Nhà Trần hoặc Trần triều (Hán-Nôm: 家陳 ・陳朝, 1225-1400)
https://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%C3%A0_Tr%E1%BA%A7n
https://en.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%A7n_dynasty
https://fr.wikipedia.org/wiki/Dynastie_Tr%E1%BA%A7n
https://nuocnha.blogspot.com/2018/03...-nha-tran.html
Nhà Trần (1225-1400)
Nhà Trần hoặc Trần triều (Hán-Nôm: 家陳 ・陳朝, nhà Trần • Trần triều) là triều đại quân chủ phong kiến trong lịch sử Việt Nam, bắt đầu khi Trần Cảnh lên ngôi vào năm 1225, sau khi được Lư Chiêu Hoàng truyền ngôi. Những năm đầu tiên, Trần Cảnh c̣n nhỏ tuổi, toàn bộ quyền hành của nhà Trần đều do một tôn thất vai chú của Trần Cảnh là Trần Thủ Độ nắm quyền.
Trong giai đoạn nắm giữ quyền lực, nhà Trần vẫn đóng đô ở Thăng Long - kinh đô triều cũ, tiếp tục mở rộng và phát triển sự hưng thịnh có từ đời nhà Lư.
Về chính sách chính trị, các hoàng đế nhà Trần cũng xây dựng bộ máy nhà nước hoàn thiện hơn so với nhà Lư, họ tạo nên một hệ thống đặc biệt, trong đó các Hoàng đế sẽ sớm nhường ngôi cho Thái tử mà lui về làm Thái thượng hoàng, tuy nhiên vẫn cùng vị Hoàng đế mới điều hành chính sự.
Việc này được đánh giá là tích cực, khi ngôi Hoàng đế sớm có chủ, tránh được việc tranh giành ngôi vua như triều đại nhà Lư trước đó; và bản thân vị Hoàng đế sẽ tiếp xúc và làm quen việc cai trị cho đến khi trưởng thành.
Các mặt kinh tế, xă hội, giáo dục và nghệ thuật cũng hoàn chỉnh hơn và cho thấy Nho giáo, Đạo giáo đă có ảnh hưởng rơ rệt tới triều đại, tạo ra cục diện Tam giáo đồng nguyên, sự cân bằng ảnh hưởng của Phật giáo - Nho giáo - Đạo giáo.
Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông được coi là một danh nhân văn hóa nổi tiếng, người bảo trợ Phật giáo và Đạo giáo, thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng và truyền đến đời nay.
Tượng thờ Trần Nhân Tông ở Huế
Bên cạnh đó, những danh thần Đoàn Nhữ Hài, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Hiền, Nguyễn Trung Ngạn, Trương Hán Siêu, Chu Văn An, Trần Quang Triều,...là những cái tên nổi danh về tri thức, thơ văn, góp phần to lớn tạo nên thời kỳ nhà Trần hưng thịnh văn hóa.
Đoàn Nhữ Hài (chữ Hán: 段汝諧, 1280-1335)
Tượng thờ Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi tại chùa Dâu, Bắc Ninh.
Tượng thờ Chu Văn An tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám
Dưới triều Trần, lực lượng quân đội đặc biệt được chú trọng phát triển đủ sức đánh dẹp các cuộc nội loạn và đương đầu với quân đội các nước xung quanh. Lực lượng quân đội nhà Trần thiện chiến nhất là thủy binh, rồi kỵ binh, bộ binh, tượng binh....chính sách chia thực ấp cho các thân tộc trong họ, mỗi thế lực trong ḍng tộc đều có quân đội tinh nhuệ là nền tản lớn khiến quân đội nhà Trần tiêu diệt được cuộc xâm phạm của quân đội Nhà Nguyên, Đế quốc Mông Cổ qua 3 lần vào năm 1258, 1285 và 1287.
Lănh thổ nhà Nguyên năm 1294
Thời gian này xuất hiện một danh tướng kiệt xuất, vốn là tôn thất nhà Trần, chính là Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn; người có vai tṛ quan trọng trong chiến thắng vào năm 1285 và 1287.
Tôn xưng
Bài quá dài, phải cắt bớt
Lịch sử
Nguồn gốc
Tổ tiên vua là người đất Mân (có người nói là người Quế Lâm), có người tên là Kinh đến ở hương Tức Mặc, phủ Thiên Trường, sinh ra Hấp, Hấp sinh ra Lư, Lư sinh ra Thừa, đời đời làm nghề đánh cá. Vua (Thái Tông Trần Cảnh) là con thứ của Thừa, mẹ họ Lê, sinh ngày 16 tháng 6 năm Mậu Dần, Kiến Gia thứ 8 triều Lư.
Nguồn gốc tên
Bài quá dài, phải cắt bớt
Thay ngôi nhà Lư
Vốn sống bằng nghề đánh cá, họ Trần thường sinh sống làm ăn ở những vùng cửa sông ven biển, đến đời Trần Lư (ông nội của vua Trần Thái Tông) đă trở thành một cự tộc có thế lực vùng Hải Ấp (nay là xă Lưu Xá, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái B́nh).
Bài quá dài, phải cắt bớt
Liền sau đó, Trần Thủ Độ lại thu xếp cho Lư Chiêu Hoàng lên 7 tuổi lấy con trai thứ của Trần Thừa là Trần Cảnh (陳煚) lên 8 tuổi.
Một năm sau, vào tháng 12 âm lịch năm 1225, Trần Thủ Độ ép Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng, nhà Trần bắt đầu nắm quyền cai trị.
Khi lên ngôi, Trần Cảnh c̣n nhỏ, mọi việc triều chính đều trong tay Thái sư Trần Thủ Độ và cha là Thái thượng hoàng Trần Thừa.
Dẹp nội loạn
Từ năm 1211, trong nước Đại Việt đă h́nh thành ba thế lực phân cát lớn là:
• Họ Đoàn, Đoàn Thượng (Hải Dương và Hải Pḥng).
• Họ Trần, Trần Tự Khánh (Thái B́nh, Nam Định và nam Hưng Yên).
• Họ Nguyễn, Nguyễn Nộn (Quốc Oai, Hà Tây)
Triều đ́nh nhà Lư chỉ kiểm soát vùng xung quanh Thăng Long.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Thời kỳ thịnh trị
Nguyên Phong chi trị
Trần Cảnh khi lên ngôi vua chỉ mới 8 tuổi. Thái sư Trần Thủ Độ và Thái thượng hoàng Trần Thừa nhiếp chính và thực sự nắm quyền hành.
Trần Thủ Độ tuy bị đánh giá là người không có lễ giáo, thất học nhưng mưu lược hơn người, trị việc trong nước đều cẩn thận và chu toàn. Về mọi mặt, thời Thái Tông củng cố các vấn đề chính nhất là:
Bài quá dài, phải cắt bớt
Mỗi khi có dịp hạn hán, triều đ́nh thường ban hành luật miễn thuế khóa, mở lương thóc rồi đại xá. Cho nên quốc lực mau chóng khôi phục, Đại Việt lại trở nên phồn thịnh như thời nhà Lư. Trong ĐVSKTT có ghi chép:..
Bấy giờ quốc gia vô sự, nhân dân yên vui, người làm quan giữ măi một chức, người ở quán, các 10 năm mới được xuất thân, người ở sảnh, cục 15 năm mới được xuất thân, chức tể tướng th́ chọn người hiền năng trong tôn thất, có đạo đức, tài nghệ, thông hiểu thi thư th́ cho làm.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Trần Hoảng lên ngôi, sử gọi là Trần Thánh Tông.
Nhân Hiếu nhị hoàng
Dưới thời của Thánh Tông hoàng đế, mọi việc chính sự vẫn đều chu toàn, nhà Trần tiếp tục thịnh trị. Ông xưng là Nhân Hoàng (仁皇), niên hiệu cải thành Thiệu Long (紹隆).
Bài quá dài, phải cắt bớt
Năm 1293, Nhân Tông nhường ngôi cho Hoàng thái tử Trần Thuyên (陳烇), sử gọi là Trần Anh Tông. Ông tự xưng làm Anh Hoàng (英皇).
Anh Minh thịnh thế
Anh Tông hoàng đế là một vị Hoàng đế có tính trưởng thành cao trong các vị hoàng đế nhà Trần. Khi mới lên nối ngôi, Anh Tông hay uống rượu và đêm thường hay lén ra ngoài đi chơi, có lần bị đồ vô lại ném trúng đầu. Một hôm uống rượu say đến nỗi Thượng hoàng Nhân Tông ở Thiên Trường về kinh đô, các quan đều ra đón rước cả, mà vua vẫn nằm ngủ. Thượng hoàng giận lắm, truyền xa giá lập tức về Thiên Trường và hạ chiếu cho bách quan phải về đấy hội nghị định truất ngôi Anh Tông.
Khi Anh Tông tỉnh rượu, biết thượng hoàng về kinh đô, sợ hăi quá, vội vàng chạy ra ngoài cung gặp một người học tṛ tên là Đoàn Nhữ Hài (段汝諧), mượn thảo bài biểu để dâng lên tạ tội, rồi cùng với Nhữ Hài xuống thuyền đi suốt đêm đến phủ Thiên Trường. Thượng hoàng xem biểu rồi quở mắng một lúc, và tha lỗi cho Anh Tông. Về đến kinh sư, Anh Tông cho Đoàn Nhữ Hài làm ngự sử trung tán, và từ đấy không uống rượu nữa.
Trần Anh Tông (陳英宗)
Bài quá dài, phải cắt bớt
Minh Tông sau đó truyền ngôi cho Thái tử Trần Vượng, gọi là Trần Hiến Tông. Hiến Tông chết khi c̣n trẻ, ông lập con của Lệ Thánh hoàng hậu là Trần Hạo (陳暭), tức Trần Dụ Tông. Năm 1358, Thượng hoàng Minh Tông băng hà, hưởng dương 59 tuổi. Dụ Tông tự ḿnh điều hành chính sự, thời kỳ suy vong của nhà Trần bắt đầu.
Thời kỳ suy tàn
Dụ Tông suy trị
Trần Dụ Tông tuy được đánh giá thông minh, hiểu rộng, sách vở đều thông nhưng đến khi Thượng hoàng Minh Tông băng hà, ông trở nên bỏ bê chính sự. Ông ham mê tửu sắc, ra lệnh cho xây cung điện, tạo sưu cao, thuế nặng làm cho nhân dân vô cùng khổ sở và ca thán. Trong nước, giặc giă nổi lên khắp nơi. Trong khi đó tại triều đ́nh, các bọn gian thần kéo bè kết đảng và trở nên lộng hành vô cùng.
Chu Văn An (朱文安), một vị quan thanh liêm, trung thần tại triều đ́nh, đă dâng Thất trảm sớ (七斬疏) đề nghị trị tội những tên tham quan ô lại. Vua Trần Dụ Tông đă không nghe theo nên Chu Văn An đă từ quan về nhà dạy học.
https://s20.postimg.org/4v7z9jlil/Chu_Van_An.jpg
Tượng thờ Chu Văn An tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám
Bài quá dài, phải cắt bớt
Loạn Dương Nhật Lễ
Năm 1369, Trần Dụ Tông băng hà, hưởng dương 34 tuổi, cai trị được 28 năm.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Cùng năm ấy, Cung Định vương Trần Phủ lên ngôi, tức là Trần Nghệ Tông.
Hồ Quư Ly chiếm ngôi
Nghệ Hoàng giữ ngai vị được 2 năm, lên làm Thái thượng hoàng và nhường ngôi cho em là Trần Kính lên thay, tức là Trần Duệ Tông. Năm 1377, Duệ Tông tử trận ở Chiêm Thành, Nghệ Hoàng lập con Duệ Tông là Trần Hiện (陳晛) lên thay, sử gọi là Trần Phế Đế. Thượng hoàng Nghệ Tông nắm quyền bính trong tay quyết định mọi việc nhưng lại quá tin dùng một ḿnh Hồ Quư Ly (黎季犛), là cháu của Minh Từ thái phi, mẹ của Nghệ Hoàng.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Năm 1400, Quư Ly phế truất Thiếu Đế rồi tự xưng làm vua, chiếm lấy ngôi nhà Trần, đổi sang họ Hồ (胡), lập ra triều đại nhà Hồ.
Nhà Trần chấm dứt, kéo dài 175 năm với 13 đời hoàng đế.
Nhà Hậu Trần chống quân Minh
Hồ Quư Ly làm vua được 7 năm th́ mất nước vào tay quân Minh.
Tôn thất nhà Trần khởi nghĩa chống quân Minh, nhà Trần được tái lập bởi Giản Định đế - Trần Ngỗi vào tháng 10 âm lịch năm 1407 tại Ninh B́nh.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Nhận định
Về chiến thắng Mông - Nguyên
Theo đánh giá của các sử gia, việc nhà Trần lên thay nhà Lư vào đầu thế kỷ 13 là cần thiết và kịp thời cho sự phục hưng nước Đại Việt bị suy yếu nghiêm trọng cuối thời nhà Lư. Nếu không có sự xuất hiện của nhà Trần, nước Đại Việt sẽ khó tồn tại trong cảnh cát cứ (Nguyễn Nộn, Đoàn Thượng) bên trong và họa Mông - Nguyên bên ngoài như các nước Đại Lư, Nam Tống láng giềng. Nguyên nhân cơ bản nhất cho những thành công của nhà Trần là chính sách đoàn kết nội bộ của những người lănh đạo. Dù trong hoàng tộc nhà Trần có những người phản bội theo nhà Nguyên nhưng nước Đại Việt không bị mất, nhờ sự ủng hộ của đông đảo dân chúng.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Về hậu kỳ nhà Trần
Nh́n chung, triều Trần có thể chia ba thời kỳ: thời thứ nhất từ Thái Tông đến Nhân Tông là thời xây dựng và chống Mông-Nguyên, thời thứ hai từ Anh Tông đến Hiến Tông (có thượng hoàng Minh Tông) là thời kế tục, thời thứ ba từ Dụ Tông (sau khi thượng hoàng Minh Tông mất) tới khi kết thúc là thời suy tàn.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Dù sao, nhà Trần vẫn là một trong những triều đại nổi bật nhất trong lịch sử Việt Nam. Trang sử về nhà Trần trong sử sách nằm trong số những trang sáng nhất và để lại nhiều bài học cho đời sau.
Đối ngoại
Xem thêm: Ngoại giao Việt Nam thời Trần
Trong triều đại nhà Trần, ngoài những cuộc chiến tranh với quân Nguyên Mông ở phía Bắc th́ Đại Việt cũng có những sự liên hệ với các nước láng giềng phía tây và phía nam là Ai Lao và Chiêm Thành.
Với Chiêm Thành
Bài quá dài, phải cắt bớt
Vua Chiêm trúng đạn tử trận, quân Chiêm bỏ chạy và sau đó con của Chế Bồng Nga hàng phục Đại Việt. Kể từ đó trong thời gian dài Chiêm Thành không dám đánh Đại Việt nữa.
Với Ai Lao
Bài quá dài, phải cắt bớt
Tổ chức quân đội
Bài chi tiết: Quân đội
H́nh vẽ mô tả binh sĩ thời Trần trên đồ gốm
Quân chủ lực nhà Trần gồm cấm quân và quân các lộ. Quân các lộ ở đồng bằng gọi là chính binh, ở miền núi gọi là phiên binh. Cấm quân được gọi là quân túc vệ.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Chiến tranh chống Mông Nguyên
Bài chi tiết: Kháng chiến chống Nguyên Mông
Ở phương Bắc, người Mông Cổ dần và xâm chiếm Trung Quốc. Sau khi tiêu diệt nhà Kim phía bắc, các vua Mông Cổ tiến xuống phía nam để diệt nước Nam Tống vốn đă suy yếu khi bị nhà Kim của người Nữ Chân xâm lấn từ đầu thế kỷ 12. Để tạo thế bao vây Nam Tống, vua Mông Cổ đánh chiếm nước Đại Lư (Vân Nam (1254) và sau đó đánh sang Đại Việt.
Cuối năm 1257, tướng Mông Cổ là Ngột Lương Hợp Thai (Uriyangqadai hay 兀良合台) mang 3 vạn quân tiến vào nước Đại Việt qua đường Vân Nam.
Ngột Lương Hợp Thai
Bài quá dài, phải cắt bớt
Sau thất bại lần thứ ba ở Đại Việt, Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt vẫn chưa muốn đ́nh chiến. Sang các năm sau, vua Nguyên tiếp tục muốn điều binh sang nhưng chưa gặp thời cơ thuận tiện. Tới năm 1294 lại định điều binh lần nữa th́ chính Hốt Tất Liệt băng hà. Cháu nội là Nguyên Thành Tông lên ngôi không muốn gây chiến với Đại Việt nữa. Việc chiến tranh với nhà Nguyên từ đó mới chấm dứt.
Hành chính
Bài chi tiết: Hành chính Đại Việt thời Trần
Đời nhà Trần, Việt Nam chia ra làm 12 lộ, Đại Việt sử kư toàn thư (ĐVSKTT) chép như sau:
Nhâm Dần, Thiên Ứng Chính B́nh năm thứ 11 1242: Mùa xuân, tháng 2, chia nước làm 12 lộ. Đặt chức an phủ, trấn phủ, có 2 viên chánh, phó để cai trị. Các xă, sách th́ đặt chức đại tư xă, tiểu tư xă. Từ ngũ phẩm trở lên là đại tư xă, từ lục phẩm trở xuống là tiểu tư xă. Có người làm kiêm cả hai-4 xă, cùng xă chính, xă sử, xă giám gọi là xă quan.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Luật pháp
Bài chi tiết: Pháp luật Đại Việt thời Trần
Vua Thái Tông cho sửa lại luật pháp rất nghiêm minh. Đại Việt sử kư toàn thư có chép lại như sau:
Canh Dần, Kiến Trung năm thứ 5 1230: Mùa xuân, tháng 3, khảo xét các luật lệ của triều trước, soạn thành Quốc triều thống chế và sửa đổi h́nh luật lễ nghi, gồm 20 quyển.
Định bị đồ có mức độ khác nhau:
• Loại bị đồ làm Cảo điền hoành th́ thích vào mặt 6 chữ, cho ở Cảo xă (nay là xă Nhật Cảo), cày ruộng côn, mỗi người 3 mẫu, mỗi năm phải nộp 300 thăng thóc.
• Loại bị đồ làm Lao thành binh th́ thích vào cổ 4 chữ, bắt dọn cỏ ở Phượng Thành, thành Thăng Long, lệ vào quân Tứ sương.
Đặt ty b́nh bạc là cơ quan hành chính và tư pháp ở kinh đô Thăng Long lúc đó với chức quan kinh doăn, chuyên xét đoán việc kiện tụng ở kinh thành. Năm 1265 đổi thành Đại an phủ sứ, sau lại đổi thành Kinh sư đại doăn.
Kinh tế
Bài chi tiết: Nông nghiệp Đại Việt thời Trần, Thủ công nghiệp Đại Việt thời Trần, Thương mại Đại Việt thời Trần, và Tiền tệ thời Trần
Về mặt nông nghiệp: để tránh nạn ngập lụt, vua Thái Tông sai đắp đê hai bên bờ sông và cử quan đặc trách trông coi việc đê gọi là hà đê sứ. Mỗi năm sau vụ mùa, triều đ́nh c̣n ra lệnh cho quân sĩ đắp đê hay đào lạch, hào, giúp đỡ dân chúng.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Giáo dục, thi cử
Bài chi tiết: Giáo dục khoa cử thời Trần
Đời nhà Trần, văn học rất được mở mang, Nho học cũng phát triển hơn so với thời Lư.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Tôn giáo
Bài chi tiết: Tôn giáo Đại Việt thời Trần
Về Phật giáo, vào đầu đời nhà Trần th́ Phật giáo c̣n thịnh. Các nhà vua đều sùng đạo cho xây chùa, đúc chuông, tạc tượng để phụng thờ khắp nơi. ĐVSKTT chép lại Thượng hoàng xuống chiếu rằng trong nước hễ chỗ nào có đ́nh trạm đều phải đắp tượng phật để thờ.
Vua Nhân Tông c̣n sai sứ sang Trung Hoa để thỉnh kinh về truyền bá đạo Phật, và ông chính là ông tổ đầu tiên của thiền phái Trúc Lâm. Nhưng cuối đời Trần, Phật giáo bị pha thêm các h́nh thức mê tín bùa chú cho nên ngày càng suy vi. Về Lăo giáoth́ cũng được nhân dân ngưỡng mộ. Do đó, nhà Trần cũng cho mở những khảo thi tam giáo như đời nhà Lư.
Văn hóa nghệ thuật
Bài chi tiết: Văn học đời Trần và Nghệ thuật Đại Việt thời Trần
Chân đèn (phần dưới) gốm mentrắng với h́nh tượng rồng thời Trần
Tháp B́nh Sơn thời Trần ở chùa Vĩnh Khánh, thị trấn Tam Sơn, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc
Đời nhà Trần đă đào tạo được khá nhiều học giả nổi tiếng như Lê Văn Hưu soạn bộ Đại Việt Sử Kư và đây là bộ sử đầu tiên của Việt Nam. Mạc Đĩnh Chi nổi tiếng là một ông trạng rất mực thanh liêm, đức độ và có tài ứng đối đă làm cho vua quan nhà Nguyên phải kính phục. Chu Văn An là một bậc cao hiền nêu gương thanh khiết, cương trực. Các vua Thái Tông, Thánh Tông, Nhân Tông, Anh Tông, Minh Tông đều là những người giỏi văn chương và có soạn Ngự tập và danh tướng Trần Quốc Tuấn có làm những tác phẩm giá trị như Hịch tướng sĩ.
https://s20.postimg.org/q6545v8gt/St...n_Hung_Dao.jpg
Tượng Trần Hưng Đạo của điêu khắc gia Phạm Thông dựng vào giữa thập niên 1960 tại bến Bạch Đằng,
https://vnexpress.net/tin-tuc/giao-d...51163-p20.html
Hàn Thuyên tức Nguyễn Thuyên có công làm thơ bằng chữ Nôm và đặt ra luật thơ Nôm. V́ thế đă có nhiều học giả, văn nhân đă theo gương của Hàn Thuyên mà làm những bài thơ Nôm rất giá trị. ĐVSKTT chép:
Bấy giờ (năm 1282) có cá sấu đến sông Lô. Vua sai h́nh bộ thượng thư Nguyễn Thuyên làm bài văn ném xuống sông, cá sấu bỏ đi. Vua cho việc này giống như việc của Hàn Dũ, bèn ban gọi là Hàn Thuyên. Thuyên lại giỏi làm thơ phú quốc ngữ. Thơ phú nước ta dùng nhiều quốc ngữ, thực bắt đầu từ đấy.
Bài quá dài, phải cắt bớt
Bookmarks