TẾT NGUYÊN ĐÁN

[nguyenlocyen]

TẾT NGUYÊN ĐÁN
Việt Nam lễ hội rất phong phú, đa dạng, nhưng bài viết trong khuôn khổ giới hạn, nên người viết chỉ nêu lên một vài phong tục lễ hội thường được nhắc nhở.
Tết Nguyên Đán(a): Chữ Tết là do chữ tiết (thời tiết) đọc trệch ra thành tết. Nguyên là nguyên thuỷ, bắt đầu. Đán là buổi sớm mai. Tết Nguyên Đán là tết mở đầu cho một năm. Tết năm mới của Việt Nam bắt đầu vào mùa xuân, trong không khí mát mẻ, cây cối, hoa cỏ tốt tươi, do đó năm mới sẽ hy vọng: Khoẻ khoắn, an lành và may mắn.
Tết Nguyên Đán đối với người Việt rất thiêng liêng nên mọi người, mọi gia đình, đều chuẩn bị từ đầu tháng chạp (trước một tháng), như: Tiền bạc, sửa sang nhà cửa, mua sắm rim mứt, quần áo mới để đón tết.
Tiễn đưa ông Táo: Ngày xưa ở Việt Nam (đến nay còn nhiều gia đình giữ tập tục này), người ta tin Táo Quân (Táo là bếp, Quân là vua: Thần Bếp), cai quản việc bếp núc, vào cuối năm vào ngày 23 tháng chạp (ÂL). Táo về chầu Ngọc Hoàng Thượng đế, báo cáo rành rẽ mọi việc của gia đình nơi thần Táo ở (nếu nhà bếp cấp quốc gia, thì Táo sẽ bẩm báo việc quốc gia).
Chuyện kể về thần Táo(b), thuở xa xưa có một nông dân cưới được một người vợ đẹp lắm, mỗi lần đi làm ruộng, ông mang bức hình của người vợ theo, để nơi bờ ruộng vừa làm vừa ngắm. Một hôm có một con quạ sà xuống gắp bức hình bay là đà, quạ bị người lính đi săn bắn trúng chân, nên quạ thả bức hình để thoát thân.
Người hướng dẫn đoàn lính đi săn là một vị Đại vương. Đại vương ngắm nghía người trong bức hình duyên dáng mặn mà, nên truyền lính đi tìm bà đem về cung. Ông nài nỉ và bắt buộc bà làm vợ. Người nông dân rầu rĩ, nhớ nhung, không làm lụng được, nên bị đói rách, đi lang thang, run rủi vào trúng nhà của người vợ cũ. Bà cho ông tiền bạc và ăn uống. Liền lúc đó nghe tiếng lính đi săn đã về xôn xao ngoài ngõ. Hốt hoảng quá! Bà bảo người chồng cũ chui vào lò để trốn. Lính đem con nai vừa bắn được bỏ vào lò để thui. Bà quá hối hận, vì vô tình đã đem thui chết người chồng cũ. Nên bà nhảy vào lò lửa chết chung, cho trọn tình nghĩa. Đại vương sững sốt, quá lưu luyến vợ nên cũng nhảy vào lò cùng chết. Ngọc Hoàng nghe bẩm báo sự việc, ngẫm nghĩ cả ba người đã chết thật chan chứa tình nghĩa, nên phong cả ba người là Thần Táo, do đó Táo Quân có hai ông một bà.
Từ đấy người ta thờ Táo Quân với câu đối: “Hữu đức năng tư hoả. Vô tư khả đạt thiên”. Nghĩa là: Có tài săm soi lửa. Khả năng bẩm báo trời.
Cây nêu: Người Việt khi xưa tin tưởng, ngày tết ma quỉ hay quấy nhiễu, nên trước sân dựng cây nêu là cây tre với lá phướn và rắc vôi trên mặt đất, bởi tin rằng ngày xưa Phật đã cấm ma quỉ đến nơi có các vật này.
Gởi tết: Con cháu các ngành thứ ở riêng, mang hoa qủa, bánh mức về nhà trưởng (nhà thờ ông bà) để nhà trưởng cúng tổ tiên.
Biếu tết: Biếu tết là trò tặng quà đến thầy, hay người ta tặng quà với nhau giữa những người trong họ hàng, bạn bè, người làm cùng sở, để gây thêm tình thân mật.
Lễ Giao thừa: Theo Hán Việt từ điển của Đào Duy Anh, giao thừa là: “Cũ giao lại, mới đón lấy”. Trong lễ giao thừa, nơi các đình miếu cúng tế do làng trưởng hay vị tiên chỉ hoặc thủ từ đứng làm chủ lễ. Tại tư gia do người gia trưởng sắp xếp việc cúng bái, vậy cúng ai? Theo Phan Kế Bính trong “Phong tục Việt Nam” viết: “Tục ta tin rằng mỗi năm có một ông Hành khiển coi việc nhân gian, hết năm thì thần nọ bàn giao cho thần kia, cho nên cúng tế để tiễn ông cũ và đón ông mới”. Như vậy có 12 vị Hành khiển, theo địa chi (Tý, Sửu... Hợi), mỗi năm một vị Hành khiển vâng mệnh Ngọc hoàng đến trần gian. Người Việt cúng bái còn cảm tạ Ông bà Tổ tiên, Thổ công và âm hồn đã phù hộ gia đình hay làng xóm suốt năm qua. Giờ giao tiếp giữa hai năm, cũ và mới gọi là “Lễ Trừ tịch”.
Lễ Trừ tịch là giờ phút cuối cùng của năm cũ bắt đầu sang năm mới. Cuối giờ Hợi (12 giờ đêm) ngày 30 tháng Chạp (tháng thiếu ngày 29) qua giờ Tý của mùng một tháng Giêng năm sau. Lễ trừ tịch có ý là bỏ tất cả những cái đã qua, những điều cũ, xấu của năm rồi, đón lấy cái mới mẻ tốt đẹp năm tới, cũng có nghĩa là lễ trừ ma quỷ. Lễ trừ tịch cử hành vào lúc giao thừa nên người ta, cũng có thể gọi là Lễ Giao thừa. Sau đó, người ta thường chọn hướng để xuất hành, mong gặp được điều may mắn suốt năm.
Hái lộc: Khi đi xuất hành hay đi dự lễ giao thừa ở chùa, nhà thờ, đền, đình, nhân dịp bẻ một nhánh cây nhỏ, có lá sởn sơ; như cây đa, cây đề, cây si, gọi là cành lộc, đem về cắm ở bàn thờ, tin tưởng sẽ đem lại sự may mắn cho gia đình trong năm mới.
Ngày tết Nguyên Đán thường là 7 ngày, từ ngày mùng một đến mùng bảy hạ nêu. Trong thời gian tết, nhiều nơi tổ chức hội hè, đình đám nhộn nhịp như: Bài chòi, bầu cua, lô tô. Nơi chùa, nhà thờ người tấp nập, ngoài đường người dập dìu, quần áo chỉnh tề. Gặp nhau chúc tết chân tình, lời lẽ nhỏ nhẹ lịch sự.
Mừng tuổi: Ngày xưa con cháu mừng tuổi là lạy tổ tiên đã mất; lạy ông bà còn sống, và được ông bà cho tiền. Ngày nay người lớn bỏ tiền vào phong bì màu đỏ, cho con cháu hay trẻ em quen biết, để các em hoan hỷ đầu năm, tiền này gọi là tiền lì xì, hay tiền mở hàng đầu năm.
Tảo mộ: Tảo mộ là sang sửa mồ mả tổ tiên, mồ mả người đã mất, để hồn người chết được hưởng tết vui vẻ, có nơi chờ đến tháng ba, tết Thanh minh mới tảo mộ.
(Trích trong "Sử Việt-Đât Việt" của tác giả)

Cảm tác: TẾT NGUYÊN ĐÁN

Việt Nam lễ hội biết bao nhiêu!
Nguyên Đán, sửa sang đẹp đẽ nhiều
Trong ngõ, dựng nêu phơ phất đứng
Ngoài sân, đốt pháo rộn ràng kêu

Hăm ba tháng chạp, Táo đi chầu
Bẩm báo Ngọc Hoàng, đủ trước sau
Chuyện nước, lớp lang rành rẽ tấu
Việc nhà, trình tự rõ ràng tâu

Giao thừa, trừ tịch phút uy linh
Năm mới gặp nhau, chan chứa tình
Mừng tuổi, mừng xuân, mừng khách khứa
Chúc tài, chúc lộc, chúc khang ninh
______________
(a) - Sự khác biệt giữa Ta và Tàu trong cách gọi về Tết Nguyên Đán và Năm Âm Lịch:
- Việt Nam gọi tết con Mèo (Cat) hay năm con Mèo, thì Tàu nói là tết con Thỏ (Rabbit) hay năm con Thỏ.
- Việt Nam gọi tết con Trâu (Buffalo) hay năm con Trâu, thì Tàu nói là tết con Bò (Ox) hay năm con Bò.
- Việt Nam gọi tết con Dê (Goat) hay năm con Dê, thì Tàu nói là tết con Cừu (Sheep), hay năm con Cừu .
Thi hào Nguyễn Trãi là người hiểu biết sâu sắc, lỗi lạc. Trong Bình Ngô Đại Cáo, ông đã xác định sự khác biệt Văn Hóa giữa Việt và Tàu là:
Như nước Đại Việt ta từ trước,
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu,
Nước non bờ cõi đã chia,
Phong tục Bắc Nam cũng khác,
Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần; bao đời xây nền độc lập,
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên; mỗi bên hùng cứ một phương.
(b). Chuyện kể về Thần Táo, người viết được nghe hiền mẫu kể chuyện lúc còn nhỏ, xin thuật lại.