuối tháng 4/2012, hai kư giả ở Veracruz bị mất tích và vào đầu tháng 5 thi thể của họ được t́m thấy, bị chém thành nhiều khúc và nhét trong bao tải ném xuống mương.
Jorge Zepeda Patterson, cựu chủ biên tờ El Universal ở Mexico City, buồn bă nhận định: “Tội ác gây ra cho kư giả ở mức địa phương không bị trừng phạt. Chúng tôi đă mất khả năng để nói lên những ǵ xảy ra ở quốc gia ḿnh”.
Các cuộc bạo hành nhắm vào giới truyền thông ở Mexico đă thành công: Ngày nay phần lớn các báo chí, truyền thanh và truyền h́nh không dám tường thuật các vụ bạo hành do ma túy gây ra. Nhất là ở địa phương, các hăng thông tin chỉ đăng lại những tin tức chính thức do chính quyền đưa ra liên quan đến các vụ bắt giữ và sát hại.
Trong những vùng an ninh tệ hại nhất, bọn xă hội đen c̣n điện thoại cho báo chí ra lệnh cấm đăng tin nổ súng nào đó và cần đăng vụ bạo hành nào nhằm khủng bố tinh thần đối thủ của chúng.
Tóm lại, ở Mexico không phải tin nào về cuộc chiến ma túy cũng có thể đăng tải mà phải tùy xem các băng ma túy có cho phép hay không và giới hữu trách tính toán lợi hại khi thông tin với báo chí. Và nếu có cho đăng th́ cũng phải tuân thủ khi nào mới được loan tin và loan tin ở mức nào.
Trong t́nh h́nh bi quan cho người cầm bút phản ánh dư luận như thế chỉ có một tờ báo nhỏ ở Mexico và ở thủ phủ của bạo hành dám đăng tải tin tức về cuộc chiến ma túy: Riodoce.
Riodoce, một tờ báo của thủ phủ Culiacan, là quê hương của một băng ma túy có thế lực nhất. Chính nơi này là chiến trường đẫm máu của hai phe giành đất làm ăn. Đó là băng Sinaloa của El Chapo và băng Beltran Leyva. Chỉ trong 3 tháng đă có 387 người thiệt mạng.
Bạo lực gieo kinh hoàng cho mọi giới và người dân muôn biết nguy cơ đă tới đâu rồi để né tránh tai bay vạ gió. Dĩ nhiên, có nhiều địa chỉ hoặc trên internet hoặc trên báo chí người đọc ở Mễ có thể biết tin tức về các vụ bắn giết liên quan đến ma túy nhưng Riodoce tự hào về các cuộc điều tra, t́m hiểu những mẩu chuyện và h́nh ảnh mà chính quyền cũng như các băng ma túy ghét phổ biến.
Làm việc mạo hiểm này, tờ báo đă bị đối phương nhắm tấn công. Trên mạng, th́ công ty California Web vốn trước kia cộng tác với Riodoce phải rút lui sau khi bị tin tặc phá hoại và chính ṭa báo Riodoce bị ném lựu đạn. Nhưng nhóm chủ trương Riodoce vẫn dấn thân và được xưng tụng. Nhân cơ hội một thành viên của nhóm là Javier Valdez được giải thưởng tự do báo chí, dân làm báo ở Culiacan đă tỏ ra hănh diện lây như Marcos Santos, của tờ Noroeste, nhận định: “Công việc họ làm thực kỳ diệu, họ làm chúng tôi hănh diện. Họ chẳng khác ngọn hải đăng”.
Công lao lớn nhất của nhóm Riodoce phải kể là của Ismael Bojorquez.
Ismael Bojorquez Perea ra đời vào năm 1956 ở Sinaloa, Mexico, tốt nghiệp Khoa Thông tin Xă hội (Social Communication) tại đại học Autonomous University ở Sinaloa. Năm 1990, ông làm thông tín viên chuyên môn cho đài truyền h́nh ở Mazatlan, Sinaloa, và 1992 gia nhập tờ báo Daily Noroeste ở Culiacan rồi trở thành người đứng đứng đầu tiểu ban thông tin của nhật báo lớn này. Trong khoảng thời gian này, ông làm thông tín viên cho tờ báo quốc gia Proceso. Năm 2003, cùng một nhóm năm đồng nghiệp tách rời Noroeste để thành lập một tờ báo riêng, độc lập có tên là báo Riodoce. Riodoce có nghĩa là “con sông thứ mười hai”, ám chỉ tờ báo là “ḍng sông dư luận” góp mặt vào mười một con sông trong tiểu bang Sinaloa.
Tờ báo ra đời trong đủ mọi khó khăn từ tài chính tới hoàn cảnh xă hội. Ban đầu tờ báo bị chính quyền địa phương làm khó dễ v́ hay phê phán giới hữu quyền nhất là vị thống đốc Sinaloa ngày đó. Vị thống đốc này và dàn nhân viên dưới quyền, kể cả cảnh sát trưởng, bị tố đă tham nhũng nên đă ra lệnh cho giới thương gia trong vùng không được đăng quảng cáo trên tờ Riodoce, nhưng Riodoce vẫn vươn ḿnh lên nhờ trung thực với ng̣i bút, nên vẫn được độc giả ủng hộ và đả bại bọn cường quyền. Nhưng hiện giờ Riodoce phải tranh thủ tồn tại trước áp lực từ bóng tối, từ những thế lực ma túy vô cùng mănh liệt với những kẻ bất chấp thủ đoạn tàn bạo ḥng bịt miệng cơ quan ngôn luận trung thực.
Hiện giờ Ismael Bojorquez là chủ nhiệm của tuần báo Riodoce. Nhờ nhóm ông, Riodoce được trao giải thưởng cao quư nhất Maria Moors Cabot Prizes vào năm 2011 của đại học báo chí Columbia University Graduate School of Journalism, về vai tṛ thông tin trung thực trong vùng Mỹ Latinh và Caribbean.
Nhờ đâu Riodoce thành công trong một môi trường hắc ám như Mexico?
Như đă tŕnh bày, làm báo ở Mexico đă khó nhưng ở Sinaloa c̣n khó khăn hơn. Ở Sinaloa ngay trong thập niên 1970 đă có mặt các “capos” (trùm buôn lậu ma túy) và “nacos” là các tay giang hồ đàn em. Bạo hành do bọn nacos đă khiến vùng này biến dần thành mảnh đất vô pháp luật. Có thể nói ở Sinaloa xă hội đen đă có ảnh hưởng tới mọi sinh hoạt đời thường nên ai muốn phản ánh dư luận trên báo chí là làm một hành vi vô cùng nguy hiểm.
Ismael Bojorquez đă nh́n nhận: “Khó chấp nhận nhưng buồn thay sự thực bạo hành ẩn tàng. Nó chẳng khác một con rắn hổ mang đang nằm yên mà chúng ta không biết lúc nào nó mổ”.
Riodoce lúc mới ra đời vào 2003 số bán rất khiêm tốn v́ nó ch́m lẫn trong các báo chung quanh, đa số sợ bạo lực nên rụt rè trong việc thông tin. Muốn trở thành tờ báo độc lập và chiếm lănh thị trường, Riodoce phải can đảm và trung thực. Các tay quản lư của tờ báo nhận thấy họ không thể tránh né các vấn đề thời sự nóng bỏng do cuộc chiến ma túy gây ra th́ báo mới có cơ hội tăng số bán. Nhưng đồng thời cũng không thể liều mạng v́ lợi nhuận. Lập trường của tờ báo phải là chiết trung, vừa trung thực trong việc thông tin nhưng vừa chọn lọc tin tức tránh gây cho xă hội đen có cớ gây hấn với tờ báo.
Trong một cuộc phỏng vấn mới đây, Javier Valdez, một nhà báo kỳ cựu và là một sáng lập viên của Riodoce, cho biết bí quyết làm báo: “Chúng tôi làm việc trong nguy hiểm và đe dọa thường trực... Chúng tôi chỉ cho in 60 phần trăm những ǵ chúng tôi biết... chúng tôi ư thức rằng phải giữ tính mạng nhà báo chứ không phải làm thánh tử đạo. Chúng tôi phổ biến tin tức càng nhiều càng tốt và tới mức càng sâu càng hay nhưng tránh vượt giới hạn. Có điều khó khăn là biên giới này mỏng manh đôi khi khó nhận ra”.
Cố gắng của nhóm kư giả Riodoce đă giúp tờ báo trở thành nguồn tài liệu quư giá, khả tín và dồi dào ở quốc nội Mexico cũng như trên thế giới đối với những ai muốn t́m hiểu cuộc chiến ma túy ở Mexico.
Một nữ kư giả nổi tiếng ở Mễ là Alma Guillermoprieto khi đề cập tới Riodoce đă nhận định: “Nó là một ngoại lệ so với sự thờ ơ chung về t́nh trạng bạo hành do ma túy gây ra ở Mexico”, và nhấn mạnh các kư giả Mễ và quốc tế nói chung muốn t́m hiểu tệ nạn ma túy bạo hành ở Culiacan và ở Mexico không thể không t́m tới nguồn tài liệu quư báu này.
Reply With Quote
Bookmarks