"Bình Ngô Đại Cáo" - Nguyễn Trãi viết năm 1428

[Hải Tần]

"Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,
lấy chí nhân mà thay cường bạo"
(Nguyễn Trãi)

Trước những biến chuyển rất căng thẳng của việc tranh chấp Việt - Trung Hoa ở biển Đông, TVG mời quý vị đọc lại bản "Bình Ngô Đại Cáo" (xem bài kèm ở dưới) do Nguyễn Trãi viết năm 1428 theo lệnh của Lê Lợi.

Bài "Hịch" này đã cũ trên 583 (?) năm, tuy nhiên hôm nay đọc lại (lưu ý đoạn thứ 3 - mục "Vừa rồi") có 6 câu mà sự trùng hợp về hoàn cảnh nghe rất lạnh gáy, nổi da gà...:


Vì họ Hồ chính sự phiền hà,
Để trong nước nhân dân oán hận.
Quân cuồng Minh đã thừa cơ tàn ngược (nguyên văn là "tứ ngược") ,
Bọn gian tà còn bán nước cầu vinh.
Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ.

Để cùng nhau suy gẫm.

TVG

________
Phụ đính:

Bình Ngô Đại Cáo

Tác giả: Nguyễn Trãi
Dịch giả: Trần Trọng Kim (*)

Tượng mảng:

Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân, quân điếu phạt chỉ vì khử bạo. Như nước Việt từ trước, vốn xưng văn hiến đã lâu. Sơn hà cương vực đã chia, phong tục bắc nam cũng khác. Từ Đinh, Lê, Lý, Trần, gây nền độc lập; cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, hùng cứ một phương. Dẫu cường nhược có lúc khác nhau, song hào kiệt đời nào cũng có.

Vậy nên:

Lưu Cung sợ uy mất vía, Triệu Tiết nghe tiếng giật mình. Cửa Hàm Tử giết tươi Toa Đô, sông Bạch Đằng bắt sống Ô Mã. Xét xem cổ tích, đã có minh trưng 83.

Vừa rồi:

Vì họ Hồ chính sự phiền hà, để trong nước nhân dân oán hận. Quân cuồng Minh đã thừa cơ tứ ngược 84 , bọn gian tà còn bán nước cầu vinh. Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn, vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ. Chước dối đủ muôn nghìn khóe, ác chứa ngót hai mươi năm. Bại nhân nghĩa, nát cả càn khôn, nặng khoa liễm 85

vét không sơn trạch. Nào lên rừng đào mỏ, nào xuống bể mò châu, nào hố bẫy hươu đen, nào lưới dò chim sả. Tàn hại cả côn trùng thảo mộc; nheo nhóc thay quan quả điên liên 86. Kẻ há miệng, đứa nhe răng, máu mỡ bấy no nê chưa chán. Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa. Nặng nề về những nỗi phu phen, bắt bớ mất cả nghề canh cửi. Độc ác thay ! trúc rừng không ghi hết tội; dơ bẩn thay ! nước bể không rửa sạch mùi. Lẽ nào trời đất tha cho, ai bảo thần nhân nhịn được.

Ta đây:

Núi Lam Sơn dấy nghĩa, chốn hoang dã nương mình. Ngắm non sông căm nỗi thế thù, thề sống chết cùng quân nghịch tặc. Đau lòng nhức óc, chốc là mười mấy nắng mưa; nếm mật nằm gai, há phải một hai sớm tối. Quên ăn vì giận, sách lược thao suy xét đã tinh; ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kỹ. Những trằn trọc trong cơn mộng mị, chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi. Vừa khi cờ nghĩa dấy lên, chính lúc quân thù đang mạnh.

Lại ngặt vì:

Tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu. Việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần, nơi duy ác hiếm người bàn bạc. Đôi phen vùng vẫy, vẫn đăm đăm con mắt dục đông 87 ; mấy thủa đợi chờ, luống đằng đẵng cỗ xe hư tả 88. Thế mà trông người, người càng vắng ngắt, vẫn mịt mờ như kẻ vọng dương 89. thế mà tự ta, ta phải lo toan, thêm vội vã như khi chửng nịch 90. Phần thì giận hung đồ ngang dọc, phần thì lo quốc bộ khó khăn. Khi Linh Sơn lương hết mấy tuần; khi Khôi huyện quân không một lữ. Có lẽ trời muốn trao cho gánh nặng, bắt trải qua bách chiết thiên ma; cho nên ta cố gắng gan bền, chấp hết cả nhất sinh thập tử. Múa đầu gậy, ngọn cờ phất phới, ngóng vân nghê bốn cõi đan hồ. Mở tiệc quân, chén rượu ngọt ngào, khắp tướng sĩ một lòng phụ tử. Thế giặc mạnh, ta yếu mà ta địch nổi; quân giặc nhiều, ta ít mà ta được luôn.

Dọn hay:

Đem đại nghĩa để thắng hung tàn, lấy chí nhân mà thay cường bạo. Trận Bồ Đằng sấm vang sét dậy, miền Trà Lân trúc phá tro baỵ Sĩ khí đã hăng, quân thanh càng mạnh. Trần Trí, Sơn Thọ mất vía chạy tan; Phương Chính, Lý An tìm đường trốn tránh. Đánh Tây Kinh phá tan thế giặc, lấy Đông Đô thu lại cõi xưa. Dưới Ninh Kiều máu chảy thành sông; bến Tụy Động xác đầy ngoại nội. Trần Hiệp đã thiệt mạng. Lý Lương lại phơi thây. Vương Thông hết cấp lo lường, Mã Anh không đường cứu đỡ. Nó đã trí cùng lực kiệt, bó tay không biết tính sao; ta đây mưu phạt tâm công, chẳng đánh mà người chịu khuất. Tưởng nó phải thay lòng đổi dạ, hiểu lẽ tới lui; ngờ đâu còn kiếm kế tìm phương, gây mầm tội nghiệt. Cậy mình là phải, chỉ quen đổ vạ cho người; tham công một thời, chẳng bỏ bày trò dơ duốc. Đến nỗi đứa trẻ ranh như Tuyên Đức 91 , nhàm võ không thôi; lại sai đồ nhút nhát như Thạnh, Thăng, đem dầu chữa cháy. Năm đinh mùi tháng chín, Liễu Thăng từ Khâu Ôn tiếng san; lại năm nay tháng mười, Mộc Thạnh tự Vân Nam kéo đến. Ta đã điều binh giữ hiểm để ngăn lối Bắc quân; ta lại sai tướng chẹn ngang để tuyệt đường lương đạo. Mười tám, Liễu Thăng thua ở Chi Lăng, hai mươi, Liễu Thăng chết ở Mã Yên. Hai mươi lăm, Lương Minh trận vong; hai mươi tám, Lý Khánh tự vẫn. Lưỡi dao ta đang sắc, ngọn giáo giặc phải lùi. Lại thêm quân bốn mặt vây thành, hẹn đến rằm tháng mười diệt tặc. Sĩ tốt ra oai tì hổ, thần thứ đủ mặt trảo nha. Gươm mài đá, đá núi cũng mòn; voi uống nước, nước sông phải cạn. Đánh một trận sạch không kình ngạc, đánh hai trận tan tác chim muông. Cơn gió to trút sạch lá khô, tổ kiến hổng sụt toang đê cũ. Thôi Tụ phải quì mà xin lỗi, Hoàng Phúc tự trói để ra hàng. Lạng Giang, Lạng Sơn thây chất đầy đường, Xương Giang, Bình Than máu trôi đỏ nước. Gớm ghê thay ! sắc phong vân cũng đổi; thảm đạm thay ! sáng nhật nguyệt phải mờ. Binh Vân Nam nghẽn ở Lê Hoa, sợ mà mất mật; quân Mộc Thạnh tan chưn Cần Trạm, chạy để thoát thân. Suối máu Lãnh Câu, nước sông rền rĩ; thành xương Đan Xá, cỏ nội đầm đìa. Hai mặt cứu binh, cắm đầu trốn chạy; các thành cùng khấu, cởi giáp xuống đầu. Bắt tướng giặc mang về, nó đã vẫy đuôi phục tôi; thể lòng trời bất sát, ta cũng mở đường hiếu sinh. Mã Kỳ, Phương Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến bể chưa thôi trống ngực. Vương Thông, Mã Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa, về đến Tàu còn đổ mồ hôi. Nó đã sợ chết cầu hòa, ngỏ lòng thú phục; ta muốn toàn quân là cốt, cả nước nghỉ ngơi.

Thế mới là mưu kế thật khôn, vả lại suốt xưa nay chưa có. Giang san từ đây mở mặt, xã tắc từ đầy vững nền. Nhật nguyệt hối mà lại minh, càn khôn bĩ mà lại thái. Nền vạn thế xây nên chăn chắn, thẹn nghìn thu rửa sạch làu làu. Thế là nhờ trời đất tổ tông khôn thiêng che chở, giúp đỡ cho nước ta vậy.

Than ôi !

Vẫy vùng một mảng nhung y nên công đại định, phẳng lặng bốn bề thái vũ mở hội vĩnh thanh. Bá cáo xa gần, ngỏ cùng cho biết.


_______
Ghi chú:

83 Minh trưng: chứng cớ rõ ràng.
84 Tứ ngược: Hết sức tàn ngược.
85 Khoa liễm: Thuế má.
86 Quan: Người không vợ; Quả: người góa chồng; Điên Liên: những kẻ không có nhà ở, không trông cậy vào đâu được.
87 Dục đông: ý nói muốn về lấy Đông Đô.
88 Hư tả: Cỗ xe không bên trái để đợi người hiền.
89 Vọng dương: Trông ra biển không thấy gì.
90 Chửng nịch: Vớt người chết đuối.
91 Vua Tuyên Tông nhà Minh, niên hiệu Tuyên Đức.


____________________ __________
Chú thích thêm của người sưu tầm:

(*) Theo sự hiểu biết của cá nhân tôi, bài "Bình Ngô Đại Cáo" bản Hán tự của Nguyễn Trãi có 3 người dịch nôm là : Ngô Tất Tố, Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim (và hình như Cụ Đào Duy Anh cũng dịch bài này? Nhưng tôi không rõ lắm !?)

Tôi chỉ có bản dịch của Trần Trọng Kim như đọc gỉa thấy ở trên (xin lưu ý là bản dịch bài này, và cả phần ghi chú, trích từ cuốn "Việt Nam Sử Lược" - của Lệ Thần Trần Trọng Kim).

Nhiều học giả nói là Cụ Lệ Thần Trần Trọng Kim lấy bản dịch nôm của Cụ Phó bảng Ức Thiên Bùi Kỷ (thân phụ của Đại sứ Bùi Diễm) cho vào cuốn “Việt Nam sử lược” mà lại “quên” đề tên dịch giả. Vả lại, Cụ Trần Trọng Kim giỏi về biên khảo; nhưng phần dịch nôm của Cụ coi bộ không được "bén" cho lắm ! Cụ TTK đã dịch cuốn "Đường thi" nhưng các học giả chỉ đọc cuốn này để lấy tài liêu chữ Hán chứ khó mà thưởng thức "tài" dịch nôm của Cụ Trần.

Ngoài ra, có người lại nói Đại sứ Bùi Diễm gọi Cụ Trần Trọng Kim là Cậu; thành ra tất cả là chuyện “người trong nhà với nhau cả” cho nên cũng chẳng cần phải đề tên để tuổi vào sách làm gì ?!

Kính xin quý vị cao kiến chỉ dẫn và bổ túc thêm cho rõ…


Thân mến

Trần Văn Giang (sưu tầm)