Khi nói đến t́nh h́nh thế giới hiện nay, câu chuyện cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung và xa hơn một chút là nguy cơ đối đầu toàn diện về kinh tế, chính trị, chiến lược, khoa học kỹ thuật giữa cường quốc số một và số hai trong việc tranh ngôi bá chủ toàn cầu cùng các tác động của cuộc đối đầu này dường như đang chi phối mối quan tâm của thế giới.
Cuộc đối đầu này sẽ kéo dài bao lâu? Sau nhiệm kỳ của Tổng thống Trump hay sẽ kéo dài tới 45 năm như Chiến tranh lạnh Mỹ – Xô trước đây? Khó ai có thể dự báo chính xác, nhưng chắc chắn sẽ không kết thúc nhanh chóng.
Tỷ phú giàu nhất Trung Quốc Jack Ma đă “chuẩn bị tinh thần” cho giới lănh đạo chính trị và kinh doanh Trung Quốc rằng Trung Quốc và thế giới cần phải chuẩn bị cho một cuộc chiến thương mại Trung – Mỹ có thể kéo dài đến 20 năm, tức sẽ kéo dài nhiều năm sau khi Trump không c̣n là Tổng thống Mỹ nữa.
Ở một góc độ nào đó, việc dư luận quan tâm đến khía cạnh thương mại và đối đầu chiến lược giữa hai cường quốc này là đúng nhưng chưa đủ v́ nó mới chỉ phản ánh được một phần những chuyển động lớn đang chi phối cục diện thế giới hết sức phức tạp hiện nay.
Tạm thời chưa bàn đến chiến lược mới của Trung Quốc nhằm định vị lại vị thế quốc tế mới của ḿnh và nỗ lực xây dựng một trật tự và hệ thống quan hệ quốc tế mới trong bài viết này, mà chỉ tập trung vào những chuyển động lớn từ Mỹ bắt đầu từ dưới thời Tổng thống Donald Trump.
Rất khó để hiểu chính xác Trump, ông ta muốn ǵ, sẽ làm ǵ, làm như thế nào và làm được đến đâu. Việc lănh đạo Trung Quốc không hiểu rơ, phán đoán sai, rồi có những bước đi khiến “cuộc chiến thương mại” lúc đầu tưởng như chỉ bắt đầu từ những “xích mích” nhỏ, rồi lan ra thành cuộc đối đầu kinh tế, thương mại toàn diện… cần xem là chuyện “b́nh thường”.
Ngay chính trong ḷng nước Mỹ, dù thích hay không thích nhưng có một thực tế là không chỉ các đối thủ, mà ngay các đồng minh chính trị cũng không hiểu Tổng thống muốn ǵ, c̣n người dân và giới doanh nghiệp th́ “thấp thỏm” chờ đợi các ḍng “tweets” hàng ngày của Tổng thống để phán đoán hành động tiếp theo. Chưa kể sự thể c̣n bị “rối bung” khi hàng ngàn tờ báo từ cánh tả tới cánh hữu lao vào b́nh luận, mổ xẻ, phân tích, rồi bút chiến nhằm dẫn dắt dư luận theo nhiều chiều hướng khác nhau khiến thông tin trở nên “nhiễu loạn”.
Tất cả những cái đó rất dễ dẫn dắt người đọc, dư luận đi vào các tiểu tiết, hoặc bỏ qua và không thể nh́n thấy các chiều hướng chính sách, các chuyển động lớn sẽ chi phối nước Mỹ và nền chính trị thế giới trong nhiều thập niên tới, được khái quát thành “5 cuộc đại chiến” của Trump.
Ở đây chưa bàn đến cái hay, cái dở, cái đúng, cái sai của các cuộc chiến này. Nhưng đây là thực tế những ǵ Trump đang làm và dù thích hay không th́ nước Mỹ và thế giới cũng phải sống chung và thích ứng với thực tế này chừng nào mà Donald Trump vẫn c̣n là Tổng thống Mỹ. (hehe câu này hoàn toàn đúng ư tui)
T́m đọc nhiều tài liệu, nhưng tôi cũng kinh ngạc khi phát hiện dường như trong lịch sử thế giới cận đại gần 500 năm qua, THẾ GIỚI CHƯA TỪNG CHỨNG KIẾN một nhân vật lănh đạo nào của một quốc gia hùng mạnh nhất thế giới như Donald Trump lại cùng lúc phát động 5 “cuộc chiến sống mái” trên 5 mặt trận khác nhau.
Cần nhớ, trong các bài học lịch sử kinh điển, chỉ cần thắng hay thua trong một cuộc chiến, chỉ một cuộc chiến thôi, đă đủ để lưu danh muôn thuở hay chôn vùi vĩnh viễn danh tiếng bất ḱ một tổng thống nào của nước Mỹ.
Vậy 5 cuộc chiến đó là ǵ?
Cuộc chiến thứ nhất: Xác lập “giá trị bảo thủ” và t́m cách đẩy lui các “giá trị tự do”
Brett Kavanaugh, President Donald Trump's nominee for Supreme Court Justice
Cuộc chiến này thể hiện qua cuộc đấu quyết liệt giữa hai phe Cộng ḥa và Dân chủ qua việc đề cử Thẩm phán Brett Kavanaugh vào vị trí thẩm phán suốt đời tại Ṭa án tối cao (Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ) gồm 9 người thay cho Thẩm phán Anthony Kennedy. Thẩm phán Kennedy được Tổng thống (TT) Reagan bổ nhiệm năm 1987 và về hưu năm 2018 sau 31 năm ở cương vị này.
Việc đề cử vị trí thẩm phán thứ 9 Ṭa án tối cao diễn ra ngay trong nhiệm kỳ đầu của TT Cộng ḥa Trump và trùng hợp với thời điểm đảng Cộng ḥa đang kiểm soát đa số (dù mỏng manh) tại Thượng viện, đang giúp TT Trump lựa chọn người cùng quan điểm qua đó ghi dấu ấn, tạo ảnh hưởng bảo thủ và góp phần định vị bản sắc của nước Mỹ trong nhiều thập niên sau này. Tất nhiên, cần hiểu rơ đây không phải là những quan niệm bảo thủ hay tự do mà ta và nhiều nước khác quan niệm, mà chủ yếu liên quan đến các vấn đề xă hội, tôn giáo, thuế, tự do cá nhân và đạo đức của người Mỹ.
Vị trí Thẩm phán Tối cao Pháp viện là vị trí đầy quyền lực trong hệ thống chính trị tam quyền phân lập tại Mỹ, có quyền giải thích hiến pháp, các đạo luật của Quốc hội, sắc lệnh của Tổng thống xem có vi hiến hay không, cho ư kiến về các vụ xét xử gây tranh căi, dư luận quan tâm thông qua h́nh thức bỏ phiếu.
Lấy ví dụ về sắc lệnh cấm người Hồi giáo từ 6 quốc gia Hồi giáo nhập cư vào Mỹ khi Tổng thống Trump mới lên cầm quyền. Khi đó Tối cao Pháp viện phải ra phán quyết đây là sắc lệnh không vi hiến th́ Sắc lệnh này của Tổng thống mới được thực thi.
Chỉ đơn cử một việc như vậy đă giải thích tại sao cả hai phe Dân chủ và Cộng ḥa một bên th́ kịch liệt phản đối, c̣n bên kia th́ ủng hộ bằng mọi giá ứng cử viên Thẩm phán Tối cao Pháp viện thông qua cuộc Điều trần đă diễn ra và tiếp theo là màn bỏ phiếu hết sức gay cấn ngay trước thềm bầu cử giữa nhiệm kỳ vào tháng 11/2018.
Và cũng cần nhắc lại là các Tổng thống Mỹ như Ronald Reagan, Bill Clinton, George Bush từng không thành công lần đầu khi các ứng viên cho vị trí Thẩm phán Tối cao Pháp viện của ḿnh không vượt qua được ṿng điều trần hoặc bỏ phiếu tại Quốc hội.
Cuộc chiến thứ hai: Chống lại ngay chính đảng đề cử ḿnh để bảo vệ những giá trị bảo thủ cốt lơi của những người Cộng ḥa theo quan điểm của Trump
Tuy là ứng viên thuôc Đảng Công Ḥa nhưng Trump bị những lănh đạo chủ chốt của ĐCH xem như "đứa con hoang" trước thềm bầu cử TT
Đây là điều tưởng chừng là nghịch lư, nhưng lại là thực tế. Lần ngược lại thời gian trước cuộc bỏ phiếu Tổng thống Mỹ tháng 11/2016, Trump khi đó bị những lănh đạo chủ chốt của Đảng Cộng ḥa xem là “đứa con hoang” (pariah), đi ngược ḍng chủ lưu.
Nhưng trái với hầu hết các dự báo, Trump – một người chưa hề có kinh nghiệm chính trường – lần lượt đánh bại từng đối thủ một vốn là các nhân vật lănh đạo gạo cội và “ngôi sao” trong đảng Cộng ḥa như Rand Paul, Mitch Romney, McGovern…
Thông thường trong chính trị Mỹ “cuộc chiến nội bộ” thường kết thúc khi đă có phân định thắng thua. Tuy nhiên, với Trump th́ ngược lại. Với tỷ lệ ủng hộ lên tới 85% các cử tri Cộng ḥa, Trump gần như không có các đối thủ nặng kư trong đảng Cộng ḥa nên mạnh tay tấn công các “cây đa, cây đề”, các thiết chế mà Trump xem là “tŕ trệ” trong đảng Cộng ḥa để xây dựng liên minh mới, thúc đẩy các ư tưởng bảo thủ và cải cách.
C̣n các lănh đạo Cộng ḥa trong khi tiếp tục tận dụng ảnh hưởng của Trump để mở rộng uy tín của Đảng, th́ cũng đấu quyết liệt không kém với Trump trong nội bộ đảng để chống lại một số cải cách mà họ xem là “nguy hại” cho nước Mỹ, t́m cách duy tŕ các thiết chế cũ cũng như ḍng tư tưởng chủ lưu. Tuy nhiên, đối với nhiều nghị sĩ th́ việc duy tŕ trật tự cũ c̣n là cách để họ tiếp tục duy tŕ ảnh hưởng và tiếp tục được hưởng các “đặc quyền, đặc lợi”.
Cuộc chiến thứ ba: Chống lại các thiết chế đă định h́nh và sự “tŕ trệ” của nước Mỹ
Nếu chỉ đọc qua về sự “tŕ trệ” của nước Mỹ, người đọc dễ liên tưởng đây là câu chuyện hoang tưởng, nhưng đó lại phản ánh một phần sự thật. Nước Mỹ từ lâu vốn được xem là quốc gia năng động bậc nhất, là nơi tập trung các trường đại học, các trung tâm nghiên cứu hàng đầu thế giới, là nơi có nhiều nhà khoa học đoạt giải Nobel nhất thế giới, nơi luôn khuyến khích sự sáng tạo, các ư tưởng lạ. Tóm lại, nước Mỹ được nh́n nhận là quốc gia luôn thay đổi và biết cách “tự làm mới” ḿnh liên tục.
C̣n nhớ câu chuyện giữa những năm 1980, cách đây quăng ba chục năm, khi đó Liên Xô dưới sự lănh đạo của Mikhail Gorbachev đưa ra ư tưởng “cải tổ” và “công khai hóa” (“perestroika” and “glasnost”) đă làm thế giới phát sốt, c̣n nước Mỹ th́ bị lo qua mặt. Khi đó có nhà báo hỏi Tổng thống Ronald Reagan là nước Mỹ có ư định thực thi “cải tổ” và “công khai hóa” như Gorbachev đang theo đuổi hay không th́ câu trả lời của Reagan, đại ư là: Gorbachev đang làm cái việc mà đáng ra các nhà lănh đạo Liên Xô phải làm từ lâu, nhưng họ đă không làm và để vấn đề tích tụ lại. Mỹ không cần “cải tổ” hay “công khai hóa” v́ đây là việc Mỹ làm thường xuyên.
Kết quả là “cải tổ” và “công khai hóa” của Gorbachev thiếu một tầm nh́n và cách làm bài bản đă đưa Liên Xô và hệ thống Xă hội chủ nghĩa Đông Âu đến chỗ sụp đổ, c̣n khẩu hiệu “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” (Make America Great Again) của Reagan cùng chính sách kinh tế Reaganomics và “làm mới lại nước Mỹ ngay trên đất Mỹ” đă giúp nước Mỹ hùng mạnh trở lại trên mọi phương diện vào đầu những năm 1990.
Quay trở lại nước Mỹ trước khi Trump lên cầm quyền. Từ góc độ của một nhà kinh doanh thành đạt trên đỉnh cao sự nghiệp và góc nh́n mới của một chính trị gia Trump cảm thấy hết sức “thất vọng” v́ nước Mỹ đang trở nên già nua, xơ cứng, có quá nhiều “tŕ trệ”, sức ỳ, quá nhiều rào cản. Bên cạnh đó, quá nhiều thế lực hùng mạnh trong giới chính trị, kinh doanh, truyền thông… sẵn sàng liên kết, ra tay bóp nghẹt các ư tưởng mới để bảo vệ đặc quyền của ḿnh, mà như từ ngữ ta hay dùng là lợi ích nhóm.
Lợi ích nhóm ở nước Mỹ hiện quá hùng mạnh, bám rễ quá sâu nên các nhóm này sẵn sàng liên kết, tiến hành “chiến tranh tổng lực” chống lại Trump và toàn bộ chính quyền của ông ta đến cùng. Ngược lại, để thực hiện cam kết tranh cử đưa nước Mỹ “vĩ đại trở lại”, Trump, với tác phong và cách làm “phi truyền thống”, cũng lao vào ăn thua đến cùng với nhóm lợi ích.
Đỉnh điểm là ngày 16/8/2018 vừa qua, cùng lúc 350 tờ báo trên khắp nước Mỹ, trong đó có những tờ lâu đời và nổi tiếng như Boston Globe, The New York Times, Washington Post, Philadelphia Inquirer… đồng loạt đăng xă luận, công kích chính quyền Trump, coi cá nhân và Chính quyền Trump là mối đe dọa lớn nhất đối với tự do báo chí – vốn từng được coi là một trụ cột quan trọng trong xă hội Mỹ cùng với tam quyền phân lập.
Đây là điều chưa từng xảy ra trong lịch sử và xă hội Mỹ từ xưa đến nay. Nói đến đặc quyền của báo chí Mỹ th́ phải kể đến câu chuyện cách đây 36 năm, chỉ với tờ Washington Post đi tiên phong, cùng các phóng sự của hai nhà báo điều tra gạo cội là Carl Bernstein và Bob Woodward đă góp phần “hạ bệ” Tổng thống đương nhiệm Richard Nixon trong vụ Watergate. Với sức mạnh của báo chí tới mức có thể “làm nên” hay “làm tiêu tùng” (make or break) sự nghiệp của một Tổng thống như vậy nên các chính trị gia thường chọn cách “dĩ ḥa vi quư” thay v́ làm “mếch ḷng” báo chí.
Tuy nhiên, Trump th́ khác hẳn, chọn ngay cách đối đầu với báo chí “không cùng phe” điển h́nh là CNN, Washington Post, The New York Times. Trump sử dụng con bài nhất quán ngay từ đầu là coi ba tập đoàn truyền thông lớn này cùng các bài báo chỉ trích cá nhân và chính quyền của ḿnh là “báo chí của phe Dân chủ” và chuyên đăng “tin giả” (fake news)! Nói cách khác, Trump đánh trực tiếp vào tính chính danh và sự khách quan của báo chí “không cùng phe”.
Nh́n một cách công bằng, sự ra đời của Internet, và cùng với nó là các mạng xă hội như Facebook, Twitter, Snapchat, YouTube… trong những năm qua đă làm giảm đáng kể quyền lực của các “ông lớn” truyền thông trong khi các ông lớn này vẫn ngủ quên trên đỉnh cao quyền lực thời hoàng kim. Mặt khác, sự phân hóa Xă hội Mỹ về mọi mặt, từ câu chuyện ranh giới giàu nghèo, thu nhập, đẳng cấp, sự h́nh thành giới chính trị gia “xa lông” ngày càng tách rời tầng lớp “thấp cổ bé họng”… dưới tác động đa chiều của Cách mạng công nghiệp 4.0, toàn cầu hóa đă tác động mạnh, làm báo chí mất đi sự trung lập vốn có và khiến báo chí cũng phân làn rơ rệt. Trước đây th́ rất khó phát hiện, nhưng nay chỉ cần cầm một tờ báo bất ḱ, đọc qua vài bản tin hoặc bật xem TV vài phút là có thể nói tương đối chính xác thiên kiến chính trị của tờ báo hoặc một hăng truyền thông nào đó.
Do đó, khá dễ hiểu là 350 tờ báo cùng lúc đả kích Trump nhưng lại ít nhiều đều chia sẻ các quan điểm chính trị như nhau. Và như thường lệ, chỉ vài ḍng “Tweets” với 50 triệu người theo dơi mỗi ngày, Trump dễ dàng “vô hiệu hóa” các xă luận trên. Trước đây khi mạng xă hội chưa phát triển, các Tổng thống, chính trị gia thường đứng im chịu trận. Nhưng nay, Trump cũng lên tiếng “đ̣i” được đối xử công bằng, không bị báo chí tấn công một chiều!
Tuy nhiên, chủ đích cuối cùng của Trump là “vô hiệu hóa” sự chỉ trích của đối thủ, khiến ông ta có vị thế áp đảo trong giới truyền thông, từ đó gây ảnh hưởng, truyền tải các thông điệp chính trị.
Trong lĩnh vực kinh tế, quốc pḥng, quản trị đất nước…. Trump cũng có những cách làm “lạ đời”, giúp tiết kiệm hàng chục triệu giờ công lao động hoặc hàng tỷ USD tiền đóng thuế của người dân, doanh nghiệp, cụ thể là:
– Trump ngay khi nhậm chức đă yêu cầu Boeing phải xem xét và đàm phán lại Hợp đồng mà Chính quyền Tổng thống Obama đă kư trước đó để mua hai máy bay “Không lực số một” (Air Force One) giao hàng vào năm 2024 v́ giá quá cao. Boeing đứng trước t́nh thế phải đàm phán lại nếu không có nguy cơ bị hủy hợp đồng. Kết quả là cặp máy bay nay chỉ c̣n giá 3,9 tỷ USD, từ giá “trên trời” là 5,3 tỷ USD, tức giảm khoảng 25% giá ban đầu.
– Tương tự như vậy, Trump và Ngũ Giác Đài cũng buộc hăng Lockheed Martin, nhà cung cấp máy bay chiến đấu F-35 thế hệ thứ năm phải đàm phán lại và giảm giá từ 95 triệu USD/1 chiếc F-35 mà Lầu Năm Góc trả năm 2017, xuống c̣n 89 triệu USD/1 chiếc cho lô hàng giao trong năm 2018 và 80 triệu USD/1 chiếc năm 2020.
Chiếc Air Force One mới, chuyên cơ cho TT Mỹ, dưới sức ép của TT Trump đă khiến Boeing phải hạ 25% so với mức giá ban đầu
Chỉ qua hai vụ đàm phán đ́nh đám, thông điệp của Trump đối với giới doanh nghiệp rất đơn giản: Ngay cả những hàng hóa mang tính biểu tượng của Tổng thống, đến bảo vệ an ninh quốc gia chính quyền cũng sẵn sàng xem xét, thậm chí hủy đơn hàng nếu cần. Dó đó, các hăng lớn nếu muốn làm ăn với chính phủ, muốn có tương lai phải cải tiến, nâng cao chất lượng và giảm giá thành.
– Ngoài việc đơn giản hóa sắc luật thuế liên bang, ngày 30/1/2017 Trump c̣n kư một sắc lệnh của Tổng thống quy định, từ nay trở đi bất cứ một quy định, hay điều lệ mới nào của liên bang ra đời th́ cơ quan đệ tŕnh buộc phải vô hiệu hóa quy định hay điều lệ cũ. Mục đích của việc này là tránh biến các cơ quan công quyền thành bộ máy quan liêu, ra các “quy định trên trời”, tạo thuận lợi tối đa cho cuộc sống, sinh hoạt của người dân, cũng như hoạt động của doanh nghiệp.
Trên đây chỉ là một ít ví dụ, nhưng nó cho thấy cuộc chiến chống lại thiết chế đă định h́nh và gắn với nó là lợi ích nhóm với đủ loại biến tướng là hết sức khó khăn, phức tạp. Hơn nữa, đây lại là cuộc chiến nội bộ nơi các đồng minh lẫn đối thủ đều minh tường các điểm mạnh, yếu của nhau và sẵn sàng ra đ̣n dứt điểm đối phương bất cứ khi nào có thời cơ.
Bookmarks